Sudan xalqının 15 aprel 2023-cü ildən bəri yaşadıqları müharibə və humanitar faciənin tezliklə bitəcəyinə dair ümidləri getdikcə zəifləyir. İlk atəş açılan andan bəri regional və beynəlxalq təşəbbüslərdəki çıxılmaz vəziyyət ictimaiyyətdə pessimizmi daha da dərinləşdirib.
Hafta.az yazır ki, Səudiyyə Ərəbistanının vəliəhd şahzadəsi Məhəmməd bin Salmanın təşəbbüsü və prezident Donald Trampdan birbaşa müdaxilə tələbi bu pessimist mənzərənin ortasında yeni ümid pəncərəsi açıb, Səudiyyə Ərəbistanı dayanmış prosesin həllində həlledici aktyor kimi ortaya çıxıb. ABŞ-a bu yaxınlarda rəsmi səfəri zamanı vəliəhd şahzadə müharibənin dayandırılmasına kömək etmək üçün prezident Trampdan müdaxilə istəyib. Tramp bu tələbi 19 noyabrda ABŞ-Səudiyyə Biznes Forumunda verdiyi açıqlamada təsdiqləyib.
Tramp vəliəhdin Sudandakı müharibəyə son qoymaq üçün ondan birbaşa müdaxilə istədiyini bildirərək deyib: "Şahzadə məndən Sudan məsələsində qətiyyətli addım atmağımı istəyir". Tramp əlavə edib ki, ABŞ münaqişənin bitməsində fəal rol oynayacaq.
Xalq nə deyir?
Müharibədən viran qalan Xartumda vətəndaşlar Səudiyyə Ərəbistanının bu addımını "qardaşlardan gözlənilən bir addım" kimi görürlər. Əhməd Musa deyir ki, "Vəliəhdin etdiyi şey qardaş ölkə olan Səudiyyə Ərəbistanından gözlənilən bir addımdır".
Çevik Dəstək Qüvvələrinin (ÇDQ) nəzarəti altında olan Əl-Faşerdə yaşayan Həva İbrahim müharibənin dağıdıcılığını bu sözlərlə təsvir edir: "Müharibə yaşıl və quru əraziləri məhv etdi; biz çox əziyyət çəkdik".
Mühasirəyə alınmış Şimali Kordofanın paytaxtı Obeyddən İsa Abdullah ümumi əhval-ruhiyyəni belə ümumiləşdirir: "Müharibədən təsirlənməyən bir ev belə yoxdur, buna görə də qardaşlarımızın müdaxiləsini alqışlayırıq".
Sudan Qurucu Alyansının (Te'sis) faktiki paytaxtı Nyaladan olan F.Cibril ictimaiyyətin əsas gözləntisinin münaqişələrin bitməsi, humanitar yardımın çatdırılması və köçkünlərin geri qayıtması olduğunu bildirib. Sudan xalqı xarici təsirlərdən irəli gələn bir həll yolu əvəzinə, tərəfləri danışıqlar masasına qaytaracaq və siyasi proseslərin vaxt qazanmaq üçün istifadə edilməsinin qarşısını alacaq "neytral" vasitəçi istəyir. İctimai rəy Səudiyyə Ərəbistanının bu rolu öz üzərinə götürə biləcəyini göstərir.
Geri çəkilmə siqnalları
Rəsmi reaksiyalar birmənalı deyildi. Tramp 19 noyabr 2025-ci ildə vəliəhd şahzadənin xahişini elan etdikdən dərhal sonra Suverenlik Şurasının rəhbəri və Ordunun Baş Komandanı Əbdülfəttah əl-Burhan bu addımı alqışlayıb və X-də "Təşəkkür edirəm şahzadə Məhəmməd bin Salman, təşəkkür edirəm Prezident Tramp" adlı bir mesaj paylaşıb.
Səudiyyə Ərəbistanı və ABŞ təşəbbüslərini dəstəkləyən Burhan hökuməti sülhə hazır olduğunu vurğulayıb, lakin o, yalnız Səudiyyə Ərəbistanı tərəfindən həyata keçiriləcək bir prosesi vurğulayaraq, Dördlük çərçivəsində vasitəçilikdən uzaqlaşıb.
Hərbi razılaşma?
Keçmiş Baş nazir Abdullah Hamdukun rəhbərlik etdiyi vətəndaş-demokratik alyansı Sumud, Səudiyyə Ərəbistanının səylərini "yeni bir yol aça biləcək müsbət addım" hesab edib. Lakin, həllin yalnız hərbçilər arasında qalmaması və mülki aktyorların hərtərəfli barışıq prosesinə daxil edilməsi şərtini qoyub.
ÇDQ-yə yaxın olan Sudan Qurucu Alyansı da Səudiyyə Ərəbistanının bu addımını dəstəklədiyini və bunun krallığın Sudanın dağılmasının qarşısını almaq üçün həssaslığını əks etdirdiyini bildirib.
Təşəbbüs uğurlu olacaq?
Sudan xalqı Səudiyyə Ərəbistanı-ABŞ təşəbbüslərinin atəşkəsi məcbur edən, humanitar yardımın ötürülməsinə imkan verən və böhranı təkrarlamayan vahid diplomatik çərçivəyə çevriləcəyinə ümid edir. Vəkil Hatem Elias bildirib ki, bu yanaşma "ən böyük ehtiyacdır".
Bildirilir ki, müharibənin ən böyük çətinliyinin legitimlik uğrunda mübarizədən, sosial bölünmədən, qurumların zəifliyindən və çoxsaylı aktyorların ziddiyyətli maraqlarından irəli gələn mürəkkəb struktur olduğunu bildirib.
Bütün qeyri-müəyyənliklərə baxmayaraq, Sudanın şərqindən qərbinə qədər uzanan şəhərlərdə ortaq bir hiss yaranır. Parisdə yaşayan jurnalist Məhəmməd əl-Əsbat ictimai rəydə silahların susacağına və çoxdan gözlənilən sülhə gedən yolun ortaya çıxacağına dair ehtiyatlı, lakin güclü bir gözlənti olduğunu bildirib.
Tezliklə həll yoluna ümidlər azaldıqdan sonra, Suverenlik Şurasının rəhbəri Əbdülfəttah əl-Burhanın 15 dekabrda Ər-Riyada səfəri və vəliəhd şahzadə ilə yüksək səviyyəli görüşü yenilənmiş nikbinlik hissi yaradıb. Hətta bu görüşün Ər-Riyadda keçirilməsi belə müharibənin dayandırılması və humanitar fəlakətə son qoyulması üçün yeni bir ümid qapısı açıb. Ümumi fikir budur ki, "Səudiyyə Ərəbistanı Sudanda müharibənin dayandırılması məsələsini prioritetlərinin birinə çevirib". Müharibədən bezmiş, həyatını itirmiş, dolanışıqları məhv olmuş, milyonlarla insanın qaçqın və məcburi köçkünə çevrilmiş Sudan xalqı ölkələrinə, evlərinə və arzuladığı həyatlara qayıtmağa ümid edir.
