Azərbaycanın BMT-dəki daimi nümayəndəsi Tofiq Musayev təşkilatın illik plenar iclasında çıxış edərək, ölkəsinin üzləşdiyi ən ciddi humanitar və təhlükəsizlik problemlərindən birinə – mina təhlükəsinə toxunub. O bildirib ki, minalar keçmiş münaqişə zonalarında, xüsusilə Qarabağ və ətraf ərazilərdə məcburi köçkünlərin doğma yurdlarına qayıdışını əngəlləyən əsas maneələrdən biridir. Bu təhlükə təkcə insanların həyatına deyil, eyni zamanda bərpa, quruculuq və sülh səylərinə ciddi zərbə vurur. Musayevin fikirləri, əslində, uzun illərdir davam edən bir problemə beynəlxalq diqqəti yönəltmək cəhdidir: minalanmış torpaqlar, dağıdılmış həyatlar və gecikən ədalət.
Mina təhlükəsinin yaratdığı əngəllər çoxcəhətlidir. İlk növbədə, bu partlayıcılar insanların həyatını birbaşa təhlükə altına alır. Doğma yurda qayıdan və ya bərpa işlərinə qatılan mülki şəxslər üçün minalar ölüm və ya şikəstlik riski daşıyır. Hər hansı bir kəndin, məktəbin, tarlanın və ya su mənbəyinin minalanması həmin yerin istifadəsini qeyri-mümkün edir. Təkcə bu fakt kifayətdir ki, qayıdış planları ya təxirə salınsın, ya da tamamilə dayandırılsın.
Digər tərəfdən, minalar infrastrukturun bərpasını və iqtisadi fəaliyyətin canlandırılmasını gecikdirir. Yol çəkilişi, elektrik xətlərinin bərpası, su təchizatı və kənd təsərrüfatı kimi sahələrdə irəliləyiş əldə etmək üçün ilk növbədə minaların təmizlənməsi lazımdır. Bu isə olduqca vaxtaparan, riskli və maliyyə baxımından bahalı bir prosesdir. Demək olar ki, hər bir tikinti addımı öncədən mina axtarışı ilə başlamalıdır.
Tofiq Musayevin çıxışında diqqət çəkdiyi daha bir məqam minaların yerləşdirilməsində nümayiş olunan qeyri-insani və qəddar yanaşmadır. Minalar təkcə hərbi əhəmiyyətli yerlərdə deyil, həm də qəbiristanlıqlar, ibadətgahlar və tarixi-mədəni abidələrin ətrafında basdırılıb. Bu fakt təkcə hərbi məqsədlərlə izah edilə bilməz; bu, həm də kollektiv yaddaşı, mədəni kimliyi və mənəvi dəyərləri hədəfə alan bir təxribat kimi qiymətləndirilə bilər.
Mina təhlükəsi eyni zamanda psixoloji əngəllər yaradır. Qayıdış hüququnun təmin olunmasına baxmayaraq, əgər bir insan doğulduğu kəndə ayaq basarkən hər addımında ölüm qorxusu yaşayırsa, bu qayıdış real deyil – nominaldır. Beləliklə, minalar təkcə torpağı deyil, həm də insanların iradəsini zəhərləyir.
Diplomat həmçinin beynəlxalq hüququn tələblərinə uyğun olaraq bu cür əməllərin cavabsız qalmamalı olduğunu vurğulayıb. Soyqırımlar, etnik təmizləmələr, müharibə və insanlığa qarşı cinayətlər kimi minaların məqsədli yerləşdirilməsi də cavabdehlik tələb edən bir cinayət kimi dəyərləndirilməlidir. Onun fikrincə, siyasi maraqlar naminə bu cinayətləri ört-basdır etmək və ya məsuliyyətdən yayınmağa çalışmaq beynəlxalq hüquqa açıq hörmətsizlikdir. Ədalətin ləngidilməsi ədalətsizliyin başqa bir formasıdır və bu, münaqişədən sonrakı dövrün yenidən qurulmasına və etimadın bərpasına böyük zərbə vurur.
Minalar münaqişənin səssiz, amma ölümcül qalıqlarıdır. Onlar yalnız torpağı yox, həm də ümidləri, planları və həyatları yaralayır. Qayıdışın gerçək anlamda baş tutması üçün bu təhlükənin tam aradan qaldırılması, təmizləmə işlərinə beynəlxalq dəstəyin artırılması və minaları basdıranların məsuliyyətə cəlb olunması zəruridir.
Bu problemin aradan qaldırılması təkcə Azərbaycanın üzərinə düşən bir məsuliyyət deyil. Çünki mina təhlükəsi beynəlxalq humanitar hüququn pozulması, mülki şəxslərin hüquqlarına qarşı yönəlmiş bir təhdid kimi qlobal miqyasda qəbul olunmalıdır. Elə bu səbəbdən də beynəlxalq təşkilatların bu sahədəki rolu və yardımı həm əxlaqi, həm də hüquqi baxımdan zəruridir.
İlk növbədə, beynəlxalq təşkilatlar mina təmizləmə işlərinə texniki və maliyyə dəstəyi verməlidirlər. Bu dəstək yalnız maliyyə ayırmaqla kifayətlənməməli, müasir texnologiyaların təqdim olunması, ixtisaslı mütəxəssislərin cəlbi və mina axtarışı üzrə təlimlərin təşkili kimi sahələri də əhatə etməlidir. Məsələn, BMT-nin Mina Təhlükəsinə Qarşı Fəaliyyət Xidməti (UNMAS) və Avropa İttifaqı bu istiqamətdə Azərbaycanla daha intensiv əməkdaşlığa başlaya bilər.