BAKI, 12 noyabr. TELEQRAF
Southempton Universitetinin (Böyük Britaniya) geoloqları okean dərinliklərində yerləşən vulkanik adalarda materik mənşəli kimyəvi materialların mövcudluğuna dair qədim geoloji tapmacanı izah ediblər.
Teleqraf xəbər verir ki, bu barədə “Interesting Engineering” məlumat yayıb.
Tədqiqatın nəticələrinə görə, bunun səbəbi qitələri aşağıdan - tektonik sərhədlərindən yavaş-yavaş uzaqlaşdıran “kontinental sürüşmə” kimi tanınan bir fenomen ola bilər.
Onilliklər ərzində geoloqlar xüsusən Hind okeanının şimal-şərqində yerləşən Milad adası kimi okean adalarının xüsusiyyətləri ilə bağlı çaşqınlıq içində olublar. Bu adalarda adətən materiklərdə rast gəlinən zənginləşdirilmiş elementlərin yüksək səviyyəsi müşahidə olunur.
Əvvəlki hipotezlər okean adalarında aşkar olunan materik mənşəli materialların iki əsas mənbəyə bağlı ola biləcəyini iddia edirdi:
Tektonik plitələrin sərhədlərində təkrar emala daxil olan okean çöküntüləri;
Dərin mantiyadan qalxan isti süxur sütunları və ya mantiya şleyfləri.
Amma bu nəzəriyyələr bütün müşahidələri izah etməyə kifayət etməyib. Məsələn, bəzi vulkanik bölgələrdə Yerin qabığının təkrar emalının izləri çox azdır, digərləri isə dərin mantiya şleyfləri tərəfindən idarə oluna bilməyəcək qədər soyuq və dayazdır.
Yeni tədqiqat tamamilə fərqli izah irəli sürür: materiklər yalnız səthdə deyil, həm də 150-200 km dərinlikdə parçalanır.
Materiklər tektonik qüvvələrin təsiri ilə gərildikcə, onların əsas qatları boyunca yavaş hərəkət edən bir mantiya dalğası keçir. Bu dalğa kontinental əsasın dərin qatlarından süxur parçalarını qoparır və bu materik fraqmentlərini okean mantiyasına doğru aparır. Bəzən bu fraqmentlər min kilometrlərlə məsafə qət edə bilir.
Okean mantiyasına düşən bu material ətraf süxurları çirkləndirir, nəticədə gözlənilməz yerlərdə on milyon illərlə davam edə bilən vulkanik aktivliyə şərait yaradır.
Mantiya sistemi isə materiklərin ayrılmasından çox sonra da aktiv qalır, həmin zənginləşdirilmiş materialı mənşəyindən uzaqlara daşımaqda davam edir.
Bu nəzəriyyəni yoxlamaq üçün alimlər Hind okeanındakı sualtı dağlardan əldə edilmiş geokimyəvi məlumatlarını təhlil ediblər. Bu vulkanik zəncir təxminən 100 milyon il əvvəl supermaterik Qondvananın parçalanmasından sonra formalaşıb.
Tədqiqatın nəticələri göstərib ki, Qondvananın dağılmasından dərhal sonra tərkibi qeyri-adi dərəcədə zəngin maqma püskürmələri baş verib. Materikdən qopan material axınının azalması ilə bu kimyəvi siqnal da on milyon illər ərzində tədricən zəifləyib.
Alimlər deyirlər ki, bu kəşf mantiya şleyflərinin rolunu tam inkar etmir, amma Yerin mantiyasının tərkibini formalaşdıran tamamilə yeni bir mexanizmə işarə edir. Xüsusilə, bu mexanizm materiklərin ilkin ayrılmasından sonra da okean dərinliklərinə necə təsir göstərdiyinin izahını verir.
Tədqiqatçılar belə nəticəyə gəliblər ki, materiklərin parçalanması domino effekti yaradır, bu, Yer qabığının dərin qatlarında uzunmüddətli geoloji dəyişiklikləri başladır və materiklərin köklərini dünya miqyasında gözlənilməz vulkanik və tektonik hadisələrlə birləşdirir.
