Bakı, 5 noyabr, AZƏRTAC
Noyabrın 5-də qeyd edilən Ümumdünya Sunami Maarifləndirmə Günü 2015-ci ilin dekabr ayında BMT Baş Assambleyası tərəfindən Yaponiyanın təşəbbüsü ilə təsis olunub. Seysmik cəhətdən aktiv bölgədə yerləşən Yaponiya sunaminin qarşısının alınması və cavab tədbirləri sahəsində əhəmiyyətli təcrübəyə malikdir.
AZƏRTAC xəbər verir ki, BMT-nin bu günü təsis etməsinin bir neçə məqsədi var idi. Əsas məqsəd ictimaiyyətin və hökumətin sunami kimi dağıdıcı təbii fenomen barədə məlumatlılığını artırmaqdır. Digər vacib məqsəd isə onların dağıdıcı və ölümcül nəticələrini azaltmaq üçün praktik tədbirlər hazırlamaqdır. Bu sahədə təşəbbüslər 2005-ci ildə, beynəlxalq ictimaiyyət fəlakət risklərinin azaldılması üzrə razılaşmaları həyata keçirməyə başladığı zaman fəal şəkildə təşviq olunmağa başladı.
Əlamətdar Günün tarixi isə Yaponiyanın təklifi ilə seçilib. Bu, 5 noyabr 1854-cü ildə sunami təhlükəsini görüb kəndliləri xəbərdar etmək üçün əkinlərini yandıran bir fermerin hekayəsi olan “İnamura-no-hi” ilə bağlıdır. Bunun sayəsində kəndlilər xilas olunub və fermerin özü sonradan dağıdılmış yaşayış məntəqəsinin bərpasında fəal iştirak edib.
Sunami suyun dərinliyində genişmiqyaslı pozuntular nəticəsində yaranan okeanın cazibə dalğalarıdır. Terminin özü yaponca “tsu” (liman) və “nami” (dalğa) sözlərindən gəlir. Tipik fırtına dalğalarından fərqli olaraq, sunami yalnız səthə deyil, bütün okeana da təsir göstərir. Bu dalğalar yüzlərlə kilometrə qədər uzana və saatda 700 kilometrdən çox sürətlə hərəkət edə bilər.
Dalğanın hündürlüyü həmişə sunaminin dağıdıcı gücünün əsas göstəricisi deyil. Bəzən onlarla metrə çatan hətta daha kiçik dalğalar da güclü qabarma-çəkilmələrə səbəb ola bilər. Nəticədə sahil ərazilərini su basır.
Sunaminin əsas səbəbi 7 və daha çox maqnitudalı sualtı zəlzələlərdir. Belə ki, 80%-dən çox hallarda bu zəlzələlər nəhəng dalğaların mənbəyidir. Lakin, sunamilər həm də sürüşmələr, vulkan püskürmələri, buzlaq çökmələri və ya okeana meteorit düşməsi kimi digər hadisələrlə də bağlı ola bilər.
XX əsrdə 58 dağıdıcı sunami qeydə alınıb və 260 mindən çox insan həlak olub. Ən faciəli hadisə Sumatra sahillərində 9 bal gücündə zəlzələnin yaratdığı 2004-cü ildə Hind okeanında baş verən sunami olub. Dalğalar Hind və Sakit okeanlarını bürüyərək 14 ölkəyə böyük ziyan vurub. Ən çox İndoneziya, Tailand, Hindistan və Şri-Lanka zərər çəkib. Bu ölkələrdə ölənlərin sayı 230 mini keçib.
Alimlər qeyd edirlər ki, XXI əsrdə bu cür fəlakətlər arasındakı fasilələr azalıb. 2006, 2007 və 2009-cu illərdə yeni sunamilər qeydə alınıb. 2011-ci ildə Yaponiyada baş verən zəlzələ yenidən dağıdıcı dalğalara səbəb olub və 15 mindən çox insanın həyatına son qoyub, habelə Fukuşima AES-də qəza baş verib.
Təhlükənin miqyasını qəbul edən qlobal birlik seysmoqrafik stansiyalar və monitorinq mərkəzlərini əhatə edən beynəlxalq sunami xəbərdarlıq sistemi yaradıb. Onların əsas məqsədi sahil ərazilərinə vaxtında məlumat verməkdir. Risk zonalarında yaşayan əhali üçün milli xəbərdarlıq və təxliyə sistemləri, təhsil proqramları və təlimlər də vacibdir.
BMT-nin hesablamalarına görə, 2030-cu ilə qədər dünya əhalisinin təxminən yarısı daşqınlara, fırtınalara və sunamilərə meylli ərazilərdə yaşayacaq. Buna görə də, davamlı infrastruktura, erkən xəbərdarlıq sistemlərinə investisiya qoymaq və ictimai məlumatlılığı artırmaq həyat və rifahın qorunması üçün çox vacibdir.
Baş Assambleya üzv dövlətləri, BMT qurumlarını, regional və beynəlxalq təşkilatları və vətəndaş cəmiyyətini sunami haqqında biliklərin artırılmasına və itkilərin sayının azaldılmasına töhfə verərək bu əlamətdar günü qeyd etməyə çağırır.
2022-ci ildə Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Fəlakət Risklərinin Azaldılması Ofisi sunamiyə meylli bölgələrin sakinlərini təlimlərdə və təxliyə yürüşlərində iştirak etməyə təşviq edən “GetToHighGround” kampaniyasına başlayıb. Bu cür təşəbbüslər fövqəladə hallara hazırlığın gücləndirilməsinə və daha çox insanın fəlakət risklərinin azaldılması fəaliyyətlərinə cəlb olunmasına kömək edir.
