Yeni ilin qeyd olunması bəşər tarixinin ən qədim ənənələrindən biridir. İnsanlar zamanın dövri dəyişimini, təbiətin yenilənməsini və yeni başlanğıcları minilliklər boyu müxtəlif mərasimlər və inanclarla qarşılayıblar. Yeni il anlayışı təkcə təqvim dəyişikliyi deyil, eyni zamanda ümid, yenilənmə və gələcəyə inam rəmzi kimi formalaşıb.
Missiya.Az Yeni il ənənəsinin tarixi köklərini araşdırıb.
Tarixi mənbələrə görə, ilk Yeni il mərasimləri təxminən 4–5 min il əvvəl Mesopotamiyada – Şumer və Babil sivilizasiyalarında qeyd olunub. Babililər Yeni ili yazın gəlişi ilə – mart ayında, təbiətin canlandığı dövrdə qarşılayırdılar. Bu mərasimlər əsasən məhsuldarlıq, bolluq və il boyu bərəkət arzusu ilə bağlı idi. Qədim Romada isə Yeni il yanvarın 1-də qeyd olunmağa başladı. Bu tarix ikiüzlü zaman tanrısı Yanusun şərəfinə seçilmişdi. Yanus həm keçmişə, həm də gələcəyə baxan tanrı hesab edilirdi və bu simvolika Yeni ilin məzmunu ilə uyğunlaşdırılırdı. Roma imperiyasının təsiri ilə yanvarın 1-i tədricən Avropada Yeni ilin başlanğıcı kimi qəbul edildi. Orta əsrlərdə Avropada Yeni ilin qeyd olunma tarixi ölkədən-ölkəyə dəyişirdi. Yalnız 1582-ci ildə Papa XIII Qriqorinin tətbiq etdiyi Qriqorian təqvimi ilə yanvarın 1-i rəsmi şəkildə Yeni ilin başlanğıcı kimi təsdiqləndi.
Zamanla Yeni il ağacı, hədiyyə vermə, süfrə açmaq, şamlar yandırmaq və bayram gecəsi arzular tutmaq kimi ənənələr formalaşdı. Həmişəyaşıl küknar ağacı həyatın davamlılığını, işıqlar isə qaranlıqdan sonra gələn ümid və aydınlığı simvolizə edir. Şaxta baba obrazı isə Avropa folklorundan qaynaqlanaraq XX əsrdə geniş yayılıb.
Azərbaycanda Yeni ilin yanvarın 1-də qeyd olunması əsasən XX əsrdə, sovet dövründə geniş yayılıb. Bu dövrdə Yeni il dünyəvi bayram kimi təqdim olunmuş, ailəvi süfrələr, yolka bəzədilməsi və Şaxta baba–Qar qızı obrazları formalaşmışdır. Lakin Azərbaycan xalqının ən qədim və milli “Yeni il” anlayışı Novruz bayramı ilə bağlıdır. Novruz yazın gəlişini, təbiətin oyanışını və yeni həyat dövrünün başlanmasını ifadə edir. Tonqal qalamaq, səməni cücərtmək, ev-eşik təmizləmək və küsülülərin barışması kimi adətlər min illərdir xalqın mədəni yaddaşında yaşayır.
Bu baxımdan Azərbaycanda Yeni il anlayışı ikili xarakter daşıyır: biri qlobal və müasir təqvimə əsaslanan 1 yanvar Yeni ili, digəri isə milli-mənəvi dəyərlərə söykənən Novruz bayramıdır. Hər iki bayram cəmiyyətdə yenilənmə, ümid və birlik rəmzi kimi qəbul edilir.
Yeni il ənənəsi tarix boyu müxtəlif sivilizasiyaların dünyagörüşü, təbiətlə münasibəti və zaman anlayışı əsasında formalaşıb. Bu gün isə Yeni il həm qlobal mədəniyyətin bir parçası, həm də hər xalqın öz milli xüsusiyyətlərini yaşatdığı xüsusi bir bayramdır.
İlahə Qənbərli
Missiya.Az
