Azərbaycan Mərkəzi Bankı yeni makroiqtisadi proqnozlarınıaçıqlayıb. Yenilənmiş qiymətləndirməyə görə, ölkədə illikinflyasiya 2025-ci ildə təxminən 6 faiz, 2026-cı ildə isə 5,7 faizsəviyyəsində gözlənilir. Bu göstəricilər tənzimləyici orqanınmüəyyən etdiyi hədəf diapazonunun yuxarı həddinə yaxındır (hədəf –4%, icazə verilən ±2 faiz bəndi). Yəni inflyasiya 4–6 faizaralığında proqnozlaşdırılır və bu, formal olaraq hədəfə uyğundur,baxmayaraq ki, yuxarı həddə yaxınlaşır. Müqayisə üçün - hələ birneçə ay əvvəl gözləntilər daha nikbin idi: iyul ayında Mərkəzi Bank2025-ci il üçün inflyasiyanı 5,7%, 2026-cı il üçün isə 5,3%səviyyəsində proqnozlaşdırmışdı. Deməli, yeni qiymətləndirmələrartım istiqamətində yenilənib.
İnflyasiya gözləntilərinin artımı əsasən iqtisadiyyatda müəyyənqiymət təzyiqlərinin qalması ilə izah olunur. Bankın məlumatınagörə, 2025-ci ilin payızında faktiki illik inflyasiya 5,7 faizədəkyüksəlib. Beləliklə, istehlak qiymətlərinin real artımı ilin sonuüçün nəzərdə tutulan səviyyə ilə demək olar ki, üst-üstə düşür.İnflyasiyanın strukturu isə çox müxtəlifdir: ən sürətli bahalaşmaərzaq məhsullarında və müəyyən tənzimlənən xidmətlərdə müşahidəolunur. Məsələn, sentyabr ayında ərzaq məhsullarının qiyməti ötənilin eyni dövrü ilə müqayisədə təxminən 7,9 faiz artıb, qeyri-ərzaqmallarında isə bu göstərici 3 faizdən aşağı olub. Xidmətlər üzrəqiymət artımı 5–6 faiz civarındadır ki, bu da əsasən son tarifdəyişiklikləri ilə bağlıdır. Ərzaq və enerji qiymətlərindəkidəyişkənliyi nəzərə almayan baza inflyasiyası Mərkəzi Banktərəfindən 4,8–4,9 faiz səviyyəsində qiymətləndirilib – yəni hədəfdiapazonunun ortasına yaxın, bu da əsas qiymət artımının nisbətənmülayim olduğunu göstərir.
Mərkəzi Bank bildirir ki, iqtisadiyyatın baza ssenarisinə əsasənillik inflyasiya həm 2025-ci, həm də 2026-cı ildə idarəolunansəviyyədə qalacaq. Bununla belə, proqnozun əvvəlkiqiymətləndirmələrə nisbətən yüksəldilməsi yeni risklərinyaranmasından xəbər verir. Qurumun bəyanatında qeyd olunur ki, budəyişiklik əsasən təklif amilləri ilə – yəni istehsal xərclərininvə malların bahalaşması ilə bağlıdır, tələbin artması ilə yox.Başqa sözlə, Azərbaycanda inflyasiya hazırda “xərc-mənşəli”xarakter daşıyır. Bu, Mərkəzi Bankın siyasətini anlamaq üçün mühümnüansdır: əgər qiymət artımını əsasən xarici və təklif yönümlüşoklar doğurursa, pul siyasəti ilə inflyasiyanın cilovlanmasıməhdud imkanlara malik olur, həddən artıq sərtləşmə isə iqtisadifəallığı ləngidə bilər.
Hazırda inflyasiya risklərinin əsas mənbəyi xarici şəraitdir.Azərbaycan Mərkəzi Bankının qiymətləndirməsinə görə, qlobaliqtisadi mühit qeyri-sabit olaraq qalır və bu da idxal inflyasiyasıkanalı ilə ölkə qiymətlərinə təsir edir. Dünyada ticarət axınlarıqeyri-müəyyən olaraq qalır: təchizat zəncirlərindəki pozuntular,xammal və maliyyə bazarlarında volatillik, eləcə də geosiyasigərginlik hələ də davam edir. Məsələn, neft, qaz, ərzaq və metallarkimi əsas malların dünya qiymətlərindəki dalğalanmalar müxtəlifölkələrdə qiymət təzyiqlərinin artmasına səbəb olur.
Azərbaycan üçün, açıq iqtisadiyyat kimi, əsas ticarəttərəfdaşlarında inflyasiya dinamikası mühüm rol oynayır. Əgər buölkələrdə (məsələn, yaxın region dövlətlərində və ya əsas ixracbazarlarında) qiymətlər sürətlə artırsa, bu, idxal olunan məhsul vəxidmətlərin maya dəyərinə birbaşa təsir göstərir. 2022-ci ildə birçox ticarət tərəfdaşlarımızda inflyasiya dalğası yaşanmışdı(məsələn, Türkiyədə iki rəqəmli inflyasiya və Rusiyada qiymətartımı), nəticədə idxal olunan məhsullar bahalaşdı. 2023-cü ildənetibarən qlobal inflyasiya fonu nisbətən yumşalmağa başladı –MFM-in məlumatına əsasən, 2025-ci ilin ortalarına doğru dünya ərzaqqiymətləri hətta ötən illə müqayisədə 4 faiz azalıb. Fəqət sonaylarda tendensiyalar yenidən qarışıqdır: enerji və ərzaqqiymətləri ya inkişaf etmiş ölkələrdəki tənəzzül qorxuları, ya dageosiyasi faktorlar səbəbindən yenidən dəyişkənlik göstərir.Məsələn, Azərbaycanın əsas ixrac məhsulu olan neftin qiyməti ilinikinci yarısında 60–65 dollar aralığına enib, halbuki ilinəvvəlində 80 dollardan yuxarı idi. Bu azalma daxili yanacaq vəenerji qiymətlərini sabitləşdirməklə idxal inflyasiyasınızəiflədir, lakin eyni zamanda ixrac gəlirlərini azaldır və valyutaməzənnəsinə, büdcə imkanlarına təsir göstərə bilər.
Bundan başqa, valyuta məzənnəsi və aparıcı ölkələrin pulsiyasəti də Azərbaycandakı qiymət dinamikasına təsir edən əsasamillərdəndir. Azərbaycan manatı faktiki olaraq ABŞ dollarınabağlıdır (1 dollar = 1,70 AZN səviyyəsi 2017-ci ildən dəyişmir). Busabitlik inflyasiya gözləntilərinə dəstək verir. Lakin ticarəttərəfdaşlarının valyutaları dollara nisbətdə dəyişdiyi üçün manatınnominal effektiv məzənnəsi (NEER) dalğalanır. 2023–2024-cü illərdəbəzi tərəfdaş ölkələrin valyutaları (xüsusən türk lirəsi)zəiflədiyi üçün manat effektiv şəkildə möhkəmlənib. Bankınhesablamalarına görə, 2024-cü ildə NEER 4–5 faiz artıb və bu, idxalinflyasiyasının azalmasına səbəb olub. 2025-ci ildə isə dollarindeksinin zəifləməsi və bəzi tərəfdaş valyutalarının sabitləşməsibu effekti bir qədər zəiflədir. Nəticədə, valyuta amilinininflyasiyanı azaldan rolu əvvəlki ilə nisbətən zəifləyib.
Qlobal pul-kredit siyasətinin rolu da danılmazdır. 2022–2023-cüillərdə aparıcı mərkəzi banklar pandemiyadan sonrakı inflyasiyanıcilovlamaq üçün faiz dərəcələrini kəskin artırmışdılar. 2025-ciilin sonuna doğru isə bu siyasət yumşalma mərhələsinə keçir: ABŞFederal Ehtiyat Sistemi, Avropa Mərkəzi Bankı və başqaları artıqpik səviyyəyə çatdıqlarını bildirirlər. Bu, Azərbaycan üçünxaricdən gələn inflyasiya təzyiqlərinin azalması deməkdir. Lakinqlobal siyasət hələ də sərt qalır, faizlər yüksək, likvidlikməhduddur. Buna görə sabit məzənnəyə malik inkişaf etməkdə olanbazarlara kapital axını hələ də zəifdir.
Yaxşı xəbər odur ki, Azərbaycan güclü tədiyyə balansı və valyutaehtiyatları sayəsində xarici kapital axınından asılı deyil. Cariəməliyyatlar balansı profisitdə qalır – 2024-cü ildə ÜDM-intəxminən 6,3 faizi, 2025-ci ildə isə neft-qaz qiymətlərininazalması səbəbindən 4–5 faiz aralığında gözlənilir. Bu da manatınsabitliyini qorumağa və devalvasiyaya ehtiyac qalmamasına imkanyaradır. Ümumilikdə, xarici faktorlar – dünya qiymətləri, tərəfdaşölkələrdəki inflyasiya və valyuta dəyişiklikləri – inflyasiyayahələ ki, orta səviyyəli təzyiq göstərir, lakin vəziyyətidarəolunmaz deyil. Mərkəzi Bank bu amilləri diqqətdə saxlayır vəonları inflyasiya hədəfindən kənarlaşmanın əsas potensial mənbəyikimi qiymətləndirir.
Xarici təsirlərlə yanaşı, 2025-ci ildə inflyasiyanınsürətlənməsinə müəyyən dərəcədə daxili amillər də təsir edib.Mərkəzi Bankın qeyd etdiyi kimi, son aylarda müşahidə olunan qiymətartımı daha çox “təklif mənşəli” inflyasiyadır – yəni malların vəxidmətlərin maya dəyərinin bahalaşması ilə bağlıdır. Bunun ən bariznümunələrindən biri inzibati qaydada tənzimlənən qiymət vətariflərdir. 2024-cü ilin ortalarında və 2025-ci ilin əvvəlindəhökumət bir sıra dövlət xidmətlərinin və kommunal resursların –elektrik enerjisi, qaz, su təchizatı, bəzi nəqliyyat xidmətləri –tariflərini yenidən nəzərdən keçirdi. Bu qərarlar iqtisadiəsaslandırılmış tarif səviyyələrinə yaxınlaşmaq zərurətindən irəligəlirdi, lakin nəticədə həmin sahələrdə qiymətlərdə bir dəfəliksıçrayış baş verdi. Asiya İnkişaf Bankının məlumatına görə, məhz butarif artımları statistik göstəricilərə ciddi təsir göstərdi:2025-ci ilin ilk yarısında xidmətlər üzrə qiymətlər ötən ilin eynidövrünə nisbətən 7,5 faiz artıb, halbuki bir il əvvəl artım tempixeyli aşağı idi.
Eyni proses ərzaq seqmentində də müşahidə olunub – ərzaqinflyasiyası 6–8 faiz aralığınadək sürətlənib. Buna həm dünyadabəzi məhsulların bahalaşması, həm də daxildə istehsal və daşınmaxərclərinin artması səbəb olub. Azərbaycanın bəzi ərzaq məhsulları– taxıl, şəkər, bitki yağları və s. üzrə idxaldan asılılığı nəzərəalınarsa, dünya qiymətlərindəki dəyişikliklər və nəqliyyattariflərindəki artımlar daxili bazara dərhal ötürülür. Üstəlik,2025-ci ilin yayında regionda – o cümlədən qonşu Türkiyədə –müşahidə olunan quraqlıq kənd təsərrüfatı məhsullarınınməhsuldarlığını azaldaraq meyvə, tərəvəz və digər məhsullarınqiymətlərini yuxarı çəkə bilərdi. Bütün bu xərc amilləri – idxalkomponentlərinin, xammalın, enerjinin və logistikanın bahalaşması –inflyasiyanı qidalandırır, hətta daxili istehlak tələbi “qızmar”olmasa belə.
Bununla belə, tələbdən qaynaqlanan amillər – yəni daxili tələbinhəddindən artıq artması – hazırda Azərbaycan iqtisadiyyatındaikinci dərəcəli rol oynayır. Mərkəzi Bank bunu xüsusi vurğulayır.2025–2026-cı illər üçün proqnozlarda daxili amillərin payı cüzihesab olunur; əsas qiymət artımı idxal və xərc mənşəlikomponentlərdən qaynaqlanır. Bununla belə, tənzimləyici orqanpotensial tələbyönlü riskləri də diqqətdə saxlayır. Belə risklərəsasən iki mənbədən – büdcə və kredit sferasından – yaranabilər.
Büdcə siyasəti baxımından, 2022–2023-cü illərdə Azərbaycandövlət xərclərini xeyli artırmışdı. Bunun bir neçə mühüm səbəbivardı: hərbi və infrastruktur ehtiyaclarının təminatı (ordununtəchizatı, Qarabağ və Şərqi Zəngəzurun azad olunduqdan sonrabərpası), həmçinin pandemiyadan sonrakı dövrdə əhalinin sosialdəstəyi və qlobal inflyasiya şəraitində adaptasiya tədbirləri.2024-cü ildə dövlət büdcəsi yenidən baxıldıqda xərclər təxminən 3milyard manat artırılıb.
Baş nazir Əli Əsədovun sözlərinə görə, əlavə vəsaitlər müdafiəvə təhlükəsizlik sahəsinə, “Böyük Qayıdış” proqramının icrasına,beynəlxalq tədbirlərin təşkili və sosial layihələrinmaliyyələşdirilməsinə yönəldilmişdi.
Bu cür iri həcmli vəsait axınları təbii olaraq iqtisadiyyatdaümumi tələbi artırır və inflyasiyanı qızışdıra bilər. Lakin vacibməqam odur ki, bu addımlar əsasən birdəfəlik idi və 2022–2023-cüillərdəki əlverişli neft-qaz gəlirləri hesabınamaliyyələşdirilmişdi. 2025 və 2026-cı illər üçün hökumət əksinə,daha mühafizəkar xərc trayektoriyası müəyyənləşdirib. 2026-cı ilinbüdcə layihəsində xərclərin artımı cəmi 0,3–0,4 faizləməhdudlaşdırılıb.
Yeni rəqəmlərə görə, gəlirlər 38,6 milyard manat, xərclər 41,7milyard manat, büdcə kəsiri isə təxminən 3,1 milyard manat (ÜDM-in2 faizi civarında) təşkil edir. Beləliklə, fiskal siyasət artıqproinflyasion deyil: hökumət 2023–2024-cü illərin genişləndirilmişxərc dövründən sonra daha balanslı, orta müddətli sabitliyəyönəlmiş strategiyaya qayıdır. Dövlət xərclərinin artım tempininazalması iqtisadiyyatda potensial “qızmar” effekti soyudur vəqiymət təzyiqini zəiflədir.
İkinci vacib istiqamət – kredit ekspansiyasıdır. Bankkreditlərinin həcmi və əlçatanlığı birbaşa olaraq əhalinin vəbiznesin ödəmə qabiliyyətinə, yəni ümumi tələbin həcminə təsiredir. Son illərdə Azərbaycanda kreditləşmə çox sürətlə artıb:2021–2023-cü illər arasında bank sisteminin kredit portfeli ikirəqəmli templərlə böyüyüb. Mərkəzi Bankın məlumatına əsasən,2023-cü ildə verilən kreditlərin ümumi həcmi təxminən 20 faizartıb, biznes kreditləri 19 faiz, pərakəndə kreditlər isə daha daçox yüksəlib. Bu artımın bir hissəsi iqtisadiyyatın bərpası vəpandemiyadan sonrakı təxirə salınmış tələbin bərpası ilə bağlı idi,digər hissəsi isə faiz dərəcələrinin əvvəlki illərlə müqayisədəaşağı düşməsi ilə.
Regulyator haqlı olaraq bu meyli potensial inflyasiya riski kimiqiymətləndirirdi: istehlak kreditlərinin sürətli artımı tələbihəddən artıq artıraraq qiymətləri qaldıra bilər. Buna görə də2023-cü ilin ortalarından etibarən Mərkəzi Bank daha ehtiyatlıaddımlar atmağa başladı və 2024-cü ildə kredit genişlənməsitempləri tədricən azaldı. 2024-cü ilin ortalarına doğru kreditportfelinin illik artım tempi xüsusən təminatsız istehlakkreditlərində azalırdı. Bu, həm Mərkəzi Bankın siyasəttədbirlərinin (yüksək baza dərəcəsinin saxlanılması, bəzinormativlərin sərtləşdirilməsi), həm də bazarın təbii doymamərhələsinə çatmasının nəticəsi idi. 2025-ci ildə bu tendensiyadavam edir: kredit artımı templəri tədricən aşağı düşür, vəproqnozlara görə 2026-cı ildə pərakəndə kredit portfeli cəmi 15–16faiz artacaq – əvvəlki illərə nisbətən xeyli az. Mərkəzi Bank qeydedir ki, kredit portfelinin artım tempinin azalması ümumi tələbinartıq artım riskini nəzərəçarpacaq dərəcədə azaldır. Başqa sözlə,daxili tələbin artımı artıq daha balanslı, sabit və “soyuq”xarakter daşıyır.
Beləliklə, daxili mənzərə belədir: inflyasiyanı əsasən xərclərinartımı formalaşdırır (tariflər, idxal qiymətləri, istehsalxərcləri), daxili tələbin isə qiymətlərə əlavə təzyiqi məhduddur –çünki fiskal və monetar siyasət kifayət qədər sərt və məsuliyyətliaparılır. Bu, əlbəttə, daxili risklərin tam yoxa çıxması deməkdeyil. Mərkəzi Bank bəyan edib ki, istənilən yeni tələbyönlü təkan– məsələn, əlavə sosial xərclər və ya kredit bumları – diqqətləizləniləcək. Hazırkı vəziyyətdə inflyasiya risklərinin balansı birneçə ay öncəki səviyyədən ciddi dəyişməyib: yeni təhlükələryaranmayıb, lakin əvvəlki amillər, xüsusən də xarici faktorlar,hələ də aktual olaraq qalır.
Bu şəraitdə Mərkəzi Bank İdarə Heyətinin növbəti iclasında uçotdərəcəsini illik 7% səviyyəsində saxlamaq qərarı verib. Faizdəhlizinin parametrləri də dəyişdirilməyib: dəhlizin aşağı həddi6%, yuxarı həddi isə 8% olaraq qalır. Başqa sözlə, tənzimləyicineytral–mülayim sərt pul-kredit siyasətini davam etdirir: bazadərəcəsi sıfırdan xeyli yuxarı saxlanılır, lakin həddən artıqqaldırılmır, çünki inflyasiya hazırda nəzarət altındadır. Bazarüçün belə qərar gözlənilən idi: son aylarda faktiki inflyasiyamüəyyən qədər sürətlənsə də, hədəf intervalı olan 2–6% daxilindəqalır; Bankın öz proqnozları da yuxarıda qeyd olunduğu kimi,inflyasiyanın 6%-ə yaxın olacağını göstərir. Nəticə etibarilə, realfaiz dərəcəsi (inflyasiya çıxıldıqdan sonra) Azərbaycanda cüzimüsbət, təxminən +1–2 faiz bəndi səviyyəsindədir. Bu, monetarşərtlərin tələbi və inflyasiya gözləntilərini cilovlamaq üçünkifayət qədər sərt, lakin iqtisadi fəallığı boğmayacaq qədərbalanslı olduğunu göstərir.
Mərkəzi Bankın rəsmi bəyanatında vurğulanır ki, faiz qərarı birsıra amillərin məcmusu nəzərə alınaraq qəbul edilib: cari vəgözlənilən inflyasiya elan olunmuş hədəfə uyğundur; qlobal iqtisadivə maliyyə mühiti ölkəyə moderat sabit təsir göstərir; daxilimakroiqtisadi meyillər (iqtisadi artım, büdcənin vəziyyəti, tədiyyəbalansı) əlverişli qiymətləndirilir; həmçinin pul-kreditqərarlarının real sektora ötürülmə xüsusiyyətləri – yənitransmissiya mexanizmi – nəzərə alınıb. Sonuncu məqam odur ki, Bankfaiz dəyişikliyinin iqtisadiyyata hansı kanallarla (kreditfaizləri, bankların davranışı, biznes gözləntiləri) və hansıgecikmə ilə təsir etdiyini izləyir.
Azərbaycanda transmissiya mexanizmi işlək olsa da, özspesifikasına malikdir: analitiklərin qeyd etdiyi kimi, bankpassivlərində dollarlaşmanın nisbətən yüksək səviyyəsi faizdərəcəsinin təsirini bir qədər zəiflədir (əmanət və resurslarınmühüm hissəsi xarici valyutadadır, manatla verilən kreditlər isəsabit məzənnə şəraitində formalaşır, buna görə banklar bəzənyenidən maliyyələşdirmə dərəcəsinin dəyişməsinə tam həssas olmur).Bununla belə, ümumi təsir istiqaməti qalır: hazırkı dərəcəsəviyyələri bank kreditlərini nisbətən “ucuz olmayan” saxlayır,həddindən artıq borclanma tələbinin qarşısını alır və eyni zamandaəhalini vəsaitlərini manatla faizli depozitlərdə saxlamağahəvəsləndirir.
Müsbət tendensiya budur ki, əhali və biznesin milli valyutayaetibarı tədricən artır, dollar əmanətlərinin payı azalır. MərkəziBankın məlumatına görə, fiziki şəxslərin depozitlərində dollarlaşmasəviyyəsi enməyə davam edir – bu da manatın məzənnə sabitliyi vəgələcəkdə aşağı inflyasiya barədə dayanıqlı gözləntilərdən xəbərverir.
Qeyd etmək lazımdır ki, dərəcənin sabit saxlanılmasından əvvəluzun fasilə və çox ehtiyatlı yumşalma mərhələsi olub. 2022 və2023-cü illərin böyük hissəsində Mərkəzi Bank qlobal inflyasiyadalğasına reaksiya olaraq dərəcəni saxlayır, hətta artırırdı.2018–2019-cu illərdə uçot dərəcəsi 9,5–10% həddinə çatmışdı(2015-ci il devalvasiyalarından sonra 12–14%-ə yüksələninflyasiyanı cilovlamaq üçün ultra-sərt siyasət zəruri idi).
Sonradan inflyasiya zəiflədikcə, tədricən yumşaltma dövrübaşlandı: 2020-ci ilin əvvəlində dərəcə 7,25%-ə endirildi.Pandemiya koreksiyalar gətirsə də, Azərbaycan tənzimləyicisiehtiyatlı davranaraq dərəcəni həddindən artıq aşağı salmadı.2021–2022-ci illərdə dünya miqyasında qiymətlər kəskin yüksəldikdə,AMB də siyasəti sərtləşdirməli oldu: dərəcə 2022-ci ilinəvvəlindəki təxminən 6,25%-dən ilin sonuna doğru 7,5–8%-əqaldırıldı. Görülən tədbirlər və əlverişli amillərin (sabitməzənnə, 2023-cü ildə dünya ərzaq qiymətlərinin ucuzlaşması, daxilibazarda yaxşı təklif) təsiri ilə inflyasiya kəskin şəkildəzəiflədi.
2024-cü il hətta deflyasiya elementləri ilə yadda qaldı: rəsmiməlumatlara görə, 2024-cü ildə orta illik inflyasiya cəmi 2,2%ətrafında olub, 2024-cü ilin payızına isə illik qiymət artımı3,5%-ə qədər enərək son illərin minimumuna çatıb. Bu, Mərkəzi Bankasərtləşdirmə tsiklini dayandırıb ehtiyatla yumşaltmağa keçməyəimkan verdi. Ardıcıl addımlarla yenidən maliyyələşdirmə dərəcəsi2024-cü ilin yazına 8,5%-dən 7,5%-ə endirildi.
Sonra isə tənzimləyici riskləri qiymətləndirmək üçün uzun müddətgözlədi və nəhayət 2025-ci ilin iyulunda daha bir addım atdı:dərəcə 0,25 faiz bəndi azaldılaraq 7,25%-dən 7,0%-ə endirildi. Buiyul qərarı 2024-cü ilin mayından bəri ilk endirim idi və həmindövrdə inflyasiyanın 4–5% ətrafında sabit qalması, valyutabazarında və xarici mühitdə sabitliyin qorunması iləəsaslandırıldı. Lakin payıza doğru inflyasiya (əsasən yuxarıda adıçəkilən xərc amillərinə görə) 5–6%-dək cüzi sürətləndi. Buna görəoktyabr iclasında AMB pauza götürərək dərəcəni dəyişməz saxladı vəqiymət meylini daha dəqiq qiymətləndirməyi üstün tutdu.
Tənzimləyici açıq bildirir ki, növbəti addımlar tamamiləinflyasiyanın dinamikasından və risk balansından asılı olacaq.Rəsmi press-relizdə qeyd olunur: faiz dəhlizinin parametrləri üzrənövbəti qərar faktiki inflyasiya trayektoriyası, eləcə də xarici vədaxili risk amillərindəki dəyişikliklər nəzərə alınmaqlaveriləcək.
Yəni inflyasiya hədəfin mərkəzinə (təxminən 4%-ə) doğrudayanıqlı enişə keçsə və xarici mühit yeni xoşagəlməz sürprizlərdoğurmasa, AMB iqtisadi artımı dəstəkləmək üçün dərəcəni yenidənehtiyatla aşağı sala bilər. Bu ssenarini, sözarası, bəziinvestisiya bankları da öncədən ehtimal edirdi: məsələn, INGGroup-un analitikləri hələ yazda 2025-ci ilin sonuna uçotdərəcəsinin 6%-ə enə biləcəyini güman edirdilər. Hələlik buproqnozlar tam gerçəkləşməyib – inflyasiya gözləniləndən bir qədəryüksək çıxdı və Mərkəzi Bank beynəlxalq ekspertlərin düşündüyündəndaha ehtiyatla hərəkət etdi.
Bununla belə, yumşaltma üçün potensial qalır – əgər doğrudan da2025-ci ilin ikinci yarısında və 2026-cı ilin əvvəlindəinflyasiyanın azalması təsdiqlənsə. Əks halda, yeni risklər üzəçıxsa (idxal mallarının qiymətlərində sıçrayış, xaricikonjonkturanın pisləşməsi və ya əksinə, daxili tələbin güclənməsi),Bank yəqin ki, yumşalmadan çəkinəcək, dərəcəni 7% səviyyəsində dahauzun müddət saxlayacaq, zərurət yaranarsa, hətta yenidən yüksəldəbilər. Prioritet qiymət sabitliyidir və tənzimləyici inflyasiyanınəzarətdə saxlamaq üçün sərəncamındakı bütün alətləri lazımgəldikdə işə salacağını vurğulayıb. Bu da o deməkdir ki, valyutabazarında əməliyyatlar (manatın dəstəklənməsi üçünintervensiyalar), likvidlik idarəetmə alətləri və maliyyəsektorunda nəzarət tədbirləri zərurət yaranacağı halda kompleksşəkildə tətbiq ediləcək.
Növbəti pul-kredit siyasəti iclası 2025-ci il dekabrın 10-natəyin olunub. Həmin gün Mərkəzi Bank yeni faiz qərarınıictimaiyyətə açıqlayacaq. Bu vaxta qədər Bankın oktyabr–noyabraylarının qiymət indeksləri və iqtisadi aktivlik göstəriciləriniqiymətləndirmək, eləcə də maliyyə ilinin yekunlarını və 2026-cıilin dövlət büdcəsinin parametrlərini nəzərə almaq imkanı olacaq.İqtisadi müşahidəçilər ilin sonuna doğru inflyasiyanın yavaşlamasıilə bağlı gözləntilərin doğrulub-doğrulmayacağına xüsusi diqqətyetirəcəklər.
Hazırkı mərhələdə isə bir fakt aydındır: Azərbaycan MərkəziBankının siyasəti ölçülüb-biçilmiş və proqnozlaşdırıla bilənxarakter daşıyır. Bir tərəfdən, inflyasiya rasional çərçivədə –təxminən 5% səviyyəsində saxlanılır (müqayisə üçün: hələ bir ilöncə beynəlxalq təşkilatlar 2023–2024-cü illər üçün Azərbaycan üzrə6–7% inflyasiya proqnozlaşdırırdı, lakin nəticə daha aşağı oldu).Digər tərəfdən, iqtisadi artım boğulmayıb: monetar şərtlərtənəzzülə səbəb olacaq qədər sərt deyil.
Mərkəzi Bankın qərarlarını müşayiət edən makroiqtisadi mənzərəümumilikdə əlverişlidir, baxmayaraq ki, müəyyən xüsusiyyətlərmövcuddur. 2023–2024-cü illərdə iqtisadi artım həm enerjidaşıyıcılarının yüksək qiymətləri, həm də qeyri-neft sektorununaktiv bərpası hesabına möhkəm olub. Rəsmi məlumatlara əsasən,2023-cü ildə Azərbaycanın ÜDM-i 4,3% artıb, burada əsas lokomotivrolunu qeyri-neft iqtisadiyyatı oynayıb: bu sahədə artım 7%-ikeçib, qeyri-neft sənayesində isə təxminən 8% yüksəliş qeydəalınıb.
Bu, artımın diversifikasiyasından xəbər verir – sənaye, tikinti,xidmət və ticarət sahələrinin inkişafı baş verir. 2024-cü ildəartım tempi bir qədər zəifləsə də (OPEC+ çərçivəsində hasilatməhdudiyyətləri və neftin ucuzlaşması səbəbilə), müsbət dinamikaqorunub. 2025-ci ilin ortalarına olan məlumatlara görə, iqtisadiartımın kümülyativ göstəriciləri nisbətən təvazökar olub (bəzihesablamalara əsasən, yanvar–iyul dövründə təxminən 1%), lakin bu,əsasən baza effekti və müvəqqəti amillərlə izah olunur.
Beynəlxalq institutlar, o cümlədən BVF, qarşıdakı illərdəAzərbaycan ÜDM-ində artımın sürətlənəcəyini gözləyir: yeniyataqlarda hasilatın bərpası, iri infrastruktur layihələrinin (ocümlədən Orta Dəhliz, Qarabağa yönələn sərmayələr) işə salınması vəxarici konjonkturanın yaxşılaşması artımı stimullaşdırmalıdır.BVF-in oktyabr hesabatına görə, Azərbaycanın real ÜDM artımı2024–2025-ci illərdə təxminən 4% olacaq və əsasən qeyri-neftsektorunun hesabına formalaşacaq.
Xarici ticarət və ödəniş balansı mövqeyi güclü qalır. Neftqiymətlərinin enməsinə baxmayaraq, Azərbaycan hələ də ticarətprofisiti saxlayır: 2025-ci ilin ilk yarısında xarici ticarətinmüsbət saldosu təxminən 1,4 milyard dollar təşkil edib. Bu, 2024-cüilin göstəricisindən (o zaman 9 ayda 5 milyard dollardan çoxprofisit) aşağı olsa da, vəziyyət defisitdən uzaqdır – ixrac hələdə idxalı üstələyir. Bundan əlavə, daxildə dollarlaşmanın azalmasıvalyuta bazarına müsbət təsir göstərir: əhali artıq xarici valyutaalmağa tələsmir, vəsaitlərini manatda saxlamağa üstünlük verir.
Mərkəzi Bankın məlumatına görə, 2025-ci ildə valyutahərraclarında təklif tələbi ardıcıl şəkildə üstələyib, bu damanatın məzənnəsini ehtiyat sərf etmədən sabit saxlamağa imkanverib (əksinə, 2023-cü ildə Bank artıq valyutanı alaraqehtiyatlarını artırırdı). Ölkənin strateji qızıl-valyutaehtiyatları 73 milyard dollardan çoxdur (hökumət və Mərkəzi Bankbirlikdə), onlardan təxminən 12 milyard dolları birbaşa MərkəziBankın payına düşür. Regulyatorun qiymətləndirməsinə görə, 2025-ciilin sonuna bu ehtiyatların həcmi 11,9 milyard dollar civarındaolacaq.
Bu vəsaitlər ölkənin illik ÜDM-inə demək olar ki, bərabərdir vəxarici dövlət borcunu 14 dəfədən çox üstələyir. Başqa sözlə,Azərbaycanın xarici balansı son dərəcə möhkəmdir və bu, müstəqilpul-kredit siyasəti üçün etibarlı dayaq yaradır. Cari əməliyyatlarhesabında profisit, böyük ehtiyatlar və minimal borc yükü olanölkənin Mərkəzi Bankı valyuta böhranı qorxusu olmadan daxiliməqsədlərə – inflyasiyanın hədəflənməsinə – diqqət yönəldə bilir.Hazırda müşahidə olunan məhz budur.
Sosial-iqtisadi göstəricilər də müsbət siqnallar verir. İşsizliksəviyyəsi nisbətən aşağı qalır, əhalinin gəlirləri artır. Hökuməthər il minimum əməkhaqqı və pensiyaları indeksləşdirir, bu da ənhəssas təbəqələrin alıcılıq qabiliyyətini qorumağa kömək edir.Əlbəttə, ərzaq və kommunal xidmətlərdəki qiymət artımı əhalinimüəyyən qədər təsirləndirir, lakin 5% həddində olan mülayiminflyasiya iki rəqəmli inflyasiyadan qat-qat yüngül qəbul olunur.Üstəlik, hökumət təklif tərəfini dəstəkləyən antiinflyasiyatədbirlərini həyata keçirir: yerli ərzaq istehsalınıstimullaşdırmaq, logistikanı inkişaf etdirmək (bu, daşınmaxərclərini azaldır), sənayedə idxal əvəzləyici təşəbbüslərigenişləndirmək kimi planlar mərhələli şəkildə icra olunur. Məsələn,yeni müəssisələr açılır – aqroparklar, məişət texnikası zavodları,tikinti və kimya sənayesi müəssisələri. 2025-ci ilin ilk 9 ayıərzində ölkədə yüzlərlə soyuducu, tonlarla yapışqan, tikintimaterialları və əvvəllər idxal edilən digər məhsullar istehsaledilib. Bu səylər dərhal olmasa da, tədricən daxili bazardatəklifin artmasına və idxal asılılığının azalmasına gətirib çıxarır– yəni qiymətlərin xarici şoklara qarşı həssaslığı zəifləyir.
Beynəlxalq təşkilatların qiymətləndirmələri də bu sabitləşmənitəsdiqləyir. Beynəlxalq Valyuta Fondu orta müddətli perspektivdəinflyasiyanın 4±2% intervalında qalacağını proqnozlaşdırır – bu daqlobal ərzaq və enerji bazarlarında sabit qiymətlər, eləcə dəBakının düşünülmüş siyasətini əsas götürən ssenaridir. Asiyaİnkişaf Bankı, 2025-ci ilin birinci yarısında müşahidə olunaninflyasiya artımına baxmayaraq, proqnozunu dəyişməyib: 2025-ci ildə4,2%, 2026-cı ildə isə 3,5% orta illik inflyasiya gözlənilir.
Bank hesab edir ki, tarif artımlarının təsiri tədricənneytrallaşacaq və ilin ikinci yarısında qiymət artımı yavaşlayacaq.Dünya Bankı və BMT isə daha optimistdir: onların hesablamalarınagörə, inflyasiya 2–3% diapazonunda qala bilər – görünür, bu proqnozsərt valyuta sabitliyi və uzunmüddətli qiymət sabitliyi hipotezinəəsaslanır. Beynəlxalq reytinq agentlikləri də Azərbaycaniqtisadiyyatının inflyasiyanı aşağı səviyyədə saxlaya biləcəyinəinanır. S&P Global Ratings 2025-ci ildə təxminən 4%, FitchRatings 5%, Moody’s isə hətta 3%-ə enmə potensialı görür. Şübhəsiz,bütün bu proqnozlar orientasiya xarakterlidir və dəyişə bilər,lakin vacib olan odur ki, heç bir nüfuzlu qurum ikirəqəmliinflyasiya ssenarisini nəzərdə tutmur. Əksinə, konsensus aydındır:Azərbaycan iqtisadiyyatı qiymət sabitliyi dövrünə daxil olur.
Nəticə etibarilə, Azərbaycanın hazırkı iqtisadi və maliyyəmənzərəsi inflyasiya perspektivlərinə ehtiyatlı optimizmlə baxmağaəsas verir. Mərkəzi Bank məqsədinə sadiqliyini sübut edib – o,dəyişən şəraitə çevik reaksiya verib və nəticələr göz qabağındadır:2022-ci ildə 13%-ə yaxınlaşan inflyasiya bu gün təkrəqəmlisəviyyədə sabitləşib və yəqin ki, 5–6% ətrafında möhkəmlənəcək.Bununla yanaşı, iqtisadi artım davam edir, milli valyuta sabitdir,maliyyə sistemi etibarlıdır.
Təbii ki, risklər qalır – dünya hələ də qeyri-sabitdir və kiçik,açıq iqtisadiyyat üçün daim tarazlığı qorumaq zəruridir: artımıstimullaşdırmaqla qiymətləri nəzarətdə saxlamaq asan deyil. AmmaAzərbaycan hökumətinin alətləri kifayətdir: böyük valyutaehtiyatları, Dövlət Neft Fondunun imkanları, düşünülmüş büdcəsiyasəti və çevik monetar mexanizmlər bu balansı qorumağa xidmətedir.
Mərkəzi Bankın son qərarı – uçot dərəcəsini dəyişməz saxlamaq –regulyatorun tələskənliyə uymadan, təmkinli və peşəkar şəkildəhərəkət etdiyini göstərir.
Bu, bazarlara və əhaliyə etimad siqnalıdır. Əgər qarşıdakırüblərdə inflyasiya doğrudan da enməyə davam edərsə, Bankınfaizləri tədricən azaltmaq və iqtisadi fəallığı dəstəkləmək üçünmanevr sahəsi yaranacaq. Əgər isə yeni qiymət təzyiqləri ortayaçıxarsa, tənzimləyicinin onları cilovlamağa həm resursu, həm dəsiyasi iradəsi var.
Ümumilikdə, Azərbaycan 2026-cı ilə sağlam makroiqtisadigöstəricilərlə, rasional, praqmatik və peşəkar idarəetmə modeli ilədaxil olur – burada qiymət sabitliyi dövlət iqtisadistrategiyasının əsas prioritetlərindən biri olaraq qalır.
