Asiya İnkişaf Bankının universal səhiyyə əhatəsini dəstəkləməyə yönəlmiş yeni regional təşəbbüsü 43 ölkəni, o cümlədən Azərbaycanı əhatə edəcək və layihənin başlanğıc mərhələsi üçün 495 min dollar həcmində texniki yardım ayrılması nəzərdə tutulur. Proqramın mahiyyəti ölkələrin universal səhiyyə sisteminə keçid prosesində bilik mübadiləsini, rəqəmsal həllərin hazırlanmasını, gender yönümlü yanaşmaların tətbiqini və dövlət siyasəti üzrə mütəxəssislərin vahid şəbəkədə toplanmasını hədəfləyir. Bu çərçivə həm səhiyyə xidmətlərinin keyfiyyətinin artırılmasına, həm də maliyyələşmə mexanizmlərinin daha səmərəli qurulmasına dəstək verməyi planlaşdırır.
Universal səhiyyə sisteminə keçid son illər qlobal miqyasda sosial və iqtisadi təhlükəsizliyin əsas komponentinə çevrilib. BMT-nin Dayanıqlı İnkişaf Məqsədlərində xüsusi yer alan bu istiqamət inkişaf etməkdə olan regionlarda daha yüksək aktuallıq qazanır, çünki qeyri-formal məşğulluğun geniş yayıldığı, əhalinin birbaşa tibbi xərclərinin yüksək olduğu və rəqəmsal infrastrukturun yetərince inkişaf etmədiyi ölkələrdə əhatəli səhiyyə modelinə keçid daha mürəkkəb bir proses kimi özünü göstərir. ADB-nin son təhlilləri 2000-2021-ci illər arasında Asiya və Sakit Okean regionunda ümumi əhatə indeksinin artdığını göstərsə də, irəliləyişin 2015-ci ildən sonra xeyli yavaşlaması sistemin struktur problemlərinin dərinliyini ortaya qoyur. Pandemiya dönəmində əsas tibbi xidmətlərdə yaranan pozuntular və peyvəndləmə səviyyəsində geriləmə bu məsələnin yalnız tibbi deyil, iqtisadi və dayanıqlılıq baxımından da strateji xarakter daşıdığını təsdiqləyir.
Region ölkələrinin qarşılaşdığı çətinliklərin eyni tipologiyada olması təşəbbüsün aktuallığını artırır. Əhalinin birbaşa tibbi xərclərinin yüksəkliyi hələ də ən böyük məhdudlaşdırıcı faktorlardan biri olaraq qalır. Bir çox ölkələrdə ailələrin səhiyyəyə öz hesabına çəkdiyi xərclər ümumi səhiyyə xərclərinin təxminən 40 faizindən artıqdır ki, bu da sosial bərabərliyə və maliyyə davamlılığına birbaşa təsir edir. Dünya Səhiyyə Təşkilatının minimum adambaşına 86 dollar tövsiyəsinə qarşı orta göstəricinin 40 dollar səviyyəsində qalması maliyyələşmə boşluğunun miqyasını daha dəqiq göstərir. Bu şəraitdə ADB tərəfindən təklif edilən texniki yardım ölkələrin yalnız maliyyə resurslarına deyil, daha çox institusional və ekspert potensialının möhkəmləndirilməsinə hədəflənir ki, bu da uzunmüddətli effekt baxımından daha dayanıqlı yanaşmadır.
Səhiyyə sistemində rəqəmsal alətlərdən istifadənin zəif olması da diqqət çəkən başlıca məqamlardandır. Elektron xəstəlik tarixçələri, süni intellektə əsaslanan diaqnostik həllər, suistifadə hallarının aşkarlanması üçün alqoritmlər və səmərəli ödəniş protokolları universal əhatə modelinin əsas komponentləridir. ADB-nin bu istiqamətdə gender yönümlü rəqəmsal alətlərin hazırlanmasını xüsusi vurğulaması regionda qadınların tibbi xidmətlərə çıxışında bərabərliyin gücləndirilməsinə yönəlmiş sistemli addım kimi qiymətləndirilə bilər. Eyni zamanda özəl sektorun prosesə fəal qoşulması vacibdir. Bir çox ölkələrdə rəqabət narahatlıqları mövcud olsa da, özəl strukturların texnoloji, idarəetmə və xidmət keyfiyyəti baxımından yaratdığı əlavə dəyər universal əhatənin daha operativ tətbiqinə şərait yaradır.
Texniki yardımın şəbəkə və bilik mübadiləsi üzərində qurulması ölkələr arasında təcrübənin müqayisəli şəkildə dəyərləndirilməsini təmin edəcək. Bu, qlobal miqyasda səhiyyə sistemlərinin transformasiyası zamanı ən effektiv mexanizmlərdən biri hesab edilir. Uğurlu universal əhatə modellərinə malik ölkələrin təcrübəsi göstərir ki, davamlı irəliləyiş əvvəlcədən müəyyən edilmiş vahid reseptə deyil, hər bir ölkənin sosial strukturuna, maliyyə imkanlarına və xidmət ekosisteminə uyğunlaşdırılmış həllərin qarışığına əsaslanır. ADB-nin yaratmağı planlaşdırdığı platforma bu fərqli yanaşmaların müqayisəli şəkildə analiz edilməsinə, daha uyğun modellərin seçilib adaptasiya edilməsinə şərait yaradacaq.
Azərbaycanın layihədə iştirakı səhiyyə sisteminin modernləşdirilməsi istiqamətində son illər aparılan islahatlarla paralel şəkildə inkişaf edən bir proses kimi nəzərdən keçirilə bilər. Elektron xidmətlərin genişləndirilməsi, dövlət tibbi sığortasının mərhələli tətbiqi və infrastrukturun yenilənməsi kimi addımlar texniki yardım imkanları ilə birləşərək həm idarəetmədə, həm də xidmət keyfiyyətində əlavə sinerji yarada bilər. Bundan əlavə regional bilik platformasına çıxış Azərbaycan üçün həm müqayisəli təcrübəni öyrənmək, həm də öz transformasiya praktikasını paylaşmaq baxımından faydalı ola bilər.
