1988-ci ildə
başlanan Qarabağ hadisələri və erməni millətçilərinin “dənizdən dənizə
Ermənistan” kimi sərsəm ideyaları nəticəsində Azərbaycan torpaqlarının bir
hissəsi işğal edildi, kəndlər və şəhərlər dağıdıldı, minlərlə günahsız insan
həlak oldu, yüz minlərlə azərbaycanlı öz tarixi torpaqlarından didərgin düşdü.
Bu işğal nəticəsində Azərbaycanın iqtisadi və mədəni irsinə ağır zərbə vuruldu,
bir milyondan çox insan 30 ilə yaxın qaçqın və məcburi köçkün həyatı yaşamağa
məcbur qaldı.
İşğal dövrü
həm də beynəlxalq hüququn səmərəsizliyini nümayiş etdirdi, çünki BMT
Təhlükəsizlik Şurasının Ermənistan silahlı qüvvələrinin Azərbaycan
ərazilərindən dərhal çıxarılmasını tələb edən qətnamələri icra olunmadı,
ATƏT-in Minsk Qrupu isə münaqişəni həll etmək əvəzinə onu dondurulmuş
vəziyyətdə saxladı.
Bu reallıq
fonunda Azərbaycan dövləti üçün əsas prioritet işğal altındakı torpaqların azad
edilməsi və bayrağımızın bütün suveren ərazilərimizdə və sərhədlərimizdə
dalğalanması oldu. Azərbaycan Prezidenti cənab İlham Əliyevin 2003-cü ildən
etibarən yürütməyə başladığı məqsədyönlü və prinsipial siyasət dövlətin hərbi,
diplomatik və iqtisadi qüdrətinin paralel şəkildə artırılmasına yönəldi. Ordu
quruculuğu dövlət siyasətinin əsas istiqamətinə çevrildi, büdcədə hərbi
xərclərin payı ilbəil artırıldı, ordunun döyüş qabiliyyəti yüksəldildi, yeni silah
və texnikalar alındı, eyni zamanda Azərbaycanda hərbi sənaye kompleksinin
formalaşması sayəsində yerli istehsal gücləndi.
İqtisadi və
diplomatik müstəvidə də Azərbaycan öz mövqelərini gücləndirirdi. Ermənistanın
təcrid olunduğu regional layihələr fonunda Azərbaycan transmilli enerji və
nəqliyyat layihələri ilə regionun siyasi-iqtisadi xəritəsini yenidən
formalaşdırdı. Bakı–Tbilisi–Ceyhan, TANAP, Bakı–Tbilisi–Qars kimi layihələr
yalnız iqtisadi deyil, eyni zamanda geosiyasi güc rıçağına çevrildi. Beynəlxalq
təşkilatlarla çoxşaxəli əməkdaşlıq və balanslı diplomatiya Azərbaycanın
beynəlxalq nüfuzunu artırdı. Azərbaycanın müstəqil siyasəti BMT, Avropa Şurası,
Qoşulmama Hərəkatı və Türk Dövlətləri Təşkilatı kimi qurumlarda dəstək qazandı
və bu, gələcək qələbənin diplomatik zəmini oldu.
Uzun illər
ərzində aparılan məqsədyönlü siyasət, iqtisadi sabitlik və ordu quruculuğu
2020-ci ildə öz nəticəsini verdi. 27 sentyabr 2020-ci ildə Ermənistanın növbəti
təxribatına cavab olaraq Azərbaycan Ordusu Ali Baş Komandanın əmri ilə
əks-hücum əməliyyatına başladı. “Dəmir yumruq” adlanan bu əməliyyat müasir
hərbi texnologiyanın, dəqiq taktiki planlamanın və milli həmrəyliyin sintezini
nümayiş etdirdi. 44 gün ərzində Azərbaycan Ordusu hər gün irəlilədi, hər gün
yeni qəsəbə, kənd və strateji yüksəkliklər azad edildi. Cəbrayıl, Füzuli,
Zəngilan, Qubadlı, Hadrut və nəhayət, Şuşa şəhərinin azad edilməsi Azərbaycan
tarixində dönüş nöqtəsinə çevrildi. Orduda bir nəfər də fərari qeydə alınmadı;
yaralı əsgərlər yenidən döyüşlərə qayıtmaq üçün həkimlərdən xahiş edirdilər.
Bu, xalqın yüksək mənəvi keyfiyyətlərinin və milli həmrəyliyin göstəricisi idi.
Noyabrın
9-dan 10-na keçən gecə Azərbaycan, Rusiya və Ermənistan rəhbərləri tərəfindən
imzalanan Üçtərəfli Bəyanatla Ermənistan kapitulyasiyanı qəbul etməli oldu.
Ağdam, Kəlbəcər və Laçın rayonlarının döyüşsüz təhvil verilməsi Azərbaycanın
diplomatik və hərbi balansı qorumaq bacarığını göstərdi. Qələbə ilə nəticələnən
44 günlük Vətən müharibəsi XXI əsrin müasir döyüş konsepsiyalarını ortaya
qoydu. PUA-ların, kəşfiyyat və artilleriyanın koordinasiyası, informasiya
texnologiyalarının istifadəsi Azərbaycan Ordusunu dünyanın hərbi
akademiyalarında öyrənilən nümunəyə çevirdi. Qərb analitik mərkəzlərində bu
müharibə “yeni nəsil əməliyyatlar”ın simvolu kimi dəyərləndirildi.
Qələbədən
sonra Azərbaycanın qarşısında duran əsas vəzifə azad edilmiş ərazilərdə dövlət
suverenliyinin möhkəmləndirilməsi, bərpa quruculuq işlərinin aparılması və
sosial ədalətin təmin olunması idi. Prezident İlham Əliyev tərəfindən Zəfərin
əbədiləşdirilməsi məqsədilə “Zəfər” və “Qarabağ” ordenləri, onlarla medal təsis
olundu, 8 Noyabr Zəfər Günü kimi təsdiqləndi. Bakıda Vətən Müharibəsi Memorial
Kompleksi və Zəfər Muzeyinin inşasına başlanıldı, 2024-cü il noyabrın 8-də
Zəfər Parkının açılışı ilə bu layihə tamamlandı. Parkda 44 metrlik Zəfər tağı,
memorial abidələr və “Azadlıq Bayrağı Meydanı” dövlətin suverenliyini və
qələbənin simvolunu əks etdirir.
2020-ci ilin
dekabrında keçirilən Zəfər paradı, həmçinin Hərbi Qənimətlər Parkının
yaradılması qələbənin canlı salnaməsinə çevrildi. 5 hektarlıq ərazidə 300-dən
çox eksponat, o cümlədən 150-dək ağır texnika, tanklar, döyüş maşınları,
artilleriya qurğuları, zenit-raket kompleksləri, atıcı silahlar və nəqliyyat
vasitələri sərgilənir. 2 mindən çox düşmən hərbi avtomobilinin nömrə
nişanlarından hazırlanmış “Qarabağ Azərbaycandır!” kompozisiyası, dinc əhaliyə
qarşı raket hücumlarının və digər müharibə cinayətlərinin izahı, hətta
“İsgəndər-M” raketinin qalıqları burada təqdim olunur ki, bu da gələcək
nəsillər üçün həm yaddaş, həm ibrət dərsidir.
2023-cü il
sentyabrın 19-20-də keçirilmiş bir günlük lokal xarakterli antiterror
əməliyyatı suverenliyimizn tam bərpasında həlledici mərhələ oldu. 15 oktyabr
2023-cü ildə Azərbaycan Prezidenti, Müzəffər Ali Baş Komandan İlham Əliyev
Xankəndi şəhərinin mərkəzi meydanında Azərbaycan Bayrağını qaldırdı. Bununla
suverenliyin həm hüquqi, həm əməli, həm də rəmzi ölçüləri tamamlandı.
Humanizm və
ədalət prinsipləri Zəfər dövrünün sosial-siyasi xəttini də müəyyənləşdirdi.
2021-ci il 5 noyabr tarixli qərarla “Zəfər Günü münasibətilə amnistiya” elan
olundu və 17267 şəxsə şamil edildi: onların 733-ü Vətən müharibəsi iştirakçısı,
837-si qadın, 65-i yetkinlik yaşına çatmayan idi; azadlıqdan məhrumetmə
yerlərində 5971 məhkuma tətbiq olundu, azadlıqdan məhrum etmə ilə əlaqədar
olmayan cəzalara məhkum edilmiş 8559 şəxs də amnistiyadan yararlandı. Bu qərar
qalib dövlətin böyüklüyünü, reinteqrasiyaya və sosial barışa yönəlik
yanaşmasını göstərdi.
Suverenliyin
institusionallaşdırılması istiqamətində Dövlət Suverenliyi Gününün təsis
edilməsi (20 sentyabr) Zəfər Gününü tamamlayan hüquqi-siyasi qərardır: bir
tərəfdən ərazi bütövlüyünün bərpası, digər tərəfdən dövlət hakimiyyətinin tam
bərqərar olması ardıcıllığı tərtib olundu və illik təqvimdə möhkəmləndirildi.
Qələbədən
sonra başlanmış Böyük Qayıdış prosesi Azərbaycanın yeni inkişaf mərhələsini
formalaşdırdı. 2022-ci ildə qəbul olunan I Dövlət Proqramı çərçivəsində azad
edilmiş ərazilərdə infrastrukturun bərpası, yaşayış məntəqələrinin tikintisi və
iqtisadi fəaliyyətin reinteqrasiyası həyata keçirildi. 2025-ci ilin oktyabrına
qədər 4826 ailədən ibarət 19 mindən çox vətəndaş doğma torpaqlara qayıdıb,
Qarabağ Universiteti fəaliyyətə başlayıb, “DOST” mərkəzləri və “Smart DOST”
məntəqələri açılıb, minlərlə insanın məşğulluğu təmin olunub, yüzlərlə ailə
biznesi qurulub. Bu proses bərpa mərhələsini sosial-iqtisadi dirçəlişlə
birləşdirərək regionda dayanıqlı məskunlaşmanın təməllərini möhkəmləndirir.
8 Noyabr
Zəfər Günü Azərbaycanın dövlətçilik tarixində yeni mərhələ açan hadisədir: Qətiyyətli
Ali Baş Komandan, güclü ordu, məqsədyönlü siyasət, effektiv diplomatiya və
milli birlik sayəsində qazanılan Böyük Tarixi Qələbə təkcə işğalın sonu deyil,
həm də yeni inkişaf dövrünün başlanğıcı oldu. 8 Noyabr hər bir azərbaycanlı
üçün milli qürur, milli özünüdərk və gələcəyə inam günüdür. Çünki bu tarixdə
Azərbaycan təkcə torpaqlarını deyil, həm də öz milli ləyaqətini, milli
birliyini və gələcək nəsillər üçün güclü dövlət idealını bərpa etdi. Müzəffər
Ali Baş Komandan İlham Əliyevin sözləri ilə desək, “Azərbaycanın quruculuq
missiyası başlanır - azad edilmiş torpaqlara həyat qayıdır və bu qayıdış
qalıcıdır.”
Vasif QAFAROV,
Milli Məclisin deputatı,
tarix elmləri doktoru
