Cənubi Koreyada keçirilən Asiya-Sakit Okean İqtisadi Əməkdaşlıq Sammiti çərçivəsində ABŞ Prezidenti Donald Tramp və Çin Xalq Respublikasının sədri Si Cinpin arasında baş tutan görüş dünya siyasətinin gələcək konturlarına dair yeni suallar doğurdu.
Bu dialoqdan gözlənti böyük idi. Çünki həm Vaşinqton, həm də Pekin qlobal təhlükəsizlik sisteminin, ticarət axınlarının və yeni texnoloji düzənin formalaşmasında aparıcı oyunçulardır. Lakin nəticələr göstərdi ki, tərəflər bu dəfə strateji razılaşmadan çox, mövcud gərginliyin dərinləşməməsinə çalışıblar.
Tramp administrasiyası üçün əsas prioritet Çinlə iqtisadi münasibətlərin yenidən tənzimlənməsi, xüsusilə texnoloji istehsal və ticarət balansındakı fərqlərin aradan qaldırılmasıdır. ABŞ Çinin qlobal bazarlarda artan təsirindən, xüsusən də Asiya, Afrika və Latın Amerikası ölkələrindəki infrastruktur və maliyyə ekspansiyasından narahatdır. Pekin isə öz növbəsində iqtisadi yüksəlişini siyasi suverenliklə uzlaşdırmaq və “Bir Kəmər, Bir Yol” təşəbbüsünü məhdudlaşdırmadan davam etdirmək niyyətindədir.
Tərəflərin qarşılıqlı ehtiyatlı davranışı Tayvan və Ukrayna məsələlərinə də dolayısı ilə təsir edir. Vaşinqtonun Asiyada hərbi müttəfiqlərlə inteqrasiyasını gücləndirməsi, Pekinin isə Moskva ilə strateji yaxınlığı artırması, beynəlxalq münasibətlərdə yeni çoxqütblü strukturun formalaşmaqda olduğunu göstərir. Tramp və Si görüşündə bu mövzular birbaşa gündəmə gəlməsə də, onların kölgəsində aparılan danışıqlar gələcək diplomatik istiqamətləri müəyyənləşdirəcək.
Əslində bu görüş daha çox “sakitləşdirmə” xarakteri daşıyırdı. Tərəflər nə əməkdaşlıqda irəliləyiş əldə etdilər, nə də gərginliyi artırdılar. Bu isə dünya üçün müvəqqəti balans, amma uzunmüddətli qeyri-müəyyənlik deməkdir. Çünki ABŞ və Çin arasındakı rəqabət artıq ideoloji deyil, sistemik xarakter daşıyır. Bu, həm iqtisadi hegemonluğun, həm də yeni texnoloji əsrin liderliyinin mübarizəsidir.
Görüşün nəticəsi bir daha göstərdi ki, XXI əsrin beynəlxalq münasibətlərində sülh və sabitlik yalnız güc balansı ilə deyil, qarşılıqlı etimad və strateji dialoqun davamlılığı ilə mümkündür. ABŞ və Çin bu istiqamətdə hər nə qədər ehtiyatla davransalar da, hər iki tərəf anlayır ki, dialoqsuz dünya artıq keçmişin lüksüdür.
Ruslan Zəngəzur
