“Qarabağda, Azərbaycanın ev sahibliyi ilə keçirilən 17-ci İqtisadi Əməkdaşlıq Təşkilatı Zirvə Toplantısı təkcə üzv dövlətlər arasında adi bir diplomatik tədbir deyil — bu, iqtisadi əməkdaşlığın və sülhə əsaslanan regional dirçəlişin tarixi baxımdan simvolik və dönüş nöqtəsi sayılan bir hadisədir. İƏT çərçivəsində bölgənin liderlərini bir araya gətirən bu zirvə görüşü, qarşıdurma yox, əməkdaşlıq üzərində qurulan birgə gələcəyə, dayanıqlı inkişafa və regional inteqrasiyaya yenilənmiş sadiqliyin göstəricisidir”
Bunu Moderator.az-a açıqlamasında pakistanlı fəal Qeysər Nəvvab deyib.
Pakistanlı fəalın sözlərinə görə, Pakistan və digər üzv ölkələr üçün bu Zirvə, pandemiya və münaqişə sonrası dövrdə iqtisadi baxışların yenidən qurulması, həmçinin dəyişən geosiyasi reallıqlar fonunda Cənub-Cənub əməkdaşlığının yeni modelinin formalaşdırılması baxımından olduqca əhəmiyyətli bir platformadır:
“1985-ci ildə yaradılmış İqtisadi Əməkdaşlıq Təşkilatı (İƏT) Qərbi və Mərkəzi Asiyada regional inteqrasiyanın mirasıdır. On üzv dövləti — Əfqanıstan, Azərbaycan, İran, Qazaxıstan, Qırğızıstan, Pakistan, Tacikistan, Türkiyə, Türkmənistan və Özbəkistan — bir araya gətirən İƏT-in əsas məqsədi iqtisadi, texniki və mədəni əməkdaşlığın təşviqidir. İllər ərzində bu təşkilat Avrasiya qitəsinin mərkəzini Ərəb dənizi ilə birləşdirən əsas çoxtərəfli platformaya çevrilmiş, həmçinin Çinin "Kəmər və Yol Təşəbbüsü" (BRI) kimi qlobal iqtisadi layihələrlə də getdikcə daha sıx şəkildə əlaqələnmişdir.
Bu gün çoxqütblü dünyada, Qlobal Cənubun daha fəal rol almağa başladığı bir dövrdə, İƏT hələ tam reallaşmamış böyük potensiala malikdir. Bu potensial iqtisadi əlaqələnmə, enerji əməkdaşlığı, ticarətin asanlaşdırılması və dayanıqlı inkişaf kimi sahələrdə özünü göstərə bilər. Tranzit sazişlərindən gömrük sistemlərinin uyğunlaşdırılmasına, regional dəmir yollarından təmiz enerji layihələrinə qədər geniş spektri əhatə edən təşəbbüslər yalnız üzv ölkələrin ortaq siyasi iradəsi ilə deyil, həm də təşkilatın toplantı üçün seçdiyi məkanların simvolik mənası ilə də uğur qazana bilər”.
Pakistanlı fəal qeyd edib ki, bu ilki Zirvə Toplantısının Qarabağda keçirilməsi olduqca rəmzi məna daşıyır:
“Bir zamanlar müharibədən əziyyət çəkmiş bu bölgə, artıq Azərbaycan tərəfindən suverenliyin tam bərpa edilməsindən sonra sürətli bərpa və reinteqrasiya mərhələsinə qədəm qoyub. Qarabağın ev sahibliyi etdiyi bu Zirvə vasitəsilə Azərbaycan bütün dünyaya sülh, dirəniş və münaqişədən sonrakı bərpa prosesinə regional sahiblik mesajı verir.
Bu, təkcə iqtisadi əməkdaşlıq forumu deyil, eyni zamanda sülh quruculuğunda fəal tərəf olmaq niyyətini də nümayiş etdirir.
Bu isə olduqca mühüm bir mesajdır. Çünki iqtisadi sabitlik siyasi sabitlikdən ayrı düşünüldə bilməz. Qarabağda aparılan bərpa işləri — körpülər, yollar, dəmir yolları, “yaşıl enerji” zonaları və rəqəmsal dəhlizlər — İƏT regionundakı digər münaqişədən sonrakı ərazilərin inkişaf motoruna çevrilməsi baxımından nümunəvi model ola bilər. Pakistan kimi ölkələr üçün, iqlim dəyişikliyi və regional gərginliklər səbəbindən daxili köç və infrastrukturun yenidən qurulması ilə bağlı çətinliklər yaşandığı bir vaxtda, Qarabağ modeli çoxtərəfli dəstək, diaspor sərmayəsi və Cənub-Cənub əməkdaşlığının bərpa prosesində necə uğurla tətbiq edilə biləcəyini göstərən dəyərli dərslər təqdim edir.
Pakistan Baş nazirinin Qarabağ Zirvəsində iştirakı həm siyasi, həm də iqtisadi baxımdan mühüm əhəmiyyət daşıyır. İslamabadla Bakı arasında son illərdə münasibətlər daha da dərinləşib. Bu əməkdaşlıq Qarabağ və Kəşmir kimi əsas məsələlərdə qarşılıqlı dəstəyə əsaslanır və artıq ticarət, müdafiə və enerji sahələrində də genişlənməkdədir. Bu Zirvə, ikitərəfli xoş münasibətləri çoxtərəfli əməkdaşlığa çevirmək üçün real imkan yaradır. Pakistan, Azərbaycanın müharibədən sonrakı bərpa təcrübəsindən, yaşıl enerjiyə keçid siyasətindən və rəqəmsal infrastruktur layihələrindən faydalana bilər. Əvəzində isə Azərbaycan Pakistanın sürətlə inkişaf edən informasiya texnologiyaları, bərpa olunan enerji və aqrar-texnologiyalar sahəsindəki imkanlarını araşdıra bilər.
Bundan əlavə, Pakistanın Qvadar və Karaçi kimi əsas dəniz limanlarına çıxışı, Azərbaycanın isə Xəzər dənizi və Avropaya bağlantısı nəzərə alınarsa, bu iki ölkə İƏT çərçivəsində canlandırılan yeni İpək Yolunun şərq və qərb qapıları rolunu oynaya bilər — bu da Mərkəzi Asiyanı qlobal ticarət yollarına daha səmərəli və müstəqil şəkildə bağlayan bir infrastruktur xəritəsinin əsasını təşkil edə bilər.
ECO ölkələrində və onlardan kənarda gənclərlə geniş işləyən biri olaraq hesab edirəm ki, bir neçə həftə əvvəl Azərbaycanda keçirilmiş 1-ci İƏT Gənclər Forumunun təşkil olunması da ən az Zirvə qədər əlamətdar hadisədir. Bu, İƏT-in gələcəyinin təkcə böyük nitqlərdə deyil, həm də gənc vətəndaşlarının innovasiya, dayanıqlı inkişaf və regional əməkdaşlığın aparıcı qüvvələri kimi cəlb olunmasında olduğunu göstərir.Cənub-Cənub əməkdaşlığı uzun müddət nəzəri müstəvidə müzakirə olunub. Lakin Qarabağ nümunəsi göstərir ki, regional platformalar bu vizyonu reallığa çevirə bilər — gənclər, vətəndaş cəmiyyəti, sahibkarlar və beyin mərkəzləri üçün inklüziv və yaradıcı məkanlar yaradaraq. Regionun demoqrafik üstünlüklərindən yalnız gəncləri təşviq və gücləndirmə yolu ilə istifadə etmək mümkündür, onları sadəcə müşahidəçi kimi qəbul etməklə deyil.
Dünya 2030-cu il Dayanıqlı İnkişaf Məqsədlərinə (DİM) doğru irəlilədikcə, İƏT kimi regional təşkilatlar bu məqsədlərin reallaşmasında daha fəal və iddialı rol oynamalıdır. İqlim dəyişikliklərinə uyğunlaşma, qida təhlükəsizliyi, rəqəmsal bərabərlik və fəlakətlərə davamlılıq kimi sahələrdə region ortaq problemlərlə üz-üzədir — bu da yalnız ortaq strategiyalar və kollektiv fəaliyyətlər vasitəsilə həll edilə bilər”.
“Azərbaycanın COP29-da liderliyi bu il İƏT-in gündəliyinə iqlim diplomatiyasının inteqrasiyası üçün unikal imkandır. Zirvənin məhz Qarabağda — yaşıl texnologiyalarla yenidən qurulan bir bölgədə keçirilməsi, regional əməkdaşlıqla qlobal iqlim hədəfləri arasında qurulan bu əlaqəni daha da gücləndirir.
Lakin vacib olan budur ki, İƏT ölkələri sadəcə bəyanatlarla kifayətlənməsinlər. Konkret nəticələrə yönələn addımlar — məsələn, regional iqlimə uyğunlaşma fondu, enerji keçidinə dair əməkdaşlıq, qadınlar və gənclər üçün sahibkarlıq proqramları, eləcə də rəqəmsal İpək Yolu təşəbbüsləri — prioritetə çevrilməlidir.
Qarabağda keçirilən 17-ci İƏT Zirvə Toplantısı sadəcə bir diplomatik toplanış deyil — bu, regional dayanıqlılıq, suverenlik və həmrəyliyin yeni mərhələsinə keçidin mühüm bir göstəricisidir. Zirvə bizə bir daha xatırladır ki, sülh və tərəqqi bir-birindən ayrılmazdır. İslamabaddan Bakıya, Düşənbədən Tehrana, Bişkekdən Ankaraya qədər İƏT regionu böyük potensiala malikdir — əgər birgə hərəkət etməyə cəsarət etsək."Dayanıqlı İnkişaf üçün Kəmər və Yol Təşəbbüsü" (BRISD) təşkilatının sədri kimi, ECO liderlərini bu fürsətdən istifadə etməyə, praqmatik əməkdaşlıq və inklüziv rifah ruhunu təşviq etməyə çağırıram. Qarabağın irsi təkcə region üçün deyil, bütövlükdə Qlobal Cənub üçün ümid simvoluna çevrilməlidir.
Qarabağdan başlayan yol iqtisadiyyat, ekoloji məsuliyyət və sosial ədalətin kəsişdiyi, regional inam və yeni mərhələyə doğru aparan yol olmalıdır”,- deyə pakistanlı fəal deyib.
Mehin Mehmanqızı
