Noyabr 2025-ci il qlobal miqyasda siyasi risklərin, ticarət gərginliklərinin və davam edən münaqişələrin təzyiqi altında keçən bir ay oldu. Bu dövr, beynəlxalq münasibətlərdəki qeyri-müəyyənliyin sadəcə siyasi deyil, həm də birbaşa iqtisadi və sosial nəticələr doğurduğunu bir daha təsdiqlədi, çünki dünya bir neçə böhranın paralel şəkildə inkişaf etdiyi mürəkkəb bir dövrü yaşayır.

Ayın əsas siyasi katalizatoru ABŞ Prezidenti Donald Trampın sülh müqaviləsi ətrafında apardığı qeyri-şəffaf diplomatiya oldu. Trampın Ukraynaya Rusiya ilə razılaşmaya gəlməsi üçün göstərdiyi açıq təzyiq, Kiyevin müəyyən ərazilərdən imtina etməsini nəzərdə tutan bir sülh planının irəli sürülməsi ehtimalını artırdı. Trampın sərt ritorikası ABŞ-ın uzunmüddətli müttəfiqlərlə münasibətlərindəki riskləri artıraraq, qlobal siyasi arenada kövrəkliyi gücləndirdi. Bu vəziyyət Rusiyanın mövqeyini diplomatik masada möhkəmləndirərkən, Qərbin birliyini sual altına aldı. Paralel olaraq, Yaxın Şərqdəki münaqişə zonalarında davam edən gərginliklər və Qırmızı dənizdəki təhdidlər qlobal enerji və ticarət zəncirləri üzərindəki təzyiqi saxladı, bu da qlobal inflyasiyanın yavaşlamasına mane olan əsas amillərdən biri oldu.

Qlobal iqtisadiyyat Donald Tramp administrasiyasının Çin mallarına 100% əlavə tariflər tətbiq etmək hədəsi ilə yenidən yüksələn proteksionist siyasətlərin təzyiqi altında qaldı. Bu addım Beynəlxalq Valyuta Fondunun proqnozlaşdırdığı iqtisadi artım tempini təhdid edərək ticarət müharibəsinin yeni və kəskinləşmiş mərhələyə keçməsi riskini yüksəltdi. Ticarət gərginliklərinin artması nəticəsində qlobal təchizat zəncirlərinin parçalanması və "Friend-shoring" kimi siyasi-iqtisadi strategiyaların əhəmiyyəti gücləndi. Bütün bunlarla yanaşı, iqlim dəyişikliyi ilə bağlı müzakirələr və Avropa İttifaqının "AI Aktı" ilə bağlı qəbul etdiyi qanunlar AI-ın tənzimlənməsi sahəsində qlobal standartların formalaşdığına işarə edərək, texnoloji inkişafın etik çərçivəsini müəyyənləşdirməyə çalışırdı.
Bu qlobal təlatümlər fonunda Azərbaycan regional sabitlik və daxili inkişaf kursunu davam etdirdi. Ölkənin Ermənistanla sülhə dair Vaşinqton razılaşması 2025-ci ilin ən mühüm regional geosiyasi nəticəsi kimi qiymətləndirildi, Cənubi Qafqazda uzunmüddətli sülh perspektivlərini ön plana çıxardı. Daxili iqtisadiyyatda qeyri-neft sektorunun aparıcı qüvvə olması bir daha vurğulanaraq, Dərman preparatları istehsalı müəssisələrinin açılışı kimi tədbirlər iqtisadiyyatın şaxələndirilməsinə yönəlik strateji addımların davam etdiyini göstərdi. Təhsil sahəsində Qarabağ Universitetinin fəaliyyəti, müəllimlərin attestasiyası və Süni İntellekt Strategiyasının hazırlanması ölkənin insan kapitalını gücləndirməyə və rəqəmsal iqtisadiyyata keçidi sürətləndirməyə yönəldiyini təsdiqlədi. Qlobal miqyasda ticarət yollarının risk altında olduğu bir zamanda, Azərbaycanın Orta Dəhlizdəki əhəmiyyəti artmaqda davam etdi; ölkə geosiyasi parçalanma dövründə dayanıqlı Avrasiya ticarət əlaqələrinin təminatçısı kimi öz mövqeyini möhkəmləndirdi.
Bir sözlə, noyabr 2025-ci il qlobal mühitin artan qeyri-müəyyənliyini və risklərin kəsişməsini əks etdirən bir ay oldu. Azərbaycan isə bu beynəlxalq təlatümlər fonunda sabitlik, regional sülh və daxili inkişaf strategiyalarını uğurla davam etdirərək öz dayanıqlığını nümayiş etdirdi.

Şəmsi Qoca
aia.az

• Qlobal
• Noyabr
• Təlatümlər