“Əsrin müqaviləsi”nin imzalanmasının otuz bir ili tamam oldu. Bu müqvilənin Azərbaycan xalqının taleyində nə dərəcədə böyük əhəmiyyəti olduğunu hər kəs yaxşı bilir. Müxtəlif daxili və xarici düşmənlər hələ zəif olan ölkəmizi bir neçə hissəyə bölmək üçün hərəkətə keçmişdilər. Ən böyük təhlükə isə Ermənistanın ərazilərimizi sürətlə işğal etməsi idi. Böyük siyasətçi və müdrik dövlət xadimi Heydər Əliyev Azərbaycanın xilasını bu müqavilənin həyata keçirilməsində görən yeganə lider idi. “Xəzər dənizinin Azərbaycan sektorunda ”Azəri-Çıraq-Günəşli" (AÇG) yataqlar blokunun və “Günəşli” yatağının dərinlikdə yerləşən hissəsinin birgə işlənməsi və neft hasilatının pay bölgüsü haqqında" Azərbaycan Respublikasının Dövlət Neft Şirkəti (SOCAR) ilə dünyanın tanınmış neft şirkətləri arasında müqavilə 1994-cü il sentyabrın 20-də Bakının “Gülüstan” sarayında imzalanıb.
Azərbaycan, ABŞ, Böyük Britaniya, Norveç, Yaponiya, Rusiya, Türkiyə və Səudiyyə Ərəbistanının - 13 neft şirkəti arasında imzalanmış “əsrin müqaviləsi” Azərbaycanda neft hasilatının böyük həcmdə artmasına səbəb oldu. AÇG-dən saziş çərçivəsində ilk neft 1997-ci ildə əldə olundu. Neft hasilatı Azərbaycanın tarixində ən aşağı səviyyədən - 1997-ci ildəki 9 milyon tondan 2010-cu ildə 51 milyn tona çatdı - hasilat 5,6 dəfə artdı.
Heydər Əliyev Azərbaycanın ən təhlükəli bir vəziyyətində bu addımı atmaqla ölkənin yeganə xilas yolunu müəyyən etmiş oldu. Dünyanın ən nüfuzlu ölkələrini tərəfdaşlığa cəlb etməklə düşmənləri neytrallaşdırdı.
Həmsöhbətimiz neft sahəsində uzun illər təcrübəsi olan SOCAR-ın Heydər Əliyev adına Neft Emalı Zavodunun məsul işçisi Esmira Vahabova Ümummilli Liderimiz Heydər Əliyevin dahiyanə addımını belə qiymətləndirdi: “Əsrin müqaviləsi”nin icrası zamanı Azərbaycan neftini dünya bazarına çatdıran kəmərlər şəbəkəsi yaradılıb. 1996-cı ilin yanvarında Azərbaycan neftinin Bakı-Novorossiysk marşrutu ilə nəqlinə dair Rusiya ilə Azərbaycan arasında hökumətlərarası saziş imzalanıb. 1997-ci ilin oktyabrında həmin xətt istifadəyə verilib. 1998-ci ildə AÇG neftinin fəaliyyəti bərpa edilib Bakı-Novorossiysk kəməri ilə Qara dənizə ixrac edilməsinə başlanılıb.
1997-ci ildə neftin Qara dənizə çıxarılması üçün Bakı-Supsa marşrutu ilə nəqlinə dair Azərbaycan və Gürcüstan arasında saziş imzalanıb. 1999-cu ilin aprelində Bakı-Supsa neft kəməri və Gürcüstanın Qara dəniz sahilindəki Supsa ixrac terminalı istismara verilib.
Neft hasilatının artması ilə daha böyük ötürücülük gücünə malik Bakı-Tiflis-Ceyhan (BTC) neft kəməri inşa olunub. Kəmərin illik ötürücülük qabiliyyəti 50 milyon tondur. Uzunluğu 1768 kilometr olan BTC ilə hazırda Azərbaycandan, əsasən, AÇG nefti və “Şahdəniz” kondensatı daşınır. Bundan əlavə, kəmər vasitəsilə Türkmənistan və Qazaxıstan nefti də nəql olunur və Azərbaycana tranzit haqqı verilir. Bu isə büdcəmizə külli miqdarda pulun daxil olması deməkdir. Bütün bunların hamısı uzaqgörən liderimizin gərgin və səmərəli fəaliyyəti nəticəsində mümkün oldu.”
“Əsrin müqaviləsi” imzalanandan sonra Ermənistan rəhbərliyi hadisələrin onların xeyrinə bitməyəcəyini başa düşdü. Bu səbəbdən Ermənistanın o vaxtkı prezidenti Levon Ter-Petrosyan öz mövqelərində ciddi dəyişiklik etmək istəsə də ona bu imkanı vermədilər. O da məcbur qalaraq vəzifəsindən istefa verməli oldu. Azərbaycan isə illər keçdikcə öz hərbi qüdrətini artırır və sədaqətli müttəfiqlərinə güvənirdi.
Hazırda Azərbaycan neftinin ona qədər Avropa ölkəsinə nəql edilməsi beynəlxalq aləmdə ölkəmizin tərəfdaşlarını və nüfuzunu xeyli artırmış, söz sahibi etmişdir. Bu üstünlük özünü Qarabağın azad edilməsində də göstərdi. Azərbaycan onunla təkbətək qalmış düşmən üzərində İkinci Qarabağ müharibəsində möhtəşəm qələbə qazandı. İşğalçı dövlətin qoşunları qovulub ölkəmizin ərasisindən çıxarıldı. 2020-ci il noyabrın 8-də Şuşanın azad olunmasından sonra Ermənistan kapitulyasiya aktını imzalamağa məcbur edildi. Qələbədən dərhal sonra dağıdılıb xarabazara çevrilmiş şəhər və kəndlərimiz yenidən inşa olunur və bu iş hazırda davam etdirilməkdədir. Artıq Ermənistan Azərbaycanın bütün tələblərini yerinə yetirməkdədir.
Vəli İlyasov, “İki sahil”
