BAKI,TurkicWorld
I. Osman, tanınan adları ilə Osman Qazi və ya Osman bəy (Osmanlıca: عثمان بك, təqribən 1254–58, Söğüt – 1324, Bursa), Osmanlı bəyliyi və Osmanlı sülaləsinin qurucusu, dövlətin ilk hökmdarı və Türk komandanıdır. O, dövründə kiçik bir türk bəyliyinin başçısı olsa da, ölümündən sonrakı əsrlərdə bu bəyliyin böyük bir imperatorluğa çevrilməsinin təməlini qoydu.
Atası Ərtuğrul Qazi, anası Halimə xatun, nənəsi Haymə xatun idi. Dədə-baba soyu isə Oğuzların Bozok qolunun Qayı boyuna bağlanır. Bəzi qaynaqlarda onun kökü ilə bağlı fərqli rəvayətlər yer alır.
Beyliyin quruluşu və müstəqillik
1299-cu ildə Osman bəy Söğüt və Bursada Osmanlı bəyliyini qurdu və müstəqilliyini elan etdi. Tarixçi Halil İnalcığa görə, Osmanlı dövlətinin həqiqi müstəqilliyi 1302-ci ildə Bizans üzərində qazanılan Koyunhisar (Bafeus) döyüşündən sonra əldə edildi.
Osman bəy dövründə Moğol işğalından qaçan türkmənlər bəyliyə sığındı, siyasi və hərbi güc artdı. Bizans imperiyasında yaşanan qarışıqlıqlar da onun güclənməsinə səbəb oldu.
İlk yürüşlər və qalaların fəthi
1283-cü ildə İnegöl tekfuru Nikola ilə Erməni Beli döyüşündə məğlub oldu, lakin 1284-cü ildə 300 nəfərlə Kulaca Hisarı ələ keçirdi. Bu, Osmanlıların ilk qala fəthi oldu.
1286-cı ildə Bizansla Domaniç döyüşünü qazandı, qardaşı Saru Batu Savcı bəy burada şəhid oldu. Sonrakı illərdə Karacahisar, Yarhisar, İnegöl kimi qalalar bir-bir fəth edildi. Yarhisar tekfurunun qızı Holofira (Nilüfər xatun) Orxan bəyə ərə verildi.
Qayı boyunda liderlik mübarizəsi
Osman bəyin hakimiyyətə gəlişi ilə bağlı müxtəlif rəvayətlər var. Bəzi mənbələr onun əmisi Dündar bəy ilə mübarizə apardığını, bəziləri isə qardaşı Gündüz Alp ilə qarşıdurma yaşandığını qeyd edir. Ən çox qəbul edilən görüşə görə, Osman bəy Dündar bəyin etirazını bir oxla aradan qaldıraraq Qayı boyunun bəyi oldu.
Bizans üzərinə yürüşlər
1299-cu ildə Bilecik qalası ağıllı bir planla fəth edildi. Osman bəyin dostu Köse Mihal da sonradan İslamı qəbul edərək onun müttəfiqinə çevrildi.
Osmanlı dövlətinin müstəqilliyi
1299-cu ildə Osmanlı bəyliyi faktiki olaraq müstəqil elan edildi. Yenişəhər paytaxt edildi və burada ilk məscidlərdən birində Dursun Fəqih tərəfindən Osman bəy adına xütbə oxundu. Bu hadisə dövlətin müstəqilliyini təsdiqləyən addım sayılır.
Koyunhisar (Bafeus) döyüşü – 1302
Bizans imperatoru II. Andronikosun göndərdiyi ordu ilə Osman bəyin qüvvələri Yalakova düzündə qarşılaşdı. Osmanlı ordusu Bizans ordusunu məğlub etdi. Bu, Osmanlıların Bizans üzərində ilk böyük qələbəsi idi və dövlətin rəsmi doğuluşu kimi tarixə düşdü.
Son illər və vəsiyyət
Osman Qazi yaşlananda və xəstələnəndə idarəni oğlu Orxan bəyə buraxdı. 1324-cü ildə vəfat etdiyi qəbul edilir. Vəsiyyətində oğlu Orxana belə demişdi:
“Oğul, mən öldüyümdə məni Bursada Gümüşlü Qubbə altına qoy. Allahın buyurmadığı sözü qəbul etmə. Bilmədiyini bilənlərdən soruş”.
Osman Qazinin ölümündən sonra heç bir qızıl və ya sərvət qalmamışdı. Onun yalnız bir neçə atı, öküzü, qoyunu və şəxsi əşyaları vardı. Bu, onun sadə həyat sürdüyünü göstərir.
Osman Qazinin mirası
Atasından təqribən 4 min 800 km² torpaq alan Osman Qazi, oğluna – Orxan Qaziyə 16.000 km²-lik torpaq buraxdı. Onun türbəsi bu gün Bursa şəhərinin Tophane məhəlləsində yerləşir.
