AMEA-nın Folklor İnstitutu və Bakı Yunus Əmrə İnstitutunun birgə təşkilatçılığı ilə Nevşehir Hacı Bektaş Vəli Universitetinin professoru Bayram Durbilməzin “Türkoloji folklorşünaslıq: nəzəri konteksti, praktik yönləri və təhlil perspektivləri” mövzusunda elmi seminarı keçirilib.
Folklor İnstitutundan TƏHSİL.BİZ-ə bildirilib ki, tədbiri açan bu elmi müəssisənin direktoru filologiya elmləri doktoru Hikmət Quliyev ortaq elmi təşəbbüslərin uğurla həyata keçirilməsi üçün Bakı Yunus Əmrə İnstitutu ilə əlaqələrin genişləndirilməsinə ehtiyac olduğunu söyləyib.
İnstitutun direktoru türkoloji folklorşünaslığın elmi-nəzəri və praktiki aspektlərinin sistemli şəkildə müzakirəsinin bu istiqamətin konseptual əsaslarının müəyyənləşdirilməsi baxımından vacib olduğunu qeyd edib. Onun sözlərinə görə, türkoloji folklorşünaslıq dedikdə türk xalqlarının folklor irsinin toplanması və ya təsviri nəzərdə tutulmur. Bu yanaşma Türk dünyasının vahid elmi pəncərədən dərkini, folklorun həm mətn, həm də kontekst səviyyəsində təhlilini, eləcə də folklorşünaslıq elminin ümumi nəzəri və metodoloji aspektlərinin sistemləşdirilməsini özündə ehtiva edir.
Hikmət Quliyev vurğulayıb ki, müxtəlif türk xalqlarının folklorşünaslıq ənənələri, xüsusilə də sovet dönəmində filoloji nüvəli mətn mərkəzli tədqiqat istiqamətləri üzrə inkişaf etdiyindən sahənin özünün elmi-nəzəri yanaşmalarında dünya folklorşünaslıq məktəbləri ilə fərqlər ortaya çıxıb. Beynəlxalq təcrübədə folklorun təkcə sözlü mətni deyil, əslində, “kollektivlik, ənənəvilik və variantlıq” şəklində ortaya çıxan biliyi ehtiva etdiyini qeyd edən alim məsələyə sosial-antropoloji folklorşünaslıq yanaşmaları kontekstində baxılmasının zəruriliyini vurğulayıb.
Direktor qeyd edib ki, türk xalqlarının folklor örnəklərinin semantik aspektləri, ritual-mədəni kodları, performativ və funksional tərəflərinin təhlilində mövcud problemlərin bütövlükdə türkoloji folklorşünaslıq kontekstində dəyərləndirilməsi vacibdir. Alimin fikrincə, bu sahədə müasir elmi-nəzəri yanaşmaların tətbiqi, metodoloji modellərin yenilənməsi və terminoloji uyğunluğa nail olunması Türk dünyasının folklor irsinin daha geniş inteqrativ təhlilinə şərait yaradacaq.
Sonra Bakı Yunus Əmrə İnstitutunun təmsilçisi Gökhan Seyhan çıxış edərək türkologiya və folklor sahəsindəki əməkdaşlığın genişləndirilməsinin vacibliyini vurğulayıb. O, Bakı Yunus Əmrə İnstitutunun Türk dünyasının mədəni irsinin tanıdılması və qorunması sahəsində yeni təşəbbüslərə açıq olduğunu, əməkdaşlıq əlaqələrinin genişləndirilməsi və gələcəkdə ortaq layihələrin həyata keçirilməsinin faydalı olacağını bildirib.
Seminarın əsas məruzəsini professor Bayram Durbilməz təqdim edib. Alim türkoloji folklorşünaslığın əsas nəzəri çərçivələrini və müasir dövrdəki inkişafını şərh edərək, folklorun yalnız bir xalqın mədəni irsi olaraq qalmadığını, əksinə, müxtəlif mədəniyyətlər arasında ortaq bir dil və təcrübə yaradan qlobal bir fenomenə çevrildiyini vurğulayıb. O, xüsusən Türk dünyası ilə bağlı folklor əlaqələrinin zənginliyini və bu əlaqələrin türkoloji folklorşünaslıq sahəsindəki tədqiqatlarla necə formalaşdığını ətraflı şəkildə izah edib. Professor, folklorun universal aspektlərini diqqətə çatdıraraq, bu sahənin mədəniyyətlərarası əlaqələrdəki rolunun böyük əhəmiyyət daşıdığını qeyd edib.
Təqdimatında türkoloji folklorşünaslığın həm elmi, həm də praktiki tərəflərinin bir-biri ilə sıx bağlı şəkildə inkişaf etməsinin vacibliyini vurğulayan Bayram Durbilməz folkloru sadəcə sözlü ədəbiyyat və ya mədəni miras kimi deyil, həm də xalqın ümumi həyat tərzinin, sosial strukturunun və tarixi yaddaşının bir hissəsi olaraq dəyərləndirib. O, folklorun qlobal miqyasda, xüsusilə də Türk dünyasında mədəniyyətlərarası əlaqələrin qurulması və daha da dərinləşdirilməsində əhəmiyyətli olduğunu diqqətə çatdırıb.
Ümumi planda folkloru “kültür” – mədəniyyət kimi xarakterizə edən professor Bayram Durbilməz türkoloji folklorşünaslıq çərçivəsində xalq yaradıcılığına yerli, milli, regional və qlobal mədəniyyətlərin qarşılıqlı əlaqəsi aspektlərindən yanaşaraq folklorun təhlilinin dörd mərhələli bir prosesdən keçdiyini vurğulayıb. Alim ilk mərhələdə yerli mədəniyyətin, daha sonra ölkə və bölgə mədəniyyətlərinin folklora təsir etdiyini və nəhayət, bütün dünya mədəniyyətinə inteqrasiya edərək qlobal folklor fenomeninə çevrildiyini ifadə edib. O, bu yanaşma ilə folklorun həm yerli, həm də universal elementləri birləşdirən çoxqatlı bir struktur təşkil etdiyini vurğulayıb.
Professor Bayram Durbilməz folklorun tədqiqində yeni yanaşmaların vacibliyini və ənənəvi metodların yanında yeni təhlil üsullarının tətbiqinin zəruriliyini bildirib. O, folklorun yalnız mətnə əsaslanaraq deyil, həm də ənənəvi və sosial kontekstlə bərabər, mədəniyyətin dinamik təbəqələrini ortaya qoyan geniş bir araşdırma şəklində təhlil edilməli olduğunu qeyd edib. Bu yeni yanaşmaların folklorun daha dərindən anlaşılmasına və onun əsl mahiyyətini üzə çıxarmasına kömək edəcəyini diqqətə çatdırıb.
Daha sonra elmi seminarda mövzu ətrafında geniş fikir mübadiləsi aparılıb. Folklor İnstitutunun şöbə müdiri filologiya elmləri doktoru, professor Füzuli Bayat folklor nümunələrinin yalnız yazılı mətnlərdən ibarət olmadığını, əslində, söyləyicinin bir mətni söylədiyi anda canlı olduğunu, yazıya alındıqdan sonra isə “ölü” mətnə çevrildiyini qeyd edib. Alim vurğulayıb ki, “bu o demək deyil ki, həmin mətnlər lazımsızdır. Onlar tekstdir. Məsələn, belə bir bənzətmə apara bilərik, ağac konteksdir, meyvəsi isə tekstdir”. O, Türk dünyası folklorşünaslığının formalaşdırılmasında terminologiya məsələlərinin daha sistemli şəkildə araşdırılması zərurətini vurğulayıb.
Folklor İnstitutunun Beynəlxalq əlaqələr şöbəsinin müdiri Əli Şamil bu tipli mövzuların müzakirəyə təqdim olunmasının əhəmiyyətinə toxunaraq gələcək görüşlərdə təkcə ölkə çərçivəsində deyil, Türk dünyası miqyasında folklorşünasların iştirakının vacibliyini bildirib. Alim belə müzakirə platformalarında mövcud texniki imkanlardan istifadə etməklə Azərbaycanla yanaşı, Türkiyə, Özbəkistan, Türkmənistan, Qazaxıstandan və Qırğızıstandan olan tədqiqatçıların iştirakının vacib olduğunu və elmi əməkdaşlıq əlaqələrinin genişləndirilməsinin zəruriliyini qeyd edib.
Elmi seminarda çıxış edən filologiya elmləri doktoru Səfa Qarayev ortaq türkoloji folklorşünaslıq konsepsiyasının formalaşdırılmasının aktuallığını vurğulayaraq bildirib ki, Azərbaycan, Türkiyə, Qazaxıstan və digər türk dövlətlərində formalaşmış folklorşünaslıq ənənələrinin mövcudluğuna baxmayaraq, türklük anlayışına elmi-metodoloji baxımdan aydınlıq gətirən, romantik yanaşmalardan kənar “logiya” konseptinin işlənməsi xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Alimin sözlərinə görə, ortaq akademik tədqiqat sisteminin qurulması üçün ilk növbədə türk xalqları üçün hansı folklorşünaslıq modelinin – ənənəvi yanaşmanın, yoxsa sosial-antropoloji istiqamətin daha məqsədəuyğun olduğunun müəyyənləşdirilməsi zəruridir.
Səfa Qarayev sosial-antropoloji folklorşünaslıq çərçivəsinin üstünlüklərini önə çəkərək qeyd edib ki, ortaq türk folklorşünaslıq konsepsiyası yalnız oxşar cəhətlərin deyil, həm də fərqliliklərin elmi təhlili əsasında formalaşdırılmalıdır. Alim, həmçinin müxtəlif türk toplumlarında yaranmış folklor örnəklərinin müqayisəli şəkildə araşdırılmasının, elmi fikir mübadiləsinin genişləndirilməsinin və dünya folklorşünaslığının metodoloji standartlarına uyğun ümumtürk elmi platformasının yaradılmasının vacibliyini diqqətə çatdırıb.
Seminarda, həmçinin Folklor İnstitutunun alimləri – filologiya elmləri doktoru, professor Almaz Hüseynova, filologiya üzrə fəlsəfə doktorları Elnarə Əmirli, İlhamə Qəsəbova və Qumru Şəhriyar çıxış edərək bu tipli müzakirələrin təşkilinin təqdirəlayiq olduğunu, folklorşünaslıq sahəsində əlaqələrin zənginləşdirilməsi və elmi əməkdaşlığın gücləndirilməsi baxımından əhəmiyyətini vurğulayıblar.
Sonda Folklor İnstitutunun direktoru, filologiya elmləri doktoru Hikmət Quliyev qeyd edib ki, bu seminar əslində “türkoloji folklorşünaslıq” anlayışının ilk dəfə olaraq elmi müzakirəyə çıxarılması baxımından xüsusi əhəmiyyət daşıyır. Bu çərçivədə dinlənilən məruzə və aparılan müzakirələr göstərdi ki, Türk dünyasının folklor irsinin araşdırılması üçün vahid nəzəri-metodoloji çətirin müəyyənləşdirilməsi, mövcud yanaşmaların yenidən qiymətləndirilməsi və gələcək praktik fəaliyyət istiqamətlərinin planlaşdırılması qarşıda duran mühüm elmi və elmi-təşkilati məsələlərdəndir.
“Müzakirələr göstərdi ki, müasir rəqəmsal və texnoloji imkanlar fonunda türk dünyasının folklor irsinin qorunması və tədqiqi ilk növbədə yerli rəqəmsal arxivlərin yaradılmasını, ayrı-ayrı türk xalqlarına məxsus mədəni-irs arxivlərinin formalaşdırılmasını, həmin arxivlər arasında inteqrativ əlaqələrin qurulmasını və onların vahid rəqəmsal platformada birləşdirilməsini tələb edir. Bununla yanaşı, türkoloji folklorşünaslığın nəzəri-metodoloji aspektlərinin aydınlaşdırılması üçün ümumi terminoloji bazanın formalaşdırılması və bu istiqamətdə yeni elmi yanaşmaların müzakirəsi xüsusi aktuallıq kəsb edir”, - deyə Hikmət Quliyev vurğulayıb. Alim qeyd edib ki, Türk dünyasının mədəni irsinin öyrənilməsi və təbliği sahəsində fəaliyyət göstərən qurumlarla — Beynəlxalq Türk Akademiyası, Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondu, həmçinin UNESCO-nun müxtəlif türk xalqları üzrə Milli Komissiyaları ilə əməkdaşlığın genişləndirilməsi bu sahədə koordinasiyalı elmi fəaliyyət üçün çox vacibdir. O, Türk dünyası ölkələrinin folklorşünas alimlərini bir araya gətirən ümumi elmi platformanın yaradılması və 2026-cı ildə Türkoloji Qurultayın 100 illiyi münasibətilə ortaq konfrans və simpoziumların keçirilməsi üçün müzakirələrin aparılmasının zəruriliyini qeyd edib.
