Şanxay Universitetinin Yaxın Şərq tədqiqatları üzrə professoru Fan Honq ingilisdilli Think China jurnalında dərc olunan məqaləsində Çinin İranı strateji tərəfdaş kimi qəbul etməkdə ehtiyatlı davranmasının səbəblərini izah edib.
Professorun sözlərinə görə, 7 oktyabr 2023-cü ildə Qəzza–İsrail müharibəsinin başlanmasından sonra Yaxın Şərqin geosiyasi mənzərəsi ciddi şəkildə dəyişib və İran hazırda mürəkkəb vəziyyətlə üz-üzədir. O qeyd edib ki, Tehranın uzun illər dəstəklədiyi və formalaşdırdığı “Müqavimət oxu” zəifləmə əlamətləri göstərir, İranın İsrail və ABŞ tərəfindən birbaşa hərbi hücumların hədəfinə çevrilməsi isə ölkənin regional strateji mövqeyini xeyli sarsıdıb.
Bu şəraitdə İranın Çinlə əməkdaşlıq etmək istəyi əhəmiyyətli dərəcədə artıb. Fan Honq hesab edir ki, İranla əməkdaşlıq Çin üçün müəyyən üstünlüklər vəd etsə də, iki ölkə arasında münasibətlərin dərinləşdirilməsi üçün hələ də ciddi məhdudiyyətlər mövcuddur.
Professorun fikrincə, xüsusilə İsrailin 13 iyunda İrana qarşı hərbi əməliyyatlara başlamasından və 22 iyunda ABŞ-ın İranın nüvə obyektlərini bombalamasından sonra ölkə daxilində ictimai narazılığın artması ilə bağlı narahatlıqlar güclənib. Bununla yanaşı, bəzi dairələr müharibədən sonrakı dövrü ciddi transformasiya üçün fürsət kimi görsə də, bu ümidlər əsasən doğrulmayıb.
Məqalədə vurğulanır ki, İran rəhbərliyi indiyədək real və köklü islahatlar həyata keçirməyib. Böyük şəhərlərdə, o cümlədən Tehranda bir çox qadının hicab taxmaqdan imtina etməsinə baxmayaraq, qadın geyimi məsələsi hələ də həssas mövzu olaraq qalır və bu, son vaxtlar Kiş adasında keçirilən marafon ətrafında yaranan mübahisələrdə də özünü göstərib.
Fan Honq İran daxilində siyasi çəkişmələrin daha da kəskinləşdiyini bildirib. Onun sözlərinə görə, prezident Məsud Pezeşkianın təmsil etdiyi islahatçı qüvvələr İsraillə 12 günlük müharibəyə baxmayaraq, daxili siyasi proseslərdə ciddi irəliləyiş əldə edə bilməyiblər. Hakimiyyətdə olmayan islahatçıların hələ də məqsədləri olsa da, onları reallaşdırmaq imkanları məhduddur, real gücə sahib mühafizəkarlar isə artan ictimai narazılıqla üzləşirlər.
İran–Çin münasibətlərini uzun illər araşdıran iranlı ekspert Hüseyn Qaheri isə bildirib ki, sanksiyalarla yanaşı, ikitərəfli münasibətlərdə əsas problemlər aydın mexanizmlərin və İranda yetərli siyasi iradənin olmamasıdır. Onun fikrincə, Tehran öz siyasətini Çinin strateji prioritetləri ilə uyğunlaşdırmayıb, eyni zamanda Pekindən qeyri-real gözləntilər bəsləyir.
Ekspert qeyd edib ki, İranın daxili idarəetmədə yol verdiyi səhvlər Çini yeni dəstək addımlarından çəkindirib. Həmçinin, İranın Çinlə münasibətlər üçün hərtərəfli strategiya və uzunmüddətli planının olmaması da əməkdaşlığın inkişafına mane olur.
Məqalədə vurğulanır ki, Pekin İrana qarşı sanksiyaların yaxın perspektivdə ləğv olunacağına ümid edir və bu prosesdə rol oynamağa hazırdır. Çin eyni zamanda İranda kəskin və sabitliyi pozan dəyişikliklərin baş verməsində maraqlı deyil. Əgər İran davamlı inkişaf yoluna qədəm qoysa və sanksiyalar yumşaldılsa və ya aradan qaldırılsa, Pekin bu ölkə ilə daha genişmiqyaslı əməkdaşlıq qurmağa çalışacaq. Strateji qarşılıqlı etimad qənaətbəxş səviyyəyə çatacağı təqdirdə isə hərbi sahədə əməkdaşlıq da istisna edilmir.
