Azərbaycanla İran arasında Naxçıvana qaz nəqlinin müddətinin uzadılması ilə bağlı razılaşma əldə olunub. Yeni sənədin imzalanma mərhələsi gedir və bu, 2005-ci ildən tətbiq olunan svop mexanizmi əsasında davam edəcək. Razılaşmaya görə, Azərbaycan Astaradan İrana qaz ötürür, əvəzində İran Culfadan Naxçıvana eyni həcmdə qaz nəql edir. Rəsmi məlumatlara əsasən, Naxçıvanın illik qaz tələbatı 260–300 milyon kubmetrdir, cari ilin yanvar-avqust dövründə isə bu marşrutla 188,5 milyon kubmetr qaz ötürülüb. Digər tərəfdən, 2025-ci ilin martında istifadəyə verilən İğdır–Naxçıvan qaz kəməri hələ istismara başlamayıb, lakin bu layihə muxtar respublikanın enerji təhlükəsizliyi baxımından strateji əhəmiyyət kəsb edir.
Bu razılaşmanın əhəmiyyəti bir neçə istiqamətdə qiymətləndirilə bilər. İlk növbədə, Naxçıvanın coğrafi bağlılığının olmaması enerji təminatını xarici marşrutlara həssas edir. Bu səbəbdən İranla uzunmüddətli əməkdaşlığın davam etməsi muxtar respublika üçün sabit qaz təminatı deməkdir. Digər tərəfdən, Türkiyə ilə birbaşa boru xəttinin istifadəyə verilməsi Naxçıvanın təchizat mənbələrini şaxələndirəcək və potensial risklərin azalmasına şərait yaradacaq. Beləliklə, Naxçıvan həm İran, həm də Türkiyə üzərindən qaz ala biləcək ki, bu da enerji təminatında seçim imkanlarını artırır.
Regional baxımdan, bu mexanizm Azərbaycan üçün əlavə strateji dividentlər yaradır. İranla qaz svopu iki ölkə arasında iqtisadi əməkdaşlığın sabit kanalını formalaşdırmaqla yanaşı, qarşılıqlı asılılıq müstəvisində sabitlik faktorudur. Eyni zamanda, Türkiyə üzərindən qaz marşrutunun açılması Ankara ilə enerji əməkdaşlığının daha da dərinləşdiyini göstərir. Nəticədə, Naxçıvan enerji təminatı təkcə yerli məsələ deyil, həm də üçtərəfli regional əməkdaşlıq kontekstində əhəmiyyət daşıyır.
İqtisadi göstəricilərə baxıldıqda, Naxçıvanın illik 260–300 milyon kubmetrlik qaz tələbatı Azərbaycanın ümumi qaz istehsalı ilə müqayisədə çox kiçikdir. Lakin bu həcmin təminatı üçün etibarlı və dayanıqlı sistemin qurulması sosial və iqtisadi sabitlik baxımından vacibdir. Gündəlik 2 milyon kubmetr ötürmə gücünə malik İğdır–Naxçıvan boru kəməri ildə 500 milyon kubmetrədək qaz nəqli imkanını təmin edir ki, bu da muxtar respublikanın tələbatını tam ödəməklə yanaşı əlavə ehtiyat yaradır. Bu addım həmçinin Azərbaycanın ümumi enerji təhlükəsizliyi siyasətinin regional komponentinə çevrilir.
Tarixi kontekstdə isə Naxçıvanın enerji təchizatı məsələsi həmişə geosiyasi faktorlarla sıx bağlı olub. 1990-cı illərdə enerji böhranları muxtar respublikanın iqtisadi və sosial həyatına ciddi təsir göstərmişdi. Sonrakı illərdə İran üzərindən qaz svopu bu problemi qismən həll etdi. İndi isə Türkiyə marşrutunun işə düşməsi həmin tarixi asılılığın azaldılması baxımından mühüm dönüş nöqtəsi ola bilər. Bu, həm də Azərbaycanın enerji strategiyasının əsas istiqamətlərindən biri olan şaxələndirmə prinsipinə uyğun gəlir.
