Mərkəzi Bankın yeni hesablamalarına görə, Bakıda maaşla mənzil almaq üçün 18 ildən çox işləmək lazımdır. Qeyd edək ki, qonşu Gürcüstanda bu göstərici orta hesabla 13 il, Ermənistanda isə 10 ildir.
Ölkəmizdə mənzillərin qiymətinin yüksək olmasının səbəbi nədir? Hansı problemlər orta və aşağı gəlirli təbəqənin mənzil sahibi olmasını çətinləşdirir?
Məsələ ilə bağlı Publika.az-a açıqlamasında iqtisadçı Razi Abasbəyli bildirdi ki, Azərbaycanda orta aylıq gəlir Gürcüstan və Ermənistandan aşağı, mənzil qiymətləri isə daha bahadır.
Onun sözlərinə görə, Gürcüstan və Ermənistanda vətəndaşların gəlirləri yüksək, lakin daşınmaz əmlakın 1 kvadratmetri Azərbaycana nisbətən 20-40 faiz ucuzdur.
İqtisadçı ölkəmizdə mənzil qiymətlərinin baha olmasının bir neçə səbəbini sadaladı:
“İnvestisiya məqsədli alışlar: Azərbaycanda, xüsusən Bakıda mənzillər çox zaman yaşamaq üçün deyil, investisiya məqsədilə alınır. Həmin mənzillər hətta çox vaxt boş qalır. Bu da bazarda süni qıtlıq yaradır və qiymətlərin bahalaşmasına səbəb olur.
İnhisar və qeyri-şəffaflıq: Tikinti sahəsində inhisarçılıq, torpaq və material bazarındakı nəzarətsizlik, rəqabətsiz mühit qiymətləri artırır. Eyni zamanda güzəştli mənzil layihələrinin satışı zamanı pozuntular və şəffaflığın olmaması da ciddi problemdir.
İmmiqrantların rolu: Azərbaycanın mənzil bazarında immiqrantlar da rol oynayır. Xaricdən gələn pul vəsaitləri ilə Azərbaycanda, xüsusilə Bakıda əmlak alınması da bazarda süni qiymət artımına səbəb olur.
Söküntü işlərinin təsiri: Bakıda mərkəzi ərazilərdə aparılan söküntülər nəticəsində sakinlər ətraf qəsəbələrdə mənzil axtarırlar. Bu da əlavə tələbat yaradır və qiymətlərin yüksək qalmasına səbəb olur”.
Razi Abasbəyli onu da qeyd etdi ki, Azərbaycanda mənzil bazarında sosial layihələrin çatışmazlığı mövcuddur:
“Ölkəmizdə aztəminatlı şəxslərin də mənzil ala bilməsi üçün sosial ipoteka və güzəştli mənzil proqramlarının şəffaf və genişmiqyaslı tətbiqinə ehtiyac var. Hazırda bu güzəştli proqramlarda kütləvi qanun pozuntuları baş verir. Bu sahədə cinayət işləri də açılıb, lakin problemin tam aradan qalxdığı görünmür.
Gələcək proqnozlardan danışsaq, Qarabağda məskunlaşma davam etdikcə və Bakıya axın azaldıqca uzunmüddətli dövrdə mənzil bazarında qiymət sabitləşə bilər. Lakin yaxın bir neçə ildə Bakıda mənzil qiymətlərində ucuzlaşma gözlənilmir”.
Əmlak eksperti Ramil Osmanlı isə bildirdi ki, Azərbaycanda mənzil bazarındakı qiymətlərlə orta aylıq əməkhaqqı bir-biri ilə ekvivalent təşkil etmir:
“Hazırda Bakıda orta mənzil qiyməti Tbilisi və İrəvanla müqayisədə təxminən 30-40 faiz bahadır. Bahalığın səbəblərindən biri investisiya mühitindəki məhdudiyyətlərdir. Azərbaycanda tikinti sahəsində tətbiq olunan qanunvericilik və inzibati tədbirlər, sıxlıq əmsalları, şəhər zonalaşması prinsiplərinə sərt əməl olunması və tikinti şirkətlərinin əsasən şəhərin mərkəzinə yönəlməsi qiymətlərə təsir edir. Həmçinin, Bakının mərkəzində alternativ torpaq resurslarının azlığı, bu sahələrin dəyərini daha da artırır və nəticədə bu xərclər mənzil qiymətlərinə təsir edir.
Qiymət artımlarının digər səbəblərindən biri də tikinti sektorunun uzunmüddətli investisiya tələb etməsidir. Yəni bu sahəyə yatırılan vəsaitin qısa müddətdə geri qayıtma ehtimalı aşağıdır. Eyni zamanda, milli valyutanın xarici valyutalara qarşı dəyər itirməsi, tikinti materialları bazarında qiymət artımı və digər iqtisadi risklər sahibkarları daha sərt qiymət siyasətinə sövq edir.
Bu səbəbdən, tikinti şirkətləri “baha satım, amma risksiz satım” yanaşmasına üstünlük verirlər. Bu da nəticə etibarilə mənzil satışlarını azaldır və əhalinin, xüsusilə də orta və aşağı gəlirli təbəqənin mənzil sahibi olmasını çətinləşdirir. Kirayə bazarına olan tələbin artması da bu səbəblə bağlıdır. Yekun olaraq, Azərbaycanda mənzil bazarındakı qiymət artımının başlıca səbəbləri yüksək tikinti xərcləri, sərt tənzimləyici mühit və uzunmüddətli iqtisadi risklərdir”.
Ekspert əlavə etdi ki, Azərbaycanda investisiya mühitinin müsbətə doğru dəyişməsi üçün çox ciddi islahatlar aparılmalıdır:
“Hazırda bəzi islahatlar həyata keçirilir. Lakin bu daha dərin və sistemli şəkildə aparılmalıdır ki, xüsusilə də xaricdən Azərbaycana kapital axını sürətlənsin.Yalnız bundan sonra bu sahədə ciddi irəliləyişlərə nail olmaq mümkündür.
Mənzil əlçatanlığının artması isə birbaşa əhalinin gəlirlərinin artımı ilə bağlı məsələdir. Əgər insanların gəlirləri kifayət qədər deyilsə və birbaşa mənzil alışı mümkün olmursa, heç olmasa, ipoteka yolu ilə mənzil əldə etməyə şərait yaradılmalıdır.
Bu istiqamətdə isə Azərbaycanda bank sektorunun və ümumilikdə maliyyə bazarlarının mövcud problemləri aradan qaldırılmalı, faiz dərəcələri aşağı salınmalı və ipoteka proqramları daha səmərəli, əlçatan formada qurulmalıdır”.
