Ajans.az xarici mənbələrə istinadən xəbər verir ki, bu kəşf eşitmə probleminin müalicəsi ilə bağlı gələcək tədqiqatlara kömək edə biləcək yeni anlayışlar təqdim edə bilər. İnsanlar müəyyən hüceyrələri, məsələn, qan və bağırsaq hüceyrələrini mütəmadi olaraq yeniləyə bilsələr də, orqanizmin əksər hissələrini təbii yollarla bərpa edə bilmirlər. Məsələn, daxili qulağımızdakı kiçik duyğu tük hüceyrələrinin zədələnməsi, adətən, qalıcı eşitmə itkisi, karlıq və ya balans problemi ilə nəticələnir. Ancaq balıqlar, qurbağalar və cücə kimi bəzi heyvanlar bu duyğu tük hüceyrələrini asanlıqla bərpa edə bilirlər. İndi Stowers İnstitutunun alimləri iki fərqli genin zebra balığında hissiyyat hüceyrələrinin bərpasına necə rəhbərlik etdiyini müəyyən ediblər. Bu kəşf zebra balığında regenerasiya mexanizmini daha dərindən başa düşməyə və təkmilləşdirməvə təkmilləşdirməyə imkan verir. Bu kəşf məməlilərdə, o cümlədən insanlarda eşitmə itkisi və regenerativ tibb sahəsində aparılacaq gələcək araşdırmalara rəhbərlik edə bilər. “Bizim kimi məməlilər qulaqdakı saç/tük hüceyrələrini yenidən bərpa edə bilməzlər”, – deyə Stowers tədqiqatçısı Tatyana Piotrowski, Ph.D. bildirir. “Yaşlandıqca və ya uzun müddət yüksək səsə məruz qaldıqca eşitməmiz və tarazlığımız pozulur”,- deyə Piotrowski bildirib. 14 iyul 2025-ci ildə Nature Communications jurnalında dərc edilmiş Piotrowski laboratoriyasının Mark Lush, Ph.D.-nin rəhbərliyi altında aparılan yeni tədqiqatda, nəzarətli şəkildə həm tük hüceyrələrinin yenilənməsi, həm də kök hüceyrə ehtiyatının saxlanmasını təmin edən hüceyrə bölünməsinin necə tənzimləndiyini öyrənməyə çalışdığı qeyd olunub. Keçmiş Stowers Tədqiqatçısı, Ph.D. Mark Luşun rəhbərlik etdiyi komanda hüceyrə bölünməsini tənzimləyən iki fərqli genin hər birinin zebra balığında iki əsas növ sensor dəstək hüceyrələrinin böyüməsinə nəzarət etdiyini kəşf edib. Bu hüceyrələr simmetrik bölünmə yolu ilə həm tük hüceyrələrini davamlı şəkildə istehsal edir, həm də kök hüceyrə anbarını boşalmasının qarşısını alırlar. Bu tapıntı elm adamlarına gələcəkdə insan hüceyrələrində də oxşar proseslərin baş verə biləcəyini öyrənməyə kömək edə bilər. "Normal toxuma baxımı və bərpası zamanı hüceyrələr ölən və ya tökülən hüceyrələri əvəz etmək üçün çoxalmalıdır - lakin bu, yalnız onları əvəz etmək üçün bölünə bilən mövcud hüceyrələr olduqda işləyir" dedi Piotrowski. “Çoxalmanın necə tənzimləndiyini anlamaq üçün kök hüceyrələrin və onların nəslinin nə vaxt bölünəcəyini və hansı nöqtədə fərqlənəcəyini necə bildiyini başa düşməliyik”,- deyə o, əlavə edib. Zebra balığı regenerasiyanı öyrənmək üçün əla sistemdir. Onlar başından quyruq nahiyəsinə qədər düz bir xəttdə nöqtəli neyromastlar adlanan hiss orqanlarıdır. Hər bir neyromast yuxarıdan cücərən "saç/tük hüceyrələri" olan sarımsaq lampasına bənzəyir. Müxtəlif dəstəkləyici hüceyrələr yeni saç hüceyrələrinin yaranması üçün neyromastı əhatə edir. Zebra balığına su hərəkətini aşkar etməyə kömək edən bu duyğu hüceyrələri insanın daxili qulağındakı hüceyrələrə çox bənzəyir. Zebra balığı inkişaf zamanı şəffaf olduğundan və əlçatan duyğu orqan sistemlərinə malik olduğundan, elm adamları hər bir neyromast hüceyrəsini vizual olaraq görə bilir. Həmçinin genetik ardıcıllıqla və dəyişdirə bilirlər. Bu, onlara kök hüceyrələrin yenilənməsi mexanizmlərini, saç hüceyrələrinə birbaşa prekursorların - progenitor hüceyrələrin yayılmasını və saç hüceyrələrinin bərpasını araşdırmağa imkan verir. "Biz genləri manipulyasiya edə və hansının regenerasiya üçün vacib olduğunu yoxlaya bilərik. Bu hüceyrələrin zebra balığında necə bərpa olunduğunu başa düşməklə, biz oxşar regenerasiyanın məməlilərdə niyə baş vermədiyini və gələcəkdə bu prosesi təşviq etməyin mümkün olub-olmadığını müəyyən etməyə ümid edirik",- Piotrowski dedi. Dəstək hüceyrələrinin iki əsas populyasiyası olan neyromastlarda regenerasiyaya kömək edir: Neyromastın kənarındakı aktiv kök hüceyrələr və mərkəzə yaxın olan progenitor hüceyrələr- Bu hüceyrələr simmetrik şəkildə bölünür, bu da neyromastın kök hüceyrələrini tükəndirmədən davamlı olaraq yeni saç hüceyrələri yaratmasına imkan verir. Komanda, hər növdə hansı genlərin aktiv olduğunu müəyyən etmək üçün ardıcıllıq texnikasından istifadə etdi və yalnız bir və ya digər populyasiyada mövcud olan iki fərqli siklinD genini tapdı. Tədqiqatçılar daha sonra kök və əcdad populyasiyalarında hər bir geni genetik olaraq dəyişdirdilər. Onlar kəşf etdilər ki, müxtəlif genləri iki növ hüceyrənin hüceyrə bölünməsini müstəqil şəkildə tənzimləyir. "Biz bu genlərdən birini qeyri-funksional hala gətirəndə yalnız bir populyasiya bölünməyi dayandırdı. Bu tapıntı göstərir ki, bir orqan daxilində müxtəlif hüceyrə qrupları ayrıca idarə oluna bilər ki, bu da elm adamlarına bağırsaq və ya qan kimi digər toxumalarda hüceyrə artımını anlamağa kömək edə bilər",- deyə Piotrowski əlavə edib. Hüceyrə tipinə spesifik Cyclin D geninə malik olmayan progenitor hüceyrələr çoxalmadı; lakin onlar diferensiasiya ilə hüceyrə bölünməsini ayıraraq saç hüceyrəsi əmələ gətirdilər. Xüsusilə, kök hüceyrəyə xas Cyclin D geni progenitor hüceyrələrdə işləmək üçün tərtib edildikdə, progenitor hüceyrə bölgüsü bərpa edildi. Zebra balığının yanal xətt duyğu sistemini tədqiq edən Vaşinqton Universitetinin professoru, Ph.D. David Raible yeni tədqiqatın əhəmiyyətini şərh edib. "Bu iş saç hüceyrələrinin bərpasını təşviq edərkən neyromast kök hüceyrələrini saxlamaq üçün zərif mexanizmi işıqlandırır. Bu, məməlilərdə oxşar proseslərin olub-olmadığını və ya aktivləşdirilə biləcəyini araşdırmamıza kömək edə bilər". Cyclin D genləri həmçinin bağırsaq və qanda olanlar kimi bir çox insan hüceyrələrində proliferasiyanı tənzimlədiyinə görə, komandanın tapıntıları saç hüceyrələrinin bərpasından əlavə təsir göstərə bilər. "Zebra balığının tük hüceyrələrinin bərpasından əldə edilən məlumatlar nəticədə həm təbii olaraq bərpa olunan, həm də bərpa olunmayan digər orqan və toxumalar haqqında araşdırmalara məlumat verə bilər" dedi Piotrovski.
Əlavə müəlliflər arasında Ya-Yin Tsai, Shiyuan Chen, Daniela Münch, Julia Peloggia, Ph.D., Jeremy Sandler, Ph.D. Bu iş Milli Sağlamlıq İnstitutunun (NIH) Karlıq və Digər Ünsiyyət Bozuklukları üzrə Milli İnstitutu (mükafat: 1R01DC015488-01A1), Eşitmə Sağlamlığı Fondu və Stowers Tibbi Tədqiqatlar İnstitutunun institusional dəstəyi ilə maliyyələşdirilib. Məzmun yalnız müəlliflərin məsuliyyətidir.
