Son illər cəmiyyətlərdə müşahidə olunan psixoloji iqlim əhəmiyyətli dərəcədə dəyişib. Əvvəllər qorxu əsasən gələcəkdə baş verə biləcək qeyri-müəyyənliklərlə əlaqələndirilirdisə, bu gün həmin hiss daha çox indiki zamana yönəlib. İnsanlar sabahın nə gətirəcəyindən çox, bu günün davamlı olub-olmayacağından narahatlıq keçirirlər. Bu dəyişiklik təkcə fərdi emosional vəziyyətlə izah edilmir, qlobal sosial, iqtisadi və texnoloji proseslərin üst-üstə düşməsi ilə formalaşan yeni reallığın nəticəsidir.
Əsas səbəblərdən biri daimi risk mühitinin normallaşmasıdır. Pandemiyadan sonra dünya sabitlik mərhələsinə qayıtmaq əvəzinə, böhranların bir-birini əvəz etdiyi dövrə daxil oldu. Geosiyasi gərginliklər, iqtisadi dalğalanmalar, enerji və ərzaq bazarlarında qeyri-sabitlik, iqlimlə bağlı ekstremal hadisələr artıq istisna hal yox, gündəlik informasiya axınının tərkib hissəsinə çevrilib. Risk anlayışı ehtimal olmaqdan çıxaraq, davamlı fon xarakteri alıb və gələcəklə bağlı qorxunu indiki zamanın yükünə çevirib.
İndiki zamandan qorxunun güclənməsində informasiya mühitinin rolu da həlledicidir. İnsan beyni təhlükə siqnallarını real vaxt rejimində və fasiləsiz qəbul etdikdə, psixoloji müdafiə mexanizmləri gələcəyi planlamağa deyil, mövcud vəziyyəti qorumağa fokuslanır. Sosial şəbəkələr və 24 saatlıq xəbər dövriyyəsi təhlükə hissini zaman çərçivəsindən çıxararaq daimi hala gətirir. Nəticədə qorxu proqnoz xarakterini itirir və yaşanan anın emosional fonuna çevrilir.
İqtisadi amillər də bu transformasiyanı dərinləşdirir. Əvvəllər gələcək qorxusu əsasən uzunmüddətli rifah və karyera perspektivləri ilə bağlı idi. Hazırda isə insanların böyük hissəsi gündəlik xərcləri, iş yerlərinin davamlılığını və sosial təhlükəsizlik hissini qorumağa çalışır. Qlobal əmək bazarında sabit modellərin zəifləməsi, gəlirlərin proqnozlaşdırılmasının çətinləşməsi və inflyasiya təzyiqləri gələcək planlamasını psixoloji baxımdan mənasızlaşdırır. İnsan gələcəyi düşünməkdən çox, bugünü itirməməyə çalışır.
Texnoloji sürətlənmə də qorxu anlayışının formasını dəyişib. Süni intellekt, avtomatlaşdırma və rəqəmsal platformalar gələcəklə bağlı narahatlıq yaratsa da, onların təsiri artıq bu gün hiss olunur. İş yerlərinin transformasiyası, sosial münasibətlərin dəyişməsi və gündəlik davranışların texnologiya tərəfindən yönləndirilməsi gələcəyin uzaqda deyil, indi baş verdiyi hissini formalaşdırır. Bu isə qorxunu təxirə salınan hissdən dərhal yaşanan reaksiya halına gətirir.
Sosial müstəvidə də mühüm dəyişiklik müşahidə olunur. Əvvəllər çətin dövrlərdən sonra normallaşmanın baş verəcəyinə dair kollektiv inam mövcud idi. Hazırda isə qeyri-sabitlik normaya çevrilib. Bu şəraitdə gələcək ümid mənbəyi olmaqdan çıxır, indiki zaman isə daşımalı olduğu yükü daşıya bilmədiyi üçün qorxu yaradır. İnsanlar sabahdan deyil, bu günün davamlılığından ehtiyat edirlər.
