Bakı. Trend:
Payız-qış mövsümü tənəffüs yoluxucu xəstəliklərin artdığıdövrdür. Bu müddət ərzində qrip və kəskin respirator virusinfeksiyalarına (KRVİ) yoluxmaq daha asandır, çünki insanlar dahaçox qapalı yerlərdə vaxt keçirirlər.
Bu mövsümdə ən çox yayılan fəsil virusları hansılardır? Qrippeyvəndi ilə digər peyvəndlər eyni anda oluna bilərmi? Qrippeyvəndinin başqa respirator viruslara qarşı təsiri varmı?
Bu və digər suallara Səhiyyə Nazirliyinin mütəxəssis-eksperti,həkim-infeksionist Təyyar Eyvazov aydınlıq gətirir.
Trend həkim-infeksionistTəyyar Eyvazovun müsahibəsini təqdim edir:
- Təyyar müəllim, ilk öncə bilmək istərdik ki, payız-qışaylarında ən çox yayılan mövsümi viruslar hansılardır?
- Payız–qış aylarında ən çox yayılan fəsli viruslar kəskinrespirator virus infeksiyaları (KRVİ) qrupuna aiddir. Bu virusların200-dən çox tipləri və yarımtipləri mövcuddur. Bunlar arasında dahaçox qrip virusudur (A və B tipləri) ki, onun yayılması fəsliepidemiyaların əsas səbəbləriidir.
Qrip adətən adi "soyuqdəymə" ilə müqayisədə daha təsiredici gedişiilə fərqlənir. Rinoviruslar adi "soyuqdəymə"nin ən çox rast gələnsəbəbidir. Adenoviruslar nəinki tənəffüs yollarını, həmçiningözlərin konyunktivasını və limfoid toxumanı zədələyə bilir.
Paraqrip virusu çox vaxt qırtlağı zədələyir və kiçik yaşlı uşaqlarüçün həyati təhlükə törədə bilər. Respirator-sinsitial virus(RS-virus) həm yuxarı, həm də aşağı tənəffüs yollarını zədələyəbilər ki, kiçik yaşlı uşaqlar və yaşlı (ahıl) şəxslər üçüntəhlükəlidir.
Bu virusların əksəriyyəti soyuq aylarda aktivliyinin pikini nümayişetdirir. Lakin bunlardan bəziləri (məsələn, adenoviruslar,rinoviruslar) bütün il ərzində mühitdə dövr edə bilərlər. Onlarınaktivliyi payız və qış aylarında artır.
- Mövsümi viruslara yoluxmuş bir insan nə qədər müddət yoluxucusayılır?
- Qrip daxil olmaqla KRVİ zamanı yoluxuculuq dövrünün uzunluğuvirusun növündən və insanın immun sisteminin vəziyyətindən çoxasılıdır. Lakin ümumi qanunauyğunluqlar da var. Belə ki,yoluxuculuq dövrü əksər viruslarda ilk simptomlar meydanaçıxmamışdan 1-2 gün əvvəl başlayır. Yəni, insan hələ özünü pis hissetməmişdən əvvəl virusu ətraf mühitə ifraz edir. Yoluxuculuğun pikixəstəliyin ilk 3-5-ci günləri olur. Bu dövrdə tənəffüs yollarındavirusun konsentrasiyası və bununla bağlı ətrafdakıların yoluxmariski ən yüksək olur. Xəstəliyin 5-7-ci günündə adətən yoluxuculuqdövrü bitir.
Bununla yanaşı, qeyd etmək olar ki, qrip zamanı ilk əlamətlərmeydana gəldikdən sonra 7 günədək yoluxdurucudur. Bu müddətuşaqlarda və immuniteti zəif olan şəxslərdə daha uzundur.
Rinovirus infeksiyası zamanı (adi "soyuqdəymə") yoluxuculuq ilksimptomlar meydana çıxmazdan 2-3 gün əvvəl başlayır və adətən 10günədək və ya xəstəliyin bütün əlamətləri keçib gedənədək davamedir. Adenovirus infeksiyası zamanı insan daha uzun müddətdə-bəzən2-4 həftə müddətində yoluxdurucu ola bilər, nadir hallarda,immundefisit zamanı hətta bir neçə ayadək yoluxduruculuq davam edəbilər. Belə ki, virus ətraf mühitdə daha davamlıdır və əsassimptomlar keçib getdikdən sonra da ətraf mühitə ifraz olunabilər.
Əsas qanunauyğunluq ondan ibarətdir ki, xəstə insan xəstəliyin ilkgünlərində ətrafdakılar üçün daha çox təhlükəlidir və kəskinsimptomlar keçib gedənədək özünü digər şəxslərdən izolyasiyaetməlidir.
- Təyyar müəllim, Səhiyyə Nazirliyi tərəfindən gətirilənpeyvəndləri hər kəs vurdura bilərmi?
- Səhiyyə Nazirliyi tərəfindən ölkəyə gətirilmiş qrip əleyhinəpeyvəndi hər bir şəxs vurdura bilər (əks göstəriş - yalnız peyvəndinqridiyentlərinə qarşı ağır, həyatı təhlükəli allergik reaksiyaolduqda). Qripə qarşı vaksinasiya birinci növbədə yüksək riskqrupuna daxil olan (o şəxslərdə ki, qrip zamanı ağır fəsadlarinkişaf edə bilər) və həmçinin kütləvi yoluxma mənbəyi ola biləcəkşəxslərə olunmalıdırlar.
Vaksinasiyanın prioritet qruplarına ağır gedişin və fəsadlaşmanınyüksək riski olanlar, 6 aylıq yaş dövründən başlayan uşaqlar, yaşlı(60-65 yaşdan yuxarı) insanlar, yaşdan asılı olmayaraq ağır xronikixəstəliyi olan şəxslər, ağciyər xəstəlikləri (ağciyərlərin xronikobstruktiv xəstəliyi); ürək-damar sistemi xəstəlikləri, endokrinxəstəliklər (məsələn, şəkərli diabet), metabolik pozuntular vəpiylənmə, böyrək xəstəlikləri, immunodefisit vəziyyətlər, həmçininhamilə qadınlar (vaksinasiya 2-ci və 3-cü trimestrdə tövsiyəolunur) aiddirlər.
Eyni zamanda, yüksək yoluxma və infeksiyanı yaymaq riski olanqruplar tibb, təhsil müəssisələri (müəllimlər və tərbiyəçilər),nəqliyyat, ticarət, kommunal, sosial sahələrinin işçiləri,məktəblilər və tələbələrdir.
- Kimlər ilk növbədə qrip peyvəndi olunmalıdır?
- Ümumilikdə, qrip peyvəndi 6 aylıq yaşdan başlayaraq əksgöstərişi olmayan bütün şəxslərə tövsiyədir, lakin vaksin sayıməhdud olduqda və ya təcili müdafiə zərurəti zamanı birinci növbədərisk qrupuna daxil olan şəxslər peyvənd olunmalıdır. Əgər artıqözünüzdə qripin əlamətlərini hiss etmisinizsə, məsələn, burunaxması, boğaz ağrısı, yüksək hərarət və ya əzələ ağrıları varsa, buhalda peyvənd vurdurmaq məsləhət görülmür. Çünki peyvənd xəstəliyinqarşısını almaq üçündür, artıq yoluxma baş verdikdə peyvəndxəstəliyi sağaltmır və bədən lazımi immun cavabı verməyə bilər.
Yaşlı şəxslər, xroniki xəstəliyi olanlar (astma, şəkərli diabet,ürək-damar, böyrək və ağciyər xəstəlikləri kimi), hamilə qadınlar,səhiyyə işçiləri, uşaqlarla və immun sistemi zəif olanlarla sıxtəmasda olan insanlar peyvənddən daha çox fayda görür.
Bəzi hallarda peyvəndə müvəqqəti və ya daimi əks göstərişlər olabilər. Belə ki, orta və ya ağır dərəcədə xəstəlik olduğu təqdirdə,məsələn, yüksək hərarət və ya kəskin respirator infeksiya müşahidəedilirsə, peyvənd xəstəlik tam sağalandan sonra vurulmalıdır.Əvvəlki peyvəndə qarşı ciddi allergik reaksiya (anafilaksiya) olmuşşəxslərə də peyvənd vurulmur. Yumurta allergiyası olanlarda bəzivaksin növlərinə xüsusi diqqət lazımdır, amma bir çox yenivaksinlər yumurtasız hazırlanır və bu halda həkimlə məsləhətləşməkvacibdir. Altı aydan kiçik körpələrə qrip peyvəndi vurulmur.İmmunitet sistemi zəif olan şəxslərə isə bəzi canlı vaksin növləriuyğun olmaya bilər.
Qrip mövsümündən əvvəl, payız aylarında peyvənd olunmaqməqsədəuyğundur. Peyvənddən sonra immunitetin yaranması təxminəniki həftə çəkir. Buna görə də, xəstəliyə yoluxmadan öncə vaxtındapeyvənd olunmaq vacibdir.
- Peyvənddən sonra immunitet nə qədər müddət qalır?
- Qrip peyvəndindən sonra immunitet 6-12 ay saxlanılır. Yaddasaxlamaq lazımdır ki, qrip virusu çox dəyişkəndir, mutasiya edir.Buna görə də, vaksinlər növbəti epidemik fəsildə yayıla biləcəkştamlar proqnozlaşdırılaraq hazırlanır.
Vaksinasiyadan sonra qripdən müdafiə dərhal yaranmır. Belə ki,qoruyucu anticisimlərin immun sistem tərəfindən hazırlanması üçünmüəyyən vaxt tələb olunur. Adətən qoruyucu anticisimlər 8-12-cigündən sonra formalaşmağa və peyvənd olunduqdan sonra 2-3 həftəmüddətində onların səviyyəsi tam qoruyucu həddə olur.
Virusun dəyişkən olması və qoruyucu əks cisimciklərin səviyyəsininvaxt keçdikcə tədricən azalması səbəbindən hər il peyvəndlənməzəruridir və hər yeni epidemik fəsildə qripin aktual olanştamlarından qoruya bilər. Buna görə də qripə qarşı peyvəndipayızda (sentyabr-noyabrda) etmək tövsiyə olunur ki, xəstəliyinpiki (adətən qışda) baş verənədək qoruyucu immunitet formalaşabilsin.
- Qrip peyvəndi ilə digər peyvəndlər eyni anda olunabilərmi?
- Bəli, mümkündür. Qrip vaksinini əksər digər peyvəndlərlə həmuşaqlar, həm də böyüklər üçün eyni vaxtda etməyə icazə verilib.Yadda saxlamaq lazımdır ki, hər iki vaksin müxtəlif fərqlinahiyələrə (məsələn, müxtəlif qollara) ayrı-ayrı şprislərdəyeridilməlidir.
Peyvəndlərin eyni vaxtda yeridilməsi bir qayda olaraq hər birvaksinin effektivliyini aşağı salmır və yan təsirlərin peyvəndinayrı-ayrılıqda vurulması ilə müqayisədə inkişaf riskini artırmır.Vərəmə qarşı olan BSJ vaksini yeganə vaksindir ki, ənənəvi olaraqonu qripə qarşı vaksinlə eyni vaxtda etmək tövsiyə olunmur. Eynivaxtda aparılan peyvəndləmə çox əlverişlidir, belə ki, bir neçəinfeksiyadan qorunmanı tez bir zamanda yaratmağa imkan verir və burisk qrupundan olan insanlar üçün çox vacibdir.
- Qripi peyvəndi başqa respirator viruslara qarşı təsirivarmı?
- Yox, birbaşa qorumur. Qripə qarşı vaksin məxsusən qripinfeksiyasına (qrip A və qrip B) qarşı spesifik immunitetinformalaşması üçün hazırlanır, hər növbəti epidemik fəsildə mühitdədövr edəcək ştamlar proqnozlaşdırılaraq vaksinin tərkibi müəyyənedilir. Qrip peyvəndi digər KRVİ-dan (rinovirus, adenovirus,respirator-sinsitial virus, paraqrip və s.) qorumur. Bunabaxmayaraq, dolayı effekt də mövcuddur.
Bəzi tədqiqatlar göstərir ki, qripə qarşı vaksinasiya immun sistemiaktivləşdirərək, ümumilikdə immuniteti gücləndirir. Bu effektinhesabına peyvənd olunmuş şəxslər ümumilikdə daha az xəstələnirlərvə ya digər KRVİ-nı yüngül keçirirlər.
Vaksinasiyanın əsas məqsədi qripin qarşısının alınmasıdır. Beləki, məhz qrip ən çox təhlükəli respirator xəstəlikdir, daha çoxhalda ağır fəsadlara, bəzən isə hospitalizasiyaya gətirib çıxarır.Əgər insan peyvəndin hesabına qripdən qorunubsa, onun orqanizmidigər, daha az təhlükəli KRVİ ilə daha yaxşı mübarizə etməyə hazırolur
