Bu ilin yanvar-sentyabr aylarında Azərbaycanın qiymətli kağızlar bazarında 51 milyard 339,1 milyon manatlıq əməliyyat aparılıb ki, bu da ötən ilin eyni dövrü ilə müqayisədə 34,5 faiz artım deməkdir. Əməliyyatların 5 milyard 694 milyon manatı ilkin, 45 milyard 645,1 milyon manatı isə təkrar bazarın payına düşüb. Maraqlı məqam odur ki, əqdlərin sayı azalsa da, ümumi dövriyyə əhəmiyyətli dərəcədə artıb. Bu fakt, bazarın struktur transformasiyasını və dərinləşməsini göstərir. Repo əməliyyatlarının ümumi dövriyyədə 78,5 faiz payla dominant mövqeyə yüksəlməsi, likvidlik idarəçiliyində qiymətli kağızların rolunun artdığını təsdiqləyir.
Qiymətli kağızlar bazarındakı aktivlik artımının arxasında bir neçə əsas iqtisadi və institusional amil dayanır. İlk növbədə, monetar siyasətin sabitliyi və Mərkəzi Bankın faiz siyasəti investor davranışlarına bilavasitə təsir göstərib. Qlobal səviyyədə faiz dərəcələrinin dəyişkənliyi fonunda Azərbaycan manatının stabilliyi və dövlət qiymətli kağızlarının risk səviyyəsinin aşağı olması institusional investorlar üçün cəlbedici mühit formalaşdırıb. Nəticədə, dövlət istiqrazlarına tələbin artması və repo əməliyyatları vasitəsilə likvidlik təminatının genişlənməsi bazarın struktur çəkisini dəyişdirib.
Bununla belə, təkrar bazarın payının sürətlə böyüməsi bazarın daha çox spekulyativ və likvid yönümlü fazaya daxil olduğunu göstərir. Bu, eyni zamanda bazarda qiymət mexanizminin daha çevik işləməsinə və investorların mövcud portfellərini tez-tez yeniləməsinə şərait yaradır. Lakin əqdlərin ümumi sayında müşahidə olunan 61,4 faizlik azalma onu göstərir ki, bazarda iri həcimli, lakin azsaylı əməliyyatlar üstünlük təşkil edir. Bu struktur dəyişiklik bazarın dərinliyini və institusional iştirakçıların rolunu artırsa da, pərakəndə investorların aktivliyinin məhdudlaşdığını göstərir.
Korporativ qiymətli kağızlar seqmentində 16,6 faiz azalma isə şirkətlərin kapital bazarı vasitəsilə maliyyələşməyə hələ tam adaptasiya olmaması ilə bağlıdır. Qlobal təcrübə göstərir ki, inkişaf etmiş iqtisadiyyatlarda korporativ istiqrazlar və səhmlər uzunmüddətli investisiyaların əsas mənbələrindən biridir. Məsələn, OECD ölkələrində kapital bazarlarının maliyyə sistemindəki payı 50 faizdən artıqdır. Azərbaycanda isə bu göstərici hələ ki, məhduddur və bank sektorunun üstün mövqeyi davam edir. Bununla belə, 2024–2025-ci illərdə həyata keçirilən kapital bazarlarının inkişaf strategiyası bu nisbəti tədricən dəyişdirməyi hədəfləyir.
Repo əməliyyatlarının 40 milyard manatdan çox olması həm də bazarda qısa müddətli likvidlik tələbinin artdığını göstərir. Bu, bir tərəfdən aktiv pul dövriyyəsini və bazar iştirakçılarının operativlik səviyyəsini artırsa da, digər tərəfdən real investisiya axınlarının uzunmüddətli kapital bazarına yönəlməsini məhdudlaşdıra bilər. Belə vəziyyətdə dövlət və korporativ istiqrazların struktur balansının qorunması vacibdir ki, bazar yalnız maliyyə alverinə deyil, real sektorun maliyyələşməsinə də xidmət etsin.
Əqdlərin sayındakı azalma fonunda dövriyyə həcminin artması bazarın konsolidasiyasını göstərir. Bu, xüsusilə iri maliyyə institutlarının və dövlət strukturlarının bazardakı payının yüksəldiyini, lakin kiçik investorların iştirak səviyyəsinin sabit qaldığını ehtiva edir. Qlobal miqyasda analoji tendensiya ABŞ və Avropa bazarlarında da müşahidə olunur, burada avtomatlaşdırılmış ticarət platformaları və institusional fondlar bazar payını sürətlə artırır. Bu baxımdan, Azərbaycanın kapital bazarı da rəqəmsal ticarət infrastrukturunun və verilənlər əsaslı investisiya modellərinin inkişafı mərhələsindədir.
