Azərbaycan Respublikasının İnsan Hüquqları üzrə Müvəkkili (Ombudsman) Səbinə Əliyevanın APA-ya müsahibəsi
- 28 sentyabr Ümumdünya İnformasiya Əldə Etmək Azadlığı Günüdür. İnformasiya əldə etmək hüququ ilə bağlı fikirləriniz bilmək istəyərdik.
- 10 dekabr 1948-ci il tarixdə qəbul edilmiş Ümumdünya İnsan Hüquqları Bəyannaməsinin 19-cu Maddəsinə əsasən hər kəsin əqidə azadlığı və onu sərbəst ifadə etmək azadlığı hüququ var. Bu hüquqa maneəsiz olaraq öz əqidəsində qalmaq azadlığı və istənilən vasitələrlə və dövlət sərhədlərindən asılı olmayaraq, informasiya və ideyalar axtarmaq, almaq və yaymaq azadlığı daxildir.
Ölkədə və dünyada baş verən proseslərdən xəbər tutmaq vətəndaşların ən mühüm ehtiyaclarındandır və hər bir fərdin onun üçün maraqlı və əhəmiyyətli olan informasiyanı əldə etmək hüququ vardır. Burada informasiya dedikdə yaranma tarixindən, təqdimat formasından və təsnifatından asılı olmayaraq istənilən fəaliyyət nəticəsində yaradılan, yaxud əldə olunan faktlar, rəylər, bilgilər, xəbərlər və ya digər xarakterli məlumatlar nəzərdə tutulur.
İnformasiya əldə etmək hüququ insan hüquqlarının ayrılmaz hissəsidir, çünki bu hüquq imkan verir ki, vətəndaş digər hüquqları barədə də məlumatlı olsun və onlardan istifadə edə bilsin. Bu səbəbdən də informasiya əldə etmək hüququ sərbəst, maneəsiz və hamı üçün bərabər şərtlərlə təmin edilməlidir.
- Bu hüququn beynəlxalq miqyasda tanınması ilə bağlı hansı mühüm qərarlar qəbul edilib?
BMT-nin Dayanıqlı İnkişaf Məqsədlərinin 16.10-cu bəndi fundamental hüquq olaraq informasiya əldə etmək hüququnun beynəlxalq sazişlərə və milli qanunvericiliyin tələblərinə müvafiq qaydada təmin olunmasını nəzərdə tutur.
Təsadüfi deyil ki, 2015-ci il noyabrın 17-də Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Təhsil, Elm və Mədəniyyət Təşkilatı (UNESCO) 28 sentyabr tarixini Ümumdünya İnformasiya Əldə Etmək Azadlığı Günü kimi elan etmişdir. Dünyada vətəndaş cəmiyyəti institutlarının və dövlət qurumlarının bu günü qeyd etdiyini nəzərə alaraq, BMT-nin Baş Assambleyası da 2019-cu ildə 28 sentyabr tarixini Ümumdünya İnformasiya Əldə Etmək Azadlığı Günü kimi qəbul etmişdir.
Bu il bütün dünyada UNESCO tərəfindən 28 sentyabr tarixinin Ümumdünya İnformasiya Əldə Etmək Azadlığı Günü kimi elan edilməsinin 10 illiyi qeyd edilir və biz hesab edirik ki, hər kəs üçün bu hüququn əhəmiyyətini vurğulamaq, həm dövlət qurumlarının, həm də vətəndaşların diqqətini sözügedən sahədə mövcud olan problemlərin həllinə yönəltmək üçün bu, bir fürsətdir.
Bütün dünyada olduğu kimi, ölkəmizdə də ictimai əhəmiyyət daşıyan informasiyanın açıqlığının, əlçatanlığının və hər bir insanın informasiya əldə etmə hüququnun təmin edilməsi sahəsində ardıcıl tədbirlər həyata keçirilir.
"Məqsədimiz vətəndaşlara informasiya əldə etmək üçün bərabər imkanların yaradılmasıdır"
- Azərbaycanda söz və məlumat azadlığına göstərilən dövlət dəstəyini necə qiymətləndirirsiniz?
- Azərbaycanda söz və məlumat azadlığının müdafiəsinin dövlət siyasətinin tərkib hissəsi kimi qəbul edilməsi Ümummilli Lider Heydər Əliyevin adı ilə bağlıdır. Ulu Öndərin bilavasitə müəllifi olduğu Azərbaycan Respublikasının ilk Konstitusiyasının 1995-ci il noyabrın 12-də qəbul olunması demokratik, hüquqi, dünyəvi dövlət quruculuğu üçün hüquqi baza rolunu oynadı, dövlətin gələcək inkişafına təkan verdi və ölkəmizdə genişmiqyaslı qanunvericilik və institusional islahatların əsasını qoydu.
Həmin prinsiplər və ənənələr bu gün də ölkə Prezidenti İlham Əliyev tərəfindən uğurla davam etdirilir. Prezidentin imzaladığı müvafiq sərəncamlar, qəbul edilmiş milli fəaliyyət planları və proqramları, milli strategiyalar insan hüquqlarının, o cümlədən informasiya əldə etmək hüququnun daha səmərəli təmininə xidmət edir.
Konstitusiyamızın qəbul edilməsinin 30-cu və Vətən müharibəsində qələbəmizin 5-ci ildönümünü, həmçinin ölkəmizin beynəlxalq səviyyədə tanınmış ərazi bütövlüyünün və suverenliyinin tam olaraq bərpa edilməsini nəzərə alaraq, ölkə Prezidentinin müvafiq Sərəncamı ilə 2025-ci il Azərbaycan Respublikasında “Konstitusiya və Suverenlik İli” elan edilmişdir. Bu, Azərbaycan dövlətçiliyinin əsaslarını möhkəmləndirmək, daha da dərindən dərk etmək və gələcək nəsillərə ötürmək, hüquqi sistemin daha da təkmilləşdirilməsi və ölkənin müstəqillik yolunda qazandığı uğurları vurğulamaq məqsədini daşıyır.
Konstitusiyanın əsas hədəflərindən birini Azərbaycanın dövlət müstəqilliyinin, suverenliyinin və ərazi bütövlüyünün qorunması təşkil edir və dövlət başçısının rəhbərliyi altında bölgədə sülh və sabitlik təmin olunmuşdur.
Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 47-ci maddəsi hər kəsin fikir və söz azadlığını, 50-ci maddəsi isə hər kəsin qanuni yolla istənilən məlumatı axtarmaq, almaq, ötürmək, istehsal etmək və yaymaq hüququnu bəyan edir. Bu gün ölkəmizdə Konstitusiyada təsbit olunmuş məlumat əldə etmək azadlığının daha səmərəli təmin edilməsi istiqamətində mühüm işlər görülür, kompleks hüquqi islahatlar həyata keçirilir. Həmçinin bu sahədə mövcud beynəlxalq sənədlər ratifikasiya edilmiş, zəruri qanunvericilik bazası yaradılıb.
Belə ki, informasiya əldə etmək haqqında Azərbaycan Respublikasının qanunvericiliyi Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasından, “İnformasiya əldə etmək haqqında”, “Media haqqında”, “Məlumat azadlığı haqqında”, “Fərdi məlumatlar haqqında”, “İnformasiya, informasiyalaşdırma və informasiyanın mühafizəsi haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanunlarından və Azərbaycan Respublikasının digər normativ hüquqi aktlarından, habelə Azərbaycan Respublikasının tərəfdar çıxdığı beynəlxalq müqavilələrdən ibarətdir.
Ən aktual məsələlərdən biri vətəndaşların dövlətin həyatında iştirakının təmin edilməsidir. Bu iştirak seçkilər, referendum və başqa formalarda da həyata keçirilir, lakin vətəndaşın dövlət həyatında faktiki olaraq iştirakının təmin edilməsinin ən yüksək mexanizmi informasiya əldə etmək azadlığıdır.
- Azərbaycanda informasiya əldə etmək hüququnun milli səviyyədə tənzimlənməsi necxə həyata keçirilir?
- Dünyanın bir çox ölkələrində bununla bağlı qanunlar qəbul edilib. Azərbaycan da onların sırasındadır. Açıq cəmiyyət və demokratik hüquqi dövlət prinsiplərinə əsaslanaraq 30 sentyabr 2005-ci ildə “İnformasiya əldə etmək haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanunu qəbul olunmuşdur. Bu Qanunun 2-ci maddəsinə görə, “Hər kəs özü birbaşa və ya nümayəndəsi vasitəsilə informasiya sahibinə müraciət etmək, informasiyanın növünü və əldə etmə formasını seçmək hüququna malikdir”.
Başqa sözlə, hər bir şəxs informasiya sahibləri olan dövlət orqanlarının, bələdiyyələrin, ictimai funksiyaları yerinə yetirən hüquqi şəxslərin, o cümlədən publik hüquqi şəxslərin, həmçinin normativ hüquqi aktlarla və ya müqavilə əsasında təhsil, səhiyyə, mədəniyyət və sosial sahələrdə xidmət göstərən özəl hüquqi və fiziki şəxslərin fəaliyyəti, ölkənin taleyüklü məsələləri üzrə gördüyü işlər barədə məlumat almaq imkanına malik olmalı, informasiyaları ən qısa zamanda və ən münasib üsulla əldə etməlidir. “İnformasiya əldə etmək haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanununun tətbiqi vətəndaşların dövlətin idarə olunmasında iştirakını təmin edir, həmçinin korrupsiyaya qarşı mübarizədə mühüm qanunvericilik aktı hesab olunur.
İnformasiya sahiblərinin əsas vəzifəsi öz informasiya ehtiyatlarından hər kəsin sərbəst, maneəsiz və hamı üçün bərabər şərtlərlə informasiya əldə etmək hüququnu qanunla müəyyənləşdirilmiş qaydada təmin etməkdir, informasiya sorğularına tam və çevik cavab verməkdir və açıqlamalı olduqları ictimai informasiyanı qanunla müəyyənləşdirilmiş qaydada və müddətdə açıqlamaqdır. İnformasiya əldə etmək hüququnun pozulmasına görə informasiya sahibləri qanunvericiliklə nəzərdə tutulmuş qaydada məsuliyyət daşıyırlar.
"Hər bir dövlət qurumunda elektron məlumat toplusu (reyestr) yaradılmalıdır"
- Ombudsmanın informasiya əldə etmək hüququnun təminində rolu nədən ibarətdir?
- Azərbaycan Respublikasının İnsan Hüquqları üzrə Müvəkkili öz növbəsində ölkəmizdə həyata keçirilən islahatlara dəstək verir və informasiya əldə etmək hüququnun müdafiəsi, təbliği və təmini sahəsində geniş fəaliyyət həyata keçirir.
Müvəkkil “Azərbaycan Respublikasının İnsan hüquqları üzrə müvəkkili (ombudsman) haqqında” Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Qanununa uyğun olaraq, informasiya sahibi olan dövlət orqanlarının, bələdiyyələrin, publik hüquqi şəxslərin, onların vəzifəli şəxslərinin “İnformasiya əldə etmək haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanununun tələblərindən irəli gələn vəzifələri yerinə yetirməsinə nəzarəti həyata keçirir. 2023-cü ildə bu Qanuna edilən dəyişikliklərlə Ombudsmanın səlahiyyətləri daha da genişləndirilib.
Müvəkkilin bu sahədə qanunvericiliklə müəyyən edilmiş səlahiyyətlərinin icrası məqsədilə 2020-ci ildə Ombudsman Aparatında İnformasiya əldə etmək hüququnun müdafiəsi şöbəsi yaradılmış və səmərəli fəaliyyət göstərir. Şöbə informasiya əldə etmək hüququnun pozulması ilə bağlı daxil olan müraciətlərin baxılması və cavablandırılması, bu hüququn təbliği və təşviqi, monitorinqlərin həyata keçirilməsi və təhlillərin aparılması, qanunvericiliyin təkmilləşdirilməsi üçün təkliflərin hazırlanması, beynəlxalq əməkdaşlıq və informasiya əldə etmək hüququnun təmin edilməsi məqsədilə digər istiqamətlərdə geniş fəaliyyət göstərir.
Müraciətlərin daha operativ şəkildə yerində araşdırılması məqsədilə ölkə ərazisində Müvəkkilin 4 regional mərkəzi fəaliyyət göstərir. Ombudsmanın regional mərkəzlərinin işi təkmilləşdirilmiş, yeni strukturu və dislokasiyası təsdiq edilmiş, işğaldan azad edilmiş ərazilərimizi əhatə edən yeni regional mərkəzin yaradılması isə gələcək addımlar sırasındadır. Həmçinin Ombudsmana əlçatanlığını təmin etmək məqsədilə 916 nömrəli Çağrı Mərkəzi məlumat və müraciətlərin qəbulu üçün 7/24 rejimində fəaliyyət göstərir. Məqsədimiz ölkədə informasiya əldə etmək üçün vətəndaşlara bərabər imkanların yaradılmasına nail olmaq və neqativ halların baş verməsinə şərait yaradan halları aradan qaldırmaqdır.
