Daxili qısqanclıq çox vaxt yanlış anlaşılır və adətən başqalarına yönəlmiş hiss kimi qəbul edilir. Halbuki onun daha səssiz, daha dərin və daha mürəkkəb forması mövcuddur: insanın özü ilə gizli rəqabəti. Bu duyğu kənardan aqressiv və ya açıq emosional reaksiya kimi görünmür, lakin insanın qərarlarına, motivasiyasına və özünüdərk prosesinə ciddi təsir göstərir.
Daxili qısqanclıq adətən insanın öz potensialı ilə mövcud reallığı arasındakı fərqdən yaranır. İnsan nə ola biləcəyini hiss edir, lakin hələlik o nöqtədə deyil. Bu zaman qısqanclıq başqasına yox, özünün alternativ versiyasına yönəlir. Daha cəsarətli, daha intizamlı, daha uğurlu və ya daha az qorxulu ola biləcək “mən” obrazı ilə səssiz müqayisə başlayır. Bu müqayisə açıq şəkildə etiraf olunmur, çünki insanın özünə qarşı qısqanclıq hiss etməsi sosial olaraq adlandırılmayan, lakin psixoloji olaraq real bir vəziyyətdir.
Bu gizli rəqabət çox vaxt gündəlik düşüncələrdə özünü göstərir. Keçmiş qərarların tez-tez xatırlanması, “əgər başqa cür etsəydim” sualının təkrarlanması və ya gələcəkdəki mümkün uğurun belə indidən narahatlıq yaratması daxili qısqanclığın əlamətləridir. İnsan bəzən öz arzularına qarşı belə ehtiyatlı davranır, çünki onlara doğru getməmək daxili məğlubiyyət hissini daha az ağrılı edir. Beləliklə, qısqanclıq qoruyucu mexanizmə çevrilir.
Müasir cəmiyyət bu duyğunu gücləndirən amillərlə zəngindir. Sosial şəbəkələrdə başqalarının nailiyyətləri fonunda insan təkcə başqaları ilə deyil, özünün “geridə qalmış” versiyası ilə də müqayisə aparır. Hər yeni uğur hekayəsi insanın daxilində səssiz sual yaradır: “Mən niyə hələ buradayam?” Bu sualın cavabı bəzən motivasiya yaratsa da, çox vaxt daxili gərginliyə və özünə qarşı səssiz qəzəbə çevrilir.
Daxili qısqanclığın təhlükəli tərəfi onun adının olmamasıdır. İnsan bu hissi tanımadığı üçün onu ya tənbəllik, ya da motivasiya çatışmazlığı kimi yanlış etiketləyir. Halbuki burada əsas məsələ istəksizlik deyil, daxili qarşıdurmadır. İnsan həm dəyişmək istəyir, həm də dəyişməyin gətirəcəyi riskdən qorxur. Bu iki impuls toqquşduqda isə qısqanclıq meydana çıxır.
