Dünyada nə baş verir
Steyblkoinlər onlayn ödənişlərə yanaşmanı sürətlə dəyişir. Cəmi iki il ərzində bu vasitə ilə həyata keçirilən əməliyyatların həcmi 94,2 milyard dollara çatıb. İlk dəfə əsas trafik fərdi köçürmələrdən deyil, şirkətlərarası kommersiya hesablaşmalarından gəlir. Qrafiklərdən də görünür ki, steyblkoinlərlə biznes ödənişləri digər bütün kateqoriyalardan həm P2P, həm də istehlakçı ödənişlərindən daha sürətlə artıb.
Bunun səbəbləri aydındır. Hesablaşmalar daha sürətli, ucuz və şəffaf olur. Bu gün bir çox inkişaf etmiş iqtisadiyyatlar artıq steyblkoinləri maliyyə sistemlərinə inteqrasiya ediblər. Lakin məhz rəqəmsal infrastruktur baxımından çevik ölkələr məsələn, Azərbaycan üçün sürətli tətbiq və eksperiment imkanları yaranır. Bu, geridə qalmamaq, əksinə, texnologiya, sürət və uyğunlaşma sayəsində dünya ilə ayaqlaşmaq şansıdır.
Niyə Azərbaycan steyblkoinlərin tətbiqinə hazırdır
Steyblkoinlərin ölkənin maliyyə sistemlərinə inteqrasiyası adətən texnoloji cəhətdən inkişaf etmiş ölkələr kontekstində müzakirə olunur. Lakin əslində onlar ən böyük effekti məhz rəqəmsal infrastrukturun artıq formalaşdığı, lakin normativ bazanın hələ də çevik qaldığı ölkələrdə verə bilər. Azərbaycan bu baxımdan hazırda ideal mövqedədir.
Ölkənin Mərkəzi Bankı nağdsız əməliyyatların davamlı artımını qeydə alır. Təkcə 2025-ci ilin ilk dörd ayında Azərbaycanda bütün tranzaksiyaların 91%-i nağdsız həyata keçirilib. Bu, sadəcə bank məhsullarının təşviqi ilə bağlı deyil bu rəqəm əhalidə formalaşmış davamlı rəqəmsal vərdişin göstəricisidir. İnsanlar kartla ödəniş etməyə meyillidir, onlayn bank xidmətlərindən aktiv istifadə edir və mobil ödəniş həllərinə üstünlük verməyə başlayıblar.
Bu vərdişlər isə sürətlə genişlənir. Rəsmi məlumatlara görə, 2024-cü ildə ölkədə bank kartları ilə həyata keçirilən əməliyyatların həcmi 126 milyard manatı keçib. Bu, əvvəlki illə müqayisədə təxminən 27%-lik artımdır. Hazırda dövriyyədə olan aktiv kartların sayı isə 20 milyonu ötüb. Bu göstərici ölkə əhalisinin ümumi sayına bərabərdir. Bütün bu amillər rahat, sürətli və ucuz hesablaşmalara, o cümlədən transsərhəd ödənişlərə olan sabit və artan tələbatı formalaşdırır.
Eyni zamanda Azərbaycanda kriptovalyutalara maraq artır. Tənzimləyici mühiti hələlik ehtiyatlı olsa da, peşəkar icma və bir sıra pərakəndə istifadəçilər artıq rəqəmsal aktivlərdən istifadə edir. Analitik hesabatlar göstərir ki, ölkədə kifayət qədər böyük bir kriptoentuziazm nüvəsi formalaşır, bu da steyblkoinlərin real dövriyyəyə ilk tətbiq ssenarilərini sınaqdan keçirmək üçün yetərlidir. Söhbət investisiya spekulyasiyalarından deyil, praktiki istifadədən gedir: frilanser xidmətlərinin ödənilməsi, beynəlxalq ödənişlərin qəbulu, komanda və layihədaxili köçürmələr.
Bütün bunlar əsas nəticəni göstərir: Azərbaycan steyblkoinlərə yalnız deklarativ deyil, struktur baxımından da hazırdır. Əhalidə artıq rəqəmsal ödəniş vərdişi formalaşıb. Biznesin sürətli və ucuz beynəlxalq hesablaşmalara ehtiyacı var. Bank infrastrukturunun yetərincə yetkinlik səviyyəsi mövcuddur ki, yeni həllərin tərəfdaşı ola bilsin. Dövlətin isə bu sahədə çevik və düşünülmüş tənzimləmə qərarları üçün imkanları genişdir.
Kriptovalyuta ilə ödəniş necə işləyir: tətbiq edilmiş sistemin nümunəsi
Müasir kriptovalyuta həlləri tədricən gündəlik rəqəmsal infrastrukturun bir hissəsinə çevrilir. Artıq bəzi ölkələrdə komissiyasız, ani və əməliyyat haqqı olmadan steyblkoin qəbulunu və göndərilməsini mümkün edən xidmətlər fəaliyyət göstərir. Bu sistemlər onlarla ölkəni əhatə edir, yüzlərlə rəqəmsal aktivləri dəstəkləyir və yerli ödəniş platformalarına inteqrasiya olunub, məsələn, Braziliyada Pix və ya Butanda DK Bank ilə.
Bu tip platformalar aşağıdakı imkanları təqdim edir:
- QR-kodlar və linklər vasitəsilə ödənişlərin qəbulu;
- e-ticarət saytları və mobil tətbiqlərə inteqrasiya;
- əlavə komissiyalar olmadan sürətli köçürmələr.
Bu sahədə tanınmış nümunələrdən biri Binance Pay platformasıdır. Bu sistem göstərir ki, böyük kriptovalyuta şirkətləri blokçeyn texnologiyası əsasında həm pərakəndə, həm də kommersiya ödənişləri üçün effektiv həllər qururlar.
Rəqəmlər və trendlər
Artemis-in məlumatına görə, 2023-cü ilin yanvarından 2025-ci ilin fevralınadək steyblkoinlərlə həyata keçirilmiş əməliyyatların bölgüsü belədir:
- 36 milyard ABŞ dolları — şirkətlərarası hesablaşmalar (B2B);
- 18 milyard ABŞ dolları — şəxsi köçürmələr (P2P);
- 13,2 milyard ABŞ dolları — kartlara bağlı ödənişlər;
- 3,3 milyard ABŞ dolları — onlayn alış-veriş və xidmətlər (B2C).
Ən böyük paya malik ölkələr — ABŞ və Sinqapur (hər biri ümumi axının 20%-i). Daha sonra Honq Konq, Yaponiya və Böyük Britaniya gəlir. Eyni zamanda, valyutası qeyri-sabit və beynəlxalq ödənişlərə çıxışı məhdud olan regionlarda, Latın Amerikası, Cənub-Şərqi Asiya və Afrikanın bəzi hissələrində artım tempi sürətlənir.
Azərbaycan üçün potensial
Azərbaycan bu sahədə yaranmış fürsət pəncərəsindən yararlana bilər: hazırda steyblkoinlər ciddi şəkildə tənzimlənmir, amma onların populyarlığı sürətlə artır. Bu, testlər, pilot layihələr və yerli biznes üçün uyğunlaşdırma mərhələsidir, xüsusilə də aşağıdakı sahələrdə:
- rəqəmsal ixrac (proqram təminatı, dizayn, marketinq);
- influyenser-marketinq (xarici brendlərdən ödənişlər);
- onlayn xidmətlər (abunəliklər, kurslar, konsultasiyalar);
- xeyriyyəçilik və transsərhəd təşəbbüslər.
Dünya artıq bu prosesə ciddi yanaşır
2025-ci ilin iyun ayında USDC steyblkoini buraxan Circle şirkəti Nyu-York Fond Birjasında IPO keçirdi. Bu, bu cür emitentin ilk dəfə açıq bazara çıxması idi. İnvestorlar bunu bir siqnal kimi qiymətləndirdilər: steyblkoinlər artıq rəsmi maliyyə sisteminin bir hissəsinə çevrilir.
