Fermerlər arasında yaranan təşviş başadüşüləndir. Onlar xəstəliyin digər təsərrüfatlara keçəcəyindən, həmçinin bu vəziyyətin ət və süd satışına mənfi təsir göstərəcəyindən narahatdırlar. Bəzi sakinlər hətta xəstəliyin insanlara keçə biləcəyi barədə narahatlıq yaşayırlar. Lakin mütəxəssislər bildirirlər ki, bu narahatlığa əsas yoxdur.
Dabaq xəstəliyi əsasən heyvanların iqtisadi dəyərinə və kənd təsərrüfatı məhsuldarlığına mənfi təsir göstərir. Xəstəliyə yoluxmuş heyvanların südü azalır, çəki itkisi müşahidə olunur və onların bazar dəyəri düşür. Bu, fermerlər üçün böyük iqtisadi zərbə deməkdir. Baytarlıq xidmətləri bildirir ki, bu kimi halların qarşısını almaq üçün peyvəndləmə tədbirləri artıq başlanıb və zərərçəkmiş təsərrüfatlarda təcrid və dezinfeksiya işləri aparılır.
Hazırda Xaçmaz rayonunun bir neçə kəndlərində xüsusi karantin tədbirləri qüvvədədir. Hər bir təsərrüfatda xəstə və sağlam heyvanların təması məhdudlaşdırılıb. Ət və süd məhsullarının daşınması və satışı yalnız rəsmi icazə ilə həyata keçirilir.
Mövzu ilə bağlı baytar-həkim, cərrah Sakibə Abdullazadə Olaylar.az-a danışıb. Baytar-həkim bildirib ki, virüs mənşəli dabağ xəstəliyi (adətən Ağız və Dırnaq Xəstəliyi kimi tanınır), təbiəti etibarilə kəskin infeksiya xarakteri daşıyır və heyvandarlıq üçün ən təhlükəli xəstəliklərdən biri sayılır. Bu xəstəlik yüksək yoluxuculuq qabiliyyətinə malikdir. Əsasən iribuynuzlu heyvanlara, qoyunlara, keçilərə və donuzlara təsir etsə də, bəzi hallarda və müəyyən şərtlər daxilində zoonoz xarakter daşıyaraq insanlara da yoluxa bilir. İnsanlar üçün nadir hallarda ölümcül olsa da, ciddi sağlamlıq problemləri yarada bilər. Bu səbəbdən, dabağ heyvandarlıq sektoruna və beynəlxalq ticarətə vurduğu ağır iqtisadi zərər, həmçinin ictimai sağlamlığa yaratdığı potensial təhlükə baxımından daim beynəlxalq təşkilatların və dövlətlərin nəzarətində saxlanılan qlobal bir problemdir.
S. Abdullazadənin sözlərinə görə, xəstəliyin yayılmasının qarşısının alınması və ona qarşı mübarizə tədbirləri təkcə lokal deyil, dövlət səviyyəsində, çox geniş və əhatəli şəkildə, hətta regional və beynəlxalq əməkdaşlıq çərçivəsində aparılır. Bu mübarizənin mərkəzində isə müasir baytarlıq elminin ən effektiv aləti olan peyvəndlənmə dayanır. Sahə həkimləri və baytarlıq mütəxəssisləri, xüsusilə riskli zonalarda, profilaktik məqsədlə mütəmadi olaraq dabağ peyvəndlərini tətbiq edirlər. Düzgün tətbiq olunan peyvəndlər infeksiyanın geniş miqyasda epidemiya yaratmasının qarşısını almaq, heyvan populyasiyalarında immunitet səviyyəsini yüksəltmək və xəstəliyin nəzarət altına alınması üçün ən fundamental və iqtisadi cəhətdən əsaslandırılmış vasitə hesab olunur.
Baytar-həkim əlavə edib ki, peyvəndləmə prosesi, praktikada bəzi obyektiv və subyektiv problemlərlə müşayiət olunur ki, bu da bir sıra heyvan sahibkarları tərəfindən müqavimətə və etirazlara səbəb olur. Subyektiv etirazların əsası iki əsas amillə bağlıdır: Birincisi, peyvənd vurulduğu zaman heyvanlarda qısa müddətli də olsa, temperaturun (qızdırmanın) yüksəlməsi ehtimalı var. Bu, heyvanın ümumi vəziyyətinin müvəqqəti pisləşməsinə və məhsuldarlığın qısa müddətə azalmasına səbəb ola bilər. İkincisi və daha əhəmiyyətlisi, beynəlxalq baytarlıq qaydalarına əsasən, peyvənddən sonra müəyyən bir karantin və ya gözləmə müddəti təyin olunur. Bu müddət ərzində heyvanın kəsilməsi (kəsimi), ətinin, südünün və digər məhsullarının istehlaka və ya satışa verilməsi yasaqlana bilər. Bu isə heyvan sahibləri üçün bilavasitə iqtisadi baxımdan gəlir itkisi deməkdir. Məhz bu iqtisadi məhdudiyyətlər və potensial sağlamlıq riskləri (qızdırma) səbəbindən bəzi heyvan sahibləri peyvəndin vurulmasına icazə verməkdən imtina edir və baytarlıq tədbirlərinə etiraz edirlər. Təəssüflər olsun ki, onların bu qeyri-kooperativ hərəkəti, ümumi mübarizə strategiyasına ciddi zərbə vurur, digər sağlam heyvanlar üçün risk yaradır və infeksiyanın yayılma arealını genişləndirir.
"Xəstəliyin ən çox yayılmağa başladığı hallar məhz peyvəndləmə tədbirlərinin müxtəlif səbəblərdən (məsələn, peyvənd çatışmazlığı, logistik çətinliklər) pozulduğu və ya sahibkarların müqaviməti səbəbindən vaxtında və tam həcmdə həyata keçirilmədiyi zamanlar olur", - deyə ekspert vurğulayıb.
Baytarın sözlərinə görə, virüsla mübarizənin ən fundamental və qəti yolu onun yayılmasının qarşısını almaqdır. Bunun üçün əsas tələb müntəzəm, planlı və kütləvi peyvəndlənmənin müəyyən edilmiş cədvəl üzrə vaxtında icra edilməsidir. Peyvəndləmə ilə yanaşı, xəstəlik ocaqlarının vaxtında aşkarlanması da böyük əhəmiyyət kəsb edir. Hər hansı bir heyvanda dabağ xəstəliyinə dair ən kiçik şübhə yarandığı təqdirdə, dərhal təcili diaqnostik və operativ tədbirlər görülməlidir. Bu şübhəli heyvanlar dərhal sağlam populyasiyadan izolyasiya edilərək sərt karantin rejiminə alınmalıdır. Karantina xəstəliyin sağlam populyasiyaya, qonşu təsərrüfatlara və ya regionlara keçməsinin qarşısını almaqda həlledici və fövqəladə rol oynayır.
"Təəssüf ki, bir çox viral xəstəliklərdə olduğu kimi, dabağ xəstəliyinin gedişatını qısa müddətdə dayandıra biləcək, sırf bu infeksiyaya qarşı yönəldilmiş dəqiq və effektiv bir etiologik (səbəbi aradan qaldıran) müalicəsi hələ ki yoxdur. Müalicə prosesi daha çox simptomatik, patogenetik və dəstəkləyici xarakter daşıyır. Yəni, baytar həkimləri xəstə heyvanın sağalması üçün əsas diqqəti onun ümumi müqavimətini - immunitet sistemini gücləndirməyə yönəldirlər. Bu məqsədlə heyvana yüksək keyfiyyətli, kompleks vitaminlər, mineral əlavələr, həmçinin xəstəliyin əlamətlərini (temperatur, ağrı və s.) aradan qaldıran dərmanlar verilir. Bundan əlavə, yaxşı qidalı və asan həzm olunan, bərpaedici rasionun təmin edilməsi böyük əhəmiyyət daşıyır. Beləliklə, orqanizmin özü xəstəliklə mübarizə apara biləcək gücə çatdırılır və sağalma ehtimalı maksimallaşdırılır. Dabağa qarşı mübarizənin uğurlu olması üçün, yalnız dövlətin səyləri yetərli deyil; burada peyvəndlənmənin əhəmiyyətinin təşviqi, sahibkarların məsuliyyətinin artırılması və karantin qaydalarına cəmiyyət səviyyəsində ciddi riayət etmək mütləq şərtdir. Bu, həm heyvandarlıq sənayesinin iqtisadi dayanıqlılığını, həm də ictimai sağlamlığı qorumağın yeganə yoludur", - deyə cərrah sonda bildirib.
Hazırkı vəziyyət göstərir ki, dabaq xəstəliyinin yayılması təkcə kənd təsərrüfatı üçün deyil, ümumilikdə ərzaq təhlükəsizliyi və fermerlərin iqtisadi sabitliyi üçün də mühüm məsələdir. Xəstəliyin yayılmasının qarşısını almaq yalnız baytarlıq xidmətlərinin deyil, həm də heyvan sahiblərinin məsuliyyətindən keçir. Fermerlər gigiyenik normalara ciddi riayət etməli, xəstəlik əlamətləri müşahidə olunduqda dərhal müvafiq qurumlara məlumat verməlidirlər.
Dövlət qurumları tərəfindən aparılan profilaktik tədbirlər - dezinfeksiya, peyvəndləmə, karantin və nəzarət tədbirləri prosesin nəzarət altına alınmasında əsas rol oynayır. Bununla yanaşı, maarifləndirici kampaniyaların, xüsusilə də kənd yerlərində həyata keçirilməsi zəruridir. Çünki əhalinin bu sahədə düzgün məlumatlandırılması, panikanın qarşısını almaq və yanlış inancları aradan qaldırmaq baxımından mühüm əhəmiyyət kəsb edir.
Unutmaq olmaz ki, dabaq xəstəliyi insan sağlamlığı üçün ciddi təhlükə yaratmır, lakin onun heyvanlar arasında yayılması kənd təsərrüfatı sektoruna ciddi iqtisadi zərər vura bilər. Ona görə də həm fermerlər, həm də ictimaiyyət məsələni ciddiyə almalı, baytarlıq nəzarətindən keçməyən məhsullardan uzaq durmalı və dövlət qurumlarının tövsiyələrinə əməl etməlidirlər.
Son illər ərzində Azərbaycanın müxtəlif bölgələrində heyvan sağlamlığı ilə bağlı aparılan tədbirlər, o cümlədən peyvəndləmə proqramları və karantin nəzarəti, ölkənin kənd təsərrüfatı potensialının qorunmasına xidmət edir. Bu istiqamətdə davamlı nəzarət və ictimai məsuliyyətin artırılması sayəsində dabaq kimi yoluxucu xəstəliklərin qarşısının alınması tam realdır.
Sevda Dəniz
