Azərbaycan Memarlar İttifaqı uzun illər ərzində yalnız bir yaradıcılıq təşkilatı kimi deyil, həm də Ramiz Mehdiyevin qurduğu kölgə idarəetmə mexanizminin bir hissəsi kimi fəaliyyət göstərib.
Elm və ədəbiyyatdan tutmuş memarlığa qədər bütün sahələrdə “idarə olunan ziyalılıq” modelini tətbiq edən Mehdiyev, özünün ideoloji nəzarət sistemini bu ittifaqlar üzərindən qurmuşdu.
Onun yaxın çevrəsinə daxil olan Elbəy Qasımzadə isə bu mexanizmin memarlıq sahəsindəki əsas icraçısına çevrildi. Qasımzadə uzun illər boyunca təkcə memarlıqla məşğul olmadı. O, Memarlar İttifaqını şəxsi biznes şəbəkəsinə, dövlət büdcəsi hesabına formalaşan, lakin hesabat verməyən qapalı bir klana çevirdi.
Fatma Abdullazadənin himayəsi və Ramiz Mehdiyevin siyasi qoruması sayəsində bu təşkilat illərlə toxunulmaz qaldı. Onların yaratdığı sistemdə sənət, yaradıcılıq və ictimai məsuliyyət yox, şəxsi sədaqət, qohumbazlıq və korrupsiya hökm sürürdü. Dövlət büdcəsindən ayrılan yüzminlərlə manat vəsait, əslində, bir neçə nəfərin şəxsi rifahına xidmət edirdi.
Bu yazı həmin sistemin içərisində illərlə çalışmış, vicdanının səsinə qulaq asaraq 9 il öncə istefa vermiş məşhur memar Elçin Əliyevin şahidliyidir. Onun açıqladığı məlumatlar təkcə Memarlar İttifaqının yox, bütövlükdə Mehdiyev dövrünün “intellektual korrupsiya” modelinin aynasıdır.
Məşhur memar Elçin Əliyev yazır:
- Bu ay mənim - o vaxtlar Azərbaycan Memarlar İttifaqının məsul katibi olmuş bir şəxsin - təşkilatın daxilində hökm sürən hədsiz korrupsiyaya etiraz əlaməti olaraq istefa verməyimdən doqquz il keçir. Bu hadisə 2016-cı ildə baş vermişdi.
Lakin tarix daha əvvəl başlamışdı. 2012-ci ilin noyabrında, Memarlar İttifaqının növbəti qurultayı ərəfəsində, bir çox həmkarımın dəstəyi ilə sədrliyə namizədliyimi irəli sürməyə hazırlaşdığım bir vaxtda, Elbəy Qasımzadə məni öz şəxsi ofisinə dəvət etdi. O vaxta qədər onunla yaxından tanış deyildim və bu zahirən təmkinli insanın arxasında nə gizləndiyini təsəvvür etmirdim. Buna görə də dəvəti heç bir önqəbul olmadan qəbul etdim.
Elçin Əliyev
Uzun-uzadı girişdən sonra məlum oldu ki, o, özü sədrliyə namizədliyini irəli sürmək niyyətindədir və mənə təklif edir ki, namizədliyimi geri götürüb onun birinci müavini olum. O, müxtəlif arqumentlər gətirir, məni tərif yağışına tuturdu, səmimiyyətinə inandırmağa çalışırdı və hətta ailələrimiz arasında guya qohumluq əlaqələrinin mövcud olduğunu iddia edirdi — buna isə çox şübhə ilə yanaşırdım, çünki Qasımzadə ailəsi Salyandan olub və İkinci Dünya müharibəsindən əvvəl Bakıya köçüb. Hətta həmkar göz yaşlarını saxlaya bilmədi, məni «komandasına» daxil olmağa razı salmağa çalışarkən. Sonradan başa düşdüm ki, bütün bunlar sadəcə olaraq diqqətlə qurulmuş bir oyunun tərkib hissəsi imiş.
Təəssüf ki, intriqalardan uzaq, sadədil bir insan kimi, təcrübəsizliyim və həddindən artıq etibarım ucbatından bu təklifi qəbul etdim və namizədliyimi geri götürmək qərarına gəldim. Bununla da o vaxt bir çox tərəfdarımı məyus etdim — bu gün onlardan hamısından səmimi şəkildə üzr istəyirəm. Uşaqlıqdan aldığım tərbiyəyə — dürüstlük və vicdanlılığa olan inama — sadiq qalaraq, israrçı bu insanda rasional bir dənə axtarmağa çalışdım, onun arqumentlərinə anlayışla yanaşdım və bir müddətlik sədr işləyib sonra könüllü istefa verəcəyi barədə israrlı vədlərinə inanaraq güzəştə getdim. Bu gün anlayıram ki, o vaxtkı qərarım nə qədər sadəlövh imiş.
Bununla belə, mən prinsipal şərtlərimdə israr etdim: təşkilatda əsaslı islahatların aparılması, İttifaq üzvlərinə idarəetmədə və imkanlarda bərabər hüquqlu iştirakın təmin edilməsi və ən başlıcası — maliyyə məsələlərində şəffaflığın yaradılması. Memarlar İttifaqı hər il dövlət büdcəsindən yüz minlərlə manat vəsait alır və bu vəsait şəxsi maraqlara deyil, təşkilatın yüzlərlə üzvünün dəstəyinə və ölkə memarlığının inkişafına xidmət etməlidir.
Beləcə, 2012-ci ildə mən Azərbaycan Memarlar İttifaqının sədr müavini oldum. Lakin ilk həyəcan siqnalı qurultaydan dərhal sonra eşidildi: sonradan sənədlərdə vəzifəm «məsul katib» kimi rəsmiləşdirilmişdi. Bunun o qədər də böyük əhəmiyyət daşımadığına inanaraq, real iş və dəyişikliklər imkanına ümid edib bu məsələyə ciddi fikir vermədim.
İslahatlarla bağlı anlayışım ondan ibarət idi ki, 1930-cu illərdə stalinizm nümunəsi əsasında yaradılmış yaradıcılıq ittifaqları əslində ağıl və düşüncə üzərində nəzarət vasitəsi kimi formalaşmışdı. XXI əsrdə bu modelin heç bir mənası qalmamışdı. Memarlar İttifaqı müasir bir təşkilata çevrilməli idi — idarə edən deyil, öz üzvlərinə xidmət göstərən, onların peşə maraqlarını qoruyan, hüquqi, texniki, təşkilati və informasiya dəstəyi təmin edən bir quruma.
Lakin ilkin razılaşmalara baxmayaraq, islahat həyata keçirmək mümkün olmadı. İttifaqın strukturunda dərhal sədrin çoxsaylı dostları və qohumları peyda oldu, rəhbər vəzifələrə onun şəxsi şirkətinin əməkdaşları təyin edildi. Dövlət büdcəsindən maliyyələşən maaş ödənişləri ilə bağlı şübhəli kadr təyinatları və manipulyasiyalar başladı. Kadr siyahılarında təşkilata və memarlığa heç bir aidiyyəti olmayan onlarla adam peyda oldu ki, bu da yeni Sədrin zadəgan vərdişlərinin təminatı üçün sabit, qeyri-rəsmi gəlir mənbəyi yaradırdı.
Lakin fəaliyyətimin ilk ilində gizli müqavimətə baxmayaraq, işin canlanmasına nail oldum – bu işim bu günədək bir çox həmkarlar tərəfindən minnətdarlıqla xatırlanır. Təşkilatın dəstəklənməsi üçün sponsorları və əhəmiyyətli məbləğdə vəsaitləri cəlb etmək, bir neçə tədbir təşkil etmək mümkün oldu. Lakin çox keçmədən gördüm ki, pullar izsiz yoxa çıxır, hesabatlılıq yoxdur və mühasibatlığı sədrə şəxsi sədaqəti olan yeni bir şəxs idarə edir (sinif yoldaşının qardaşı qızını — Namik Mahmudbəyovun qohumunu, Nizamnaməyə zidd olaraq təşkilatın işlər müdiri vəzifəsinə təyin etmişdi). Sonradan öyrəndim ki, mənimlə razılaşan sponsorlarla sonradan başqa vasitəçilər əlaqə saxlayaraq əlavə, sənədləşdirilməmiş «ianələr» istəyirmişlər.
Əməkdaşlığın əvvəlində mənə verilən vədlərin heç biri yerinə yetirilmədi, memarların hüquqlarının qorunması sahəsində heç bir tədbir görülmədi. İttifaq üzvlərinin dəfələrlə etdiyi hüquqi yardım xahişləri, sifarişçilər və tikinti şirkətləri tərəfindən müəllif hüquqlarının çoxsaylı pozulmaları, layihələrin dəyişdirilməsi, artıq tikilmiş binaların fasadlarının özbaşına dəyişdirilməsi ilə bağlı müraciətləri cavabsız qalırdı. Mənim tərəfimdən Bakı rayonlarının İcra Hakimiyyətlərinə ünvanlanan, azərbaycan memarların layihələndirdiyi yeni binaların fasadlarında yerləşdirilmiş qanunsuz balkonların sökülməsi ilə bağlı məktublar da bilərəkdən göndərilmirdi.
Təəssüf ki, real fəaliyyət əvəzinə, vaxtilə hörmətli olan təşkilat tədricən kommersiya qurumlarının mənfəət yönümlü maraqlarının lobbiçisinə çevrildi, mütəmadi olaraq şübhəli tikinti layihələrinə dəstək məktubları ilə dövlət orqanlarına müraciət etməyə başladı. Təbii ki, bütün bunlar bu günədək pulsuz baş vermir.
Dövlət tərəfindən peşəkar ictimaiyyəti qorumaq üçün yaradılmış imkanlar sədr tərəfindən yalnız şəxsi məqsədlərlə istifadə olunurdu. Fatma Abdullazadənin himayəsi sayəsində İttifaqa yüksək səviyyəli hökumət rabitə sistemi çəkilmişdi ki, bu da rəhbərin maraqlarını lobbiləşdirmək üçün alət rolunu oynayırdı. İndiyədək hüquq-mühafizə orqanları sədrin və onun himayəçiləri Fatma Abdullazadə və Ramiz Mehdiyev vasitəsilə özəl şirkətlər üzərindən dövlət büdcəsi hesabına onlarla memarlıq nəşrinin çapı ilə bağlı həyata keçirilmiş milyonlarla manatlıq mənimsəməni araşdırmayıblar.
2012–2015-ci illərdə Bakıda bir çox memarlıq abidələri dağıdıldı: memar Moysey Qusmanın layihələndirdiyi Sabunçu Mədəniyyət Sarayı, Bakixanov küçəsində yerləşən Azərbaycan Pedaqoji İnstitutunun binası, «Qara şəhər»dəki Mədəniyyət Sarayı — məşhur Vesnin qardaşlarının əsəri idi. Mənim bütün cəhdlərimə baxmayaraq, Memarlar İttifaqı bu faktlara heç bir reaksiya göstərmədi.
Daha sonra təşkilatın Nizamnaməsinin mərhələli şəkildə dəyişdirilməsi prosesi başlandı, bu sənəd bu gün tam şəkildə bir nəfərin maraqlarına uyğunlaşdırılıb. Muxtarov küçəsindəki Memarlar Evində tədricən avtoritarizm, görüntü xatirinə iş görmək, yaltaqlıq və xəbərdarlıq mühiti bərpa olundu — sovet bürokratiyasının ən pis xüsusiyyətlərinin dəqiq əksi kimi.
Birinci əməkdaşlıq ilimizdə Elbəy Qasımzadə ilə baş tutmuş bir neçə şəxsi söhbət mənə göstərdi ki, bu adamı nə peşənin problemləri, nə də təşkilat üzvlərinin taleyi maraqlandırır. O, əldə etdiyi imkanı yalnız şəxsi varlanma və yaxınlarının işlə təmin olunması vasitəsi kimi görürdü. Sonrakı hadisələr mənim ən pis ehtimallarımı tam şəkildə təsdiqlədi.
Səbr kasamı daşıran son damla Lənkəranda baş verən hadisə oldu: Qasımzadə məndən memarlar nümayəndə heyətinin qaldığı oteldən 14000 manat məbləğində saxta qəbz almağı tələb etdi. Məsələ burasındadır ki, təşkilatın regionlarda plenumlar keçirməsi «memarlıqdan olan fırıldaqçılar» üçün ayrıca qeyri-qanuni gəlir mənbəyidir. Təşkilat dövlət büdcəsindən onlarla insanın bölgələrdə nəqliyyatı, qalması və qidalanması üçün böyük məbləğlər silir, halbuki bütün xərclər həmin tədbirin keçirildiyi şəhərlərin İcra Hakimiyyətləri tərəfindən tam şəkildə qarşılanır. Bundan əlavə, həmin hakimiyyətlərdən sədrin oğlu ilə birlikdə təsis etdiyi və hər rübdə dövlət büdcəsindən on minlərlə manat silinərək çap olunan «Memar» jurnalının nəşri üçün əlavə on minlərlə manat «ianə» tələb olunur.
Bütün bu baş verənlərin fonunda bir çox vicdanlı memarlar məyus oldular və İttifaqın fəaliyyətindən uzaqlaşdılar. Təşkilat faktiki olaraq sədrin qohumlarından və ona yaxın şəxslərdən ibarət qapalı bir çevrəyə çevrildi — oğlu (Ənvər Qasımzadə), qardaşı oğlu (Üzeyir Qasımov) və digər yaxın qohumları (Rüfət Ağazadə, Fərhad Mollazadə, Zakir Sultanov, Dirahşan Səlimov, Zaur Qurbanəliyev), həmçinin kurs yoldaşları (Memarlar İttifaqının işlər müdiri Namiq Mahmudbəyov, Təftiş Komissiyasının sədri Nizami Şıxzamanov) və etibarlı şəxslər. Bu çevrə bu gün də bütün qərarları müəyyənləşdirir, digər üzvləri idarəetmə proseslərindən kənarda saxlayır.
Belə bir şəraitdə mən bu cür «yaradıcılıq» İttifaqının rəhbərlərindən biri kimi qala bilməzdim və 2016-cı ilin noyabrında vəzifəmdən istefa verdim.
Maliyyə sui-istifadələri, görünür, bu gün daha böyük miqyasda davam edir. Mən səmimi qəlbdən ümid edirəm ki, bir gün hazırkı Memarlar İttifaqı ilə korrupsiya telləri ilə bağlı olmayan dövlət qurumları bu vaxtilə hörmətə layiq təşkilatın maliyyə-təsərrüfat fəaliyyətinə obyektiv araşdırma aparacaqlar.
E.MƏMMƏDƏLIYEV,
Musavat.com
