Son iki ayda Azərbaycandan Rusiyaya pomidor ixracı kəskin azalıb. Dövlət Statistika Komitəsinin məlumatına görə, bu ilin ilk yeddi ayında Rusiyaya 149 milyon 541 min ABŞ dolları dəyərində, 138 min 816 ton pomidor göndərilib. Lakin avqust ayında bu rəqəm cəmi 400 ton, sentyabrda isə 35 ton səviyyəsində olub. Beləliklə, son iki ayda Azərbaycanın əsas ixrac bazarlarından biri olan Rusiya istiqamətində pomidor tədarükü demək olar ki, dayanıb. Halbuki, Rusiya bazarı Azərbaycanın ümumi pomidor ixracının 97 faizini təşkil edir və bu, ölkənin kənd təsərrüfatı ixracında mühüm paya malikdir.
Azərbaycan üçün kənd təsərrüfatı, xüsusilə tərəvəz istehsalı, qeyri-neft sektorunun strateji istiqamətlərindən biridir. Bu sahədə pomidor ən çox ixrac olunan məhsullardan biri sayılır. İllərdir Azərbaycan pomidoru həm dad keyfiyyəti, həm də ekoloji təmizliyi ilə region bazarlarında özünə yer tutub. Lakin son aylarda Rusiyaya ixracın kəskin azalması bu sahədə narahatlıq doğuran tendensiyadır və həm iqtisadi, həm də sosial baxımdan bir sıra məsələləri gündəmə gətirir.
Pomidor ixracının dayanmasının bir neçə səbəbi ola bilər. Əvvəla, Rusiya ilə ticarətdə mövsümi dəyişikliklər mühüm rol oynayır. Yay aylarının sonu və payızın əvvəllərində Rusiyanın öz daxili istehsalının artması nəticəsində xarici tədarükə olan tələbat azalır. Bununla belə, əvvəlki illərdə belə dövrlərdə ixrac tam dayanmayıb. Odur ki, bu dəfəki kəskin azalma sırf mövsümi faktorlarla izah edilə bilməz.
İkinci mümkün səbəb fitosanitar və logistik məhdudiyyətlərlə bağlı ola bilər. Rusiya son illərdə idxal olunan kənd təsərrüfatı məhsullarına qarşı ciddi nəzarət tədbirləri tətbiq edir. Bəzən laborator analizlərdə məhsullarda zərərverici və ya pestisid qalıqları aşkarlandığı iddiası ilə tədarük partiyaları geri qaytarılır və ya ölkəyə buraxılmır. Bu cür hallar təkcə iqtisadi zərər deyil, həm də ixracçı ölkə üçün reputasiya riski yaradır. Azərbaycanın pomidor ixracında belə problemlər əvvəllər də müşahidə olunmuşdu və bu, iki ölkə arasında mütəmadi texniki danışıqlar tələb edən bir məsələdir.
Üçüncü səbəb kimi logistik xərclərin və valyuta risklərinin artmasını göstərmək olar. 2025-ci ilin iqtisadi reallıqları fonunda həm daşınma qiymətləri, həm də valyuta məzənnələrinin dəyişkənliyi ixracatçılar üçün əlavə yük yaradır. Pomidor kimi tez xarab olan məhsullar üçün daşınma müddətinin uzanması və soyuducu sistemlərin düzgün işləməməsi böyük itkilərə səbəb ola bilər. Bu, bəzi şirkətlərin müvəqqəti olaraq ixrac fəaliyyətini məhdudlaşdırmasına gətirib çıxara bilər.
Digər tərəfdən, Azərbaycanın kənd təsərrüfatı istehsalçıları üçün Rusiya bazarına yüksək asılılıq uzunmüddətli perspektivdə dayanıqlı strategiya sayılmır. Hazırda ixracın 97 faizinin bir ölkəyə yönəlməsi, bazar diversifikasiyasının zəif olduğunu göstərir. Bu vəziyyətdə hər hansı siyasi, iqtisadi və ya texniki problem ölkənin ümumi ixrac dövriyyəsinə ciddi təsir göstərə bilər. Alternativ bazarların — xüsusilə Yaxın Şərq, Körfəz və Avropa ölkələrinin — hədəf alınması bu riskləri azalda bilər. Lakin bu bazarlara çıxış həm logistik, həm də fitosanitar standartlar baxımından daha çətindir və uzunmüddətli hazırlıq tələb edir.
Azərbaycan hökuməti son illərdə kənd təsərrüfatı ixracının coğrafiyasını genişləndirmək üçün bir sıra təşəbbüslər həyata keçirib. "Made in Azerbaijan" brendinin təşviqi, ixrac missiyaları, Aqrar Ekspertiza Mərkəzinin yaradılması və kənd təsərrüfatı məhsullarının sertifikatlaşdırma sisteminin təkmilləşdirilməsi bu istiqamətdə mühüm addımlardır. Bununla belə, istehsalçılar arasında ixrac prosedurlarının mürəkkəbliyi və sertifikatlaşdırma proseslərinin ləngiməsi ilə bağlı narazılıqlar da qalmaqdadır.
