"Rəqəmsal pul vahidləri dedikdə onu kripto valyutalardan ayırmaq lazımdır. Kripto valyutalar xarici mənbələrə bağlıdır. Rəqəmsal pul vahidləri isə ölkə daxili mənbələrə, yəni Mərkəzi Bankın rəqəmsal valyutasına əsaslanır". Bu sözləri SİA-ya açıqlamasında iqtisadçı ekspert Samir Heydərov deyib.
Samir Heydərov sözlərinə belə davam edib: "Əsas üstünlüklərinə gəldikdə isə burada ödənişlərin sürəti və xərclərinin azalması nəzərdə tutulur. Yəni daxili və sərhədötəsi ödənişlər daha sürətli və ucuz ola bilər. Xüsusən ticarət, remittans və enerji-eksport ödənişlərində xərclər azalacaqdır.
Digər tərəfdən, monetar siyasətin effektivliyi daha da arta bilər. Belə ki, CBDC vasitəsilə pul bazası və pul axınları daha şəffaf izlənə, pul-kredit siyasətinin ötürülməsi gücləndirilə bilər (məsələn, seçili remontasiya, vaxt məhdudiyyətli transferlər).
Maliyyə inkluziyası təmin edilə bilər. Yəni bank xidmətindən kənarda qalan əhali üçün sadə rəqəmsal hesablar vasitəsilə maliyyə xidmətlərinə çıxış artırıla bilər (məsələn, sosial yardımın hədəflənməsi, qısa müddətli kreditlər üçün infrastruktur).
Milli ödəniş infrastrukturunun və maliyyə suverenliyinin möhkəmlənməsini buna aid etmək olar. Yəni xarici ödəniş infrastrukturundan asılılıq azalaraq milli valyutanın rəqəmsal forması ilə aparılan ödənişlər yerli nəzarətdə qala bilər. Sosial proqramların effektivliyi arta bilər.
Əsas risklərdən biri kimi sakinlərin böhran vaxtı kommersiya bank depozitlərini CBDC-yə köçürməsi göstərilə bilər. Bu, bankların maliyyə sabitliyinə zərər verə və kreditvermə qabiliyyətini azalda bilər.
Risklərdən biri kimi kibertəhlükəsizlik və əməliyyat risklərini göstərə bilərik. CBDC-nin mərkəzi infrastrukturu hücumlara, sistem səhvlərinə və dayanıqlıq problemlərinə məruz qala bilər və böyük hücumlar iqtisadiyyata ciddi zərər verə bilər.
Başlanğıcda banklararası institusional ödənişlər üçün daha az riskli ola bilər, retail isə geniş sosial faydalar gətirə bilər.
Azərbaycan üçün CBDC düzgün dizayn və tənzimləmə ilə ödəniş xərclərini azalda, maliyyə inklüzivliyini artıraraq dövlət xidmətlərinin çatdırılmasını effektivləşdirə bilər. Eyni zamanda bankların sabitliyi, məxfilik, kibertəhlükəsizlik və qanunvericilik kimi ciddi riskləri vardır. Ən məntiqli yol mərhələli pilot layihələr, hüquqi hazırlıq və banklarla sıx əməkdaşlıqdır.
Azərbaycan Mərkəzi Bankı 2021-ci ildən etibarən “Rəqəmsal manat” adlı layihə üzərində işləyir. 2022–2024-cü illərdə AMB bir neçə mərhələdə texniki araşdırma və pilot hazırlığı aparıb. 2025-ci ildə Mərkəzi Bank açıqlayıb ki, CBDC-nin ilkin pilot mərhələsi tamamlanmaq üzrədir və banklararası sınaq aparılır.
Layihənin məqsədi nağdsız ödənişləri artırmaq, maliyyə inklüzivliyini genişləndirmək, ödəniş sistemlərinin təhlükəsizliyini və dayanıqlığını gücləndirməkdir. Bundan başqa yeni texnologiyaları, yəni süni intellekt, blokçeyn və smart kontraktları dövlət ödəniş sisteminə inteqrasiya etmək nəzərdə tutulur".
