2026-cı ildə 9 mindən çox gənc müəllimin kənd məktəblərində işə başlaması planlaşdırılır. Onların stimullaşdırılması üçün yaşayış, yol və kirayə xərclərinə dəstək göstəriləcəyi deyilir. Hər müəllimin il ərzində orta hesabla maaşına əlavə təxminən 2 min manat əlavə ediləcək. Bu təklif 2026-cı il dövlət büdcəsinə haqında qanun layihəsində də öz əksini tapıb.
Ekspertlər bunun xüsusilə gənc kadrların kənd məktəblərinə yönləndirilməsində böyük təsiri olacağını hesab edir. Bununla bağlı Tribunainfo.az-a danışan ekspert Kamran Əsədov bildirib ki, gənc müəllimlərin kənd məktəblərinə cəlb olunması məqsədilə 2026-cı ildən etibarən onların əməkhaqlarına əlavə ödənişlərin tətbiqi və bu istiqamətə 20,1 milyon manat vəsaitin ayrılması dövlətin təhsildə regional bərabərlik, sosial ədalət və kadr sabitliyi siyasətinin davamlılığını təsdiq edən əhəmiyyətli islahatdır:
Ekspertin fikrincə, bu qərar sadəcə maaş artımı deyil, həm də kənd təhsilinin keyfiyyətinin bərpası, ucqar ərazilərdə pedaqoji kadr çatışmazlığının azaldılması və gənclərin dövlət təhsilinə inamının möhkəmləndirilməsi baxımından strateji mahiyyət daşıyır:
“Son illərin statistikasına əsasən, ölkədə ümumtəhsil məktəblərində 158 mindən çox müəllim çalışır, onların təxminən 36 faizi kənd və dağlıq ərazilərdə fəaliyyət göstərir. Lakin Dövlət İmtahan Mərkəzinin 2024-cü il məlumatına görə, şəhər məktəblərində bir vakansiyaya orta hesabla 7,3 namizəd, kənd məktəblərində isə 1,5 namizəd düşür. Bəzi regionlarda — Lerik, Yardımlı, Zaqatala, Qobustan və Kəlbəcər kimi rayonlarda — bu nisbət 1-dən də aşağıdır. Yəni bəzi yerlərdə heç bir namizəd müraciət etmir. Bu disbalans kənd məktəblərində tədris keyfiyyətinə mənfi təsir göstərir, nəticədə müəllim eyni zamanda 2–3 fənni tədris etməyə məcbur qalır. Elm və Təhsil Nazirliyinin son hesabatına əsasən, kənd məktəblərində fənn üzrə ixtisaslı müəllim təminat səviyyəsi 72 faiz, şəhərlərdə isə 96 faiz təşkil edir. Bu fərq həm pedaqoji, həm də sosial nəticələr doğurur.
“Təhsil haqqında” Qanunun 34-cü maddəsində açıq şəkildə qeyd olunur ki, dövlət ucqar və sosial cəhətdən az təminatlı ərazilərdə təhsil müəssisələrində işləyən pedaqoji işçilərin sosial müdafiəsini təmin etməlidir. 20,1 milyon manatlıq bu qərar həmin müddəanın praktik reallaşmasının bariz nümunəsidir. Qanunun 5-ci maddəsinə əsasən, dövlət təhsilə bərabər çıxış imkanlarını təmin etməlidir. Bu vəsaitin ayrılması həmin prinsipin maddi təminat formasıdır və Elm və Təhsil Nazirliyinin regionlar üzrə müəllim siyasətinin davamlı xarakter aldığını göstərir”.
K.Əsədov bildirib ki, nazirliyin məlumatına görə, ayrılacaq bu vəsait nəticəsində təxminən 10 min gənc müəllim illik 2000 manat məbləğində əlavə ödəniş alacaq:
“Bu, orta hesabla aylıq 165 manat əlavə gəlir deməkdir. Bununla kənd məktəblərində çalışan gənc müəllimlərin aylıq gəliri 950–1100 manat səviyyəsinə çatacaq ki, bu da 2019-cu illə müqayisədə təxminən 68 faiz artım deməkdir. 2019-cu ildə kənd müəllimlərinin orta maaşı 650 manat idi. Bu dinamika göstərir ki, dövlət tədricən kənd təhsilini sosial cəhətdən cəlbedici mühitə çevirmək istiqamətində ardıcıl addımlar atır.
Bu qərarın müsbət tərəfi ondan ibarətdir ki, kənd təhsilində gəncləşmə və keyfiyyət artımı eyni anda təmin olunur. Çünki son illərdə pedaqoji kadrların yaş göstəriciləri disbalanslıdır: kəndlərdə müəllimlərin 44 faizi 50 yaşdan yuxarı, 30 yaşdan aşağı müəllimlərin payı isə cəmi 9 faiz təşkil edir. Gənc müəllimlərin kəndlərə axını bu nisbəti bərpa etməyə kömək edəcək. Bundan başqa, gənc kadrların kənd mühitinə gəlməsi rəqəmsal savadlılığın, STEAM və layihə əsaslı tədrisin yayılmasına, eləcə də məktəblərdə tədris texnologiyalarının yenilənməsinə təkan verəcək. Elm və Təhsil Nazirliyinin 2024-cü ildə başladığı “Kənd məktəblərində STEAM laboratoriyaları” layihəsi də bu istiqamətdə vacib dəstək mexanizmi kimi çıxış edir.
Dünya təcrübəsi göstərir ki, regionlarda təhsil bərabərliyini təmin etmək üçün maddi stimullaşdırma ən effektiv alətlərdən biridir. Məsələn, Estoniyada kənd yerlərində çalışan müəllimlərə illik 2000 avro əlavə ödəniş edilir və bu mexanizm sayəsində son 7 ildə həmin bölgələrdə müəllim çatışmazlığı 41 faiz azalaraq 12 faizə düşüb. Türkiyədə “Kırsal Hizmet Tazminatı” adlı proqram çərçivəsində ucqar bölgələrdə çalışan müəllimlərə maaşlarının 20–25 faizi qədər əlavə ödəniş edilir, nəticədə kənd məktəblərində vakansiyaların dolma səviyyəsi 2020-ci ildən 2024-cü ilə qədər 71 faizdən 94 faizə yüksəlib. Polşada və Litvada bu sistem mənzil kirayə dəstəyi, kommunal güzəştlər və pulsuz nəqliyyat imkanları ilə tamamlanır. Azərbaycan da bu təcrübələri mərhələli şəkildə tətbiq etməklə kənd təhsilində sabit kadr mühiti yarada bilər.
Mənfi tərəflərdən biri ondan ibarətdir ki, maaş artımı uzunmüddətli perspektivdə kifayət etməyə bilər, əgər kəndlərdə yaşayış, infrastruktur və sosial xidmət şəraiti yaxşılaşdırılmasa. Hazırda kənd məktəblərində çalışan müəllimlərin 37 faizi mənzil problemi ilə, 22 faizi isə məktəbə uzaq məsafədən gediş-gəliş çətinliyi ilə üzləşir. İnternet və kommunal təminat məsələləri də bəzi rayonlarda müəllimlərin fəaliyyətini çətinləşdirir. Bu baxımdan, Elm və Təhsil Nazirliyinin gələcək mərhələdə İqtisadiyyat və Rəqəmsal İnkişaf nazirlikləri ilə birgə “Müəllim evi” proqramı, nəqliyyat kompensasiyası və mənzil subsidiyaları mexanizmləri üzərində işləməsi vacib görünür.
Nazirliyin bu istiqamətdə atdığı addımlar təkcə sosial deyil, həm də elmi-strateji əsaslara söykənir. “Kadr siyasətinin regionlar üzrə differensiasiyası proqramı” və “Kənd məktəblərinin inkişaf konsepsiyası” nəticəsində son üç ildə kəndlərdə çalışan gənc müəllimlərin sayı 18 faiz artıb, MİQ imtahanında kənd məktəblərini seçən namizədlərin faizi isə 14-dən 23-ə yüksəlib. Bu artımın səbəbi məhz əlavə stimullar və sosial təminat tədbirlərinin tətbiqidir.
Bu qərar həm də təhsildə sosial ədalət prinsipinin bərpası baxımından əhəmiyyətlidir. Şəhər və kənd müəllimləri arasında maaş fərqinin azalması, ucqar ərazilərdə çalışan müəllimlərin əməyinin daha yüksək dəyərləndirilməsi, regionlar üzrə bərabər imkanların yaradılması ölkədə pedaqoji kadr siyasətinin ədalətli modelinə keçidi təmin edir. Bu model “Təhsil haqqında” Qanunun 4-cü maddəsində qeyd edilən “bərabər imkanlar əsasında keyfiyyətli təhsil hüququnun təmin olunması” prinsipinə tam uyğundur.
Hesab edirəm ki, gənc müəllimlərin kənd məktəblərinə cəlb edilməsi üçün ayrılan 20,1 milyon manatlıq vəsait təhsilin yalnız iqtisadi deyil, sosial və ideoloji tərəflərinə də təsir göstərəcək. Bu, regionlarda təhsil bərabərliyinin güclənməsi, pedaqoji kadr çatışmazlığının azalması, gənc müəllimlərin sosial statusunun yüksəlməsi və kənd məktəblərinin inkişafı baxımından ciddi nəticələr doğuracaq. Elm və Təhsil Nazirliyinin bu sahədə ardıcıl və məqsədyönlü siyasəti onu göstərir ki, dövlət artıq müəllimi təkcə dərs deyən şəxs kimi deyil, cəmiyyətin inkişafına yön verən strateji resurs kimi qiymətləndirir. Əgər bu mexanizm infrastruktur və sosial dəstək tədbirləri ilə tamamlanarsa, yaxın 3–5 il ərzində kənd məktəblərində vakansiya səviyyəsinin 50 faiz azalması və region təhsilinin dayanıqlı inkişaf mərhələsinə keçidi real nəticə kimi əldə ediləcək”.
Nigar İxtiyarqızı
