Azərbaycan xurma istehsalçıları bu mövsümdə məhsul yığımını artırmaqla yanaşı, ixrac coğrafiyasını da genişləndirirlər. Əsasən Göyçay, Ağdaş, Tərtər və Zaqatala kimi bölgələrdə istehsal olunan xurma bu il həm məhsuldarlıq, həm də keyfiyyət baxımından əvvəlki illərlə müqayisədə daha yüksək göstəricilərə malikdir. Lakin ənənəvi ixrac bazarı olan Rusiyada alıcılıq qabiliyyətinin zəifləməsi nəticəsində qiymətlərin 30-40 faiz azalması məhsulun satış dinamikasına mənfi təsir göstərib. Bunun fonunda istehsalçılar Türkiyə, Ukrayna və digər ölkələrə yönələrək bazar şaxələndirməsi siyasətini fəal şəkildə həyata keçirməyə başlayıblar.
Azərbaycan üçün xurma ixracı kənd təsərrüfatının qeyri-neft ixracında mühüm seqmentlərindən biridir. Dövlət Statistika Komitəsinin məlumatına görə, 2023-cü ildə ölkə üzrə 200 min tonadək xurma istehsal olunub, bunun təxminən yarısı xarici bazarlara göndərilib. Xüsusilə Göyçay və Ağdaş rayonlarının xurma istehsalı üzrə ixtisaslaşması bu sahədə klaster əsaslı inkişaf modelinin formalaşmasına şərait yaradır. Lakin bu modelin dayanıqlılığı bazarların sabitliyindən birbaşa asılıdır və məhz Rusiya bazarındakı iqtisadi geriləmə bu asılılığın risklərini aydın şəkildə ortaya qoyur. Rusiyada alıcılıq gücünün azalması nəticəsində kənd təsərrüfatı məhsullarına, o cümlədən xurmaya olan tələbatın zəifləməsi ixrac gəlirlərini azaldıb və istehsalçılar üçün yeni strategiyalar zərurətə çevrilib.
Türkiyə bazarına çıxış imkanlarının genişlənməsi bu kontekstdə mühüm əhəmiyyət daşıyır. İki ölkə arasında bağlanan yeni ticarət sazişi çərçivəsində 15 adda məhsul gömrük rüsumlarından azad edilib və bu siyahıya Azərbaycanın təşəbbüsü ilə xurma da əlavə olunub. Bu, ixracatçılar üçün həm logistik, həm də maliyyə baxımından əhəmiyyətli üstünlük yaradır. Türkiyə bazarının xüsusiyyəti ondadır ki, istehlak səviyyəsi və məhsulun emal potensialı yüksəkdir. Azərbaycan xurmasının əlavə dəyər vergisindən azad şəkildə bu bazara daxil olması məhsulun rəqabət qabiliyyətini artırmaqla yanaşı, istehsalçıların gəlir stabilizasiyasına da müsbət təsir göstərir. Bundan əlavə, Türkiyənin Yaxın Şərq və Avropa bazarlarına ixrac qapısı funksiyası da Azərbaycan xurmasının dolayı yolla daha geniş coğrafiyalara çatdırılmasına şərait yarada bilər.
Bazar diversifikasiyası yalnız iqtisadi deyil, həm də strateji baxımdan vacib addımdır. Rusiya bazarının payı azaldıqca, ixracın Ukrayna, Belarus və ərəb ölkələrinə yönəlməsi Azərbaycanın kənd təsərrüfatı ixracında struktur balansını bərpa etməyə kömək edə bilər. BMT-nin Qida və Kənd Təsərrüfatı Təşkilatının məlumatlarına əsasən, 2024-cü ildə dünya üzrə xurma istehsalı 8 faiz artıb və bu məhsulun beynəlxalq ticarətində Asiya ölkələrinin payı 60 faizə çatıb. Bu mənzərədə Azərbaycanın rolu nisbətən kiçik olsa da, məhsulun keyfiyyət və dad xüsusiyyətlərinə görə regionda fərqlənməsi ixrac genişlənməsi üçün əsas imkan yaradır.
Eyni zamanda, bu prosesdə logistika və soyuducu infrastrukturun rolu artır. Mövsümi məhsul olan xurmanın ixracı üçün soyuducu anbar sistemlərinin genişləndirilməsi və logistika marşrutlarının optimallaşdırılması istehsalçıların gəlir sabitliyini qorumaqda əsas vasitədir. Bu baxımdan dövlətin kənd təsərrüfatı məhsullarının ixracını dəstəkləyən mexanizmləri, o cümlədən "Azexport" və "Bir Pəncərə" kimi platformalar ixrac prosesinin şəffaflığını və səmərəliliyini artırır. Əgər istehsalçı birlikləri bu mexanizmlərdən sistemli şəkildə istifadə etsələr, bazar dəyişiklikləri fonunda belə ixracda sabitlik qoruna bilər.
Digər mühüm aspekt isə rəqəmsal ticarət kanallarının inkişafıdır. Qlobal bazarda kənd təsərrüfatı məhsullarının onlayn satış platformaları, xüsusilə B2B seqmentində əhəmiyyətli paya malikdir. Azərbaycan xurmasının markalaşdırılması və rəqəmsal platformalar üzərindən tanıdılması məhsulun beynəlxalq imicinin formalaşmasına xidmət edə bilər. Bu yanaşma həm də ixrac marjlarının artırılmasına və vasitəçilərdən asılılığın azalmasına gətirib çıxarar.
