İqlim dəyişikliyi, yoxsa...
Səbəb nədir?
Havanın həyatımızdakı ən vacib amil olduğu hər kəsə bəllidir. Bəzən “hava-su qədər vacibdir” ifadəsini də işlədirik. Lakin son 100 ildə havanın çirklənməsi, zəhərli maddələrlə zəngin olması qlobal problemlər sırasında yer alır.
Atmosferi çirkləndirən maddələr nəinki insanlara, ekosistemə də mənfi təsir göstərir. Havaya qarışan çirkləndirici maddələr isə müvafiq olaraq kükürd-dioksid, hidrogen-sulfid, karbon-monoksit, azot oksidləri və digər hissəciklərdir. Xüsusilə son 100 ildə mineral yanacaqların həddindən artıq istifadəsi, istehsal və istehlakın artması atmosferi çirkləndirməyə davam edir.
Tozun miqdarı normadan 1,5 dəfə artıq olub
Son günlər ölkəmizdə də tozlu, həmçinin dumanlı hava şəraiti müşahidə olunur. Əlaqədar qurumlar tozun transsərhəd xarakterli olduğunu, bu cür havanın paytaxta digər ərazilərdən gəldiyini bildirirlər. Hadisənin son illər tez-tez təkrarlanmasının əsas səbəbi kimi iqlim dəyişmələri vurğulanır. Buna baxmayaraq, Bakıda toz dumanının əsas səbəbi kimi çirkli havanın müşahidə olunduğunu düşünənlər də az deyil.
Ətraf Mühitin Çirklənməsinin Monitorinq Qrupunun baş mühəndisi Rəna Allahverdiyevanın verdiyi məlumata görə, havada tozun miqdarı normadan 1,5 dəfə artıq olub. R.Allahverdiyeva əlavə edib ki, müşahidə olunan toz meteoroloji şəraitlə əlaqədar transsərhəd xarakterlidir, cənub-şərq istiqamətli hava axınları vasitəsilə ölkə ərazisinə daxil olub.
Tozlu havanın səbəbləri
Mövzu barədə fikirlərini “Yeni Azərbaycan”la bölüşən ekoloq Rövşən Abbasov bildirib ki, tozlu hava atmosferdəki kiçik hissəciklərin - toz, qum, tüstü və s. yüksək miqdarda toplanması nəticəsində yaranır. O, qeyd edib ki, bu tip hava şəraiti adətən müxtəlif təbii və insan fəaliyyəti nəticəsində yaranır, həm insan sağlamlığına, həm də ətraf mühitə mənfi təsir göstərə bilir: “Tozlu havanın səbəbləri müxtəlif ola bilər, bunlar əsasən təbii və antropogen, yəni insan fəaliyyətindən qaynaqlanan amillərlə əlaqəlidir”.
Təbii səbəblər
Ekoloqun sözlərinə görə, təbii səbəblərdən quraqlıq və küləkləri, təbii yanğınları, vulkanik aktivliyi, səhra və çöllərdən qalxan tozları qeyd etmək olar: “Yüksək temperatur və quraqlıq şəraiti tozlu havanın əsas səbəblərindən biridir. Küləklər, torpaqdan və səhradan qalan toz və qumu havaya daşıyaraq tozlu hava şəraiti yaradır. Səhraların yaxınlığında bu hadisə daha çox müşahidə olunur, çünki səhralardakı kiçik qum və toz hissəcikləri küləklə havaya qarışır.
Meşə yanğınları və digər təbii yanğınlar da havada çoxlu miqdarda toz, qarışıq maddələr və tüstü yaradır. Bu da tozlu havanın yaranmasına səbəb olur.
Vulkanlardan püskürən kül və digər maddələr atmosferə yayılaraq tozlu hava yarada bilər. Vulkanik püskürmələr nəticəsində havaya atılan kül və digər maddələr tozlu hava şəraitinin əsas səbəbidir.
Səhralardan və çöllərdən əsən küləklər də tozun geniş ərazilərə yayılmasına səbəb ola bilər. Bu proses xüsusilə Çin, Afrika və Yaxın Şərqin səhralarında geniş yayılıb”.
Antropogen səbəblər
R.Abbasovun sözlərinə görə, havada tozun müşahidə edilməsinin əsas səbəblərindən biri kimi antropogen səbəbləri, yəni insan fəaliyyətini qeyd etmək olar: “Məsələn, sənaye müəssisələrinin fəaliyyəti, o cümlədən kömür mədənləri, tikinti sahələri, zavodlar və digər sənaye obyektləri tozun yaranmasına səbəb olur. Kimyəvi proseslər və emal nəticəsində havaya toz və digər çirkləndiricilər atıla bilər.
Avtomobillərin çox olduğu və tıxaclı ərazilərdə də tozlu hava yaranması daha çox müşahidə edilir. Xüsusilə asfaltlanmamış yollar, avtomobil təkərlərinin və digər hərəkət edən vasitələrin torpağı havaya qaldırması nəticəsində toz və çirk yayılır.
Bundan başqa, yüksək miqdarda gübrə, pestisidlər və digər kimyəvi maddələrin istifadəsi, həmçinin torpaqların əkinə hazırlanması, yəni becərilməsi tozun havaya yayılmasına səbəb ola bilər. Tikinti və söküntü işləri zamanı torpaq və beton hissəcikləri havaya qarışaraq tozlu hava şəraiti yaradır”.
Hava şəraiti və iqlim dəyişiklikləri...
Ekoloq bildirib ki, quru və küləkli hava şəraiti, tozun havada daha asanlıqla yayılmasına səbəb olur. Bu zaman toz və qum hissəcikləri ətrafa yayılaraq vizual görünüşə və havanın keyfiyyətinə mənfi təsir edir: “İqlim dəyişikliyi, xüsusən temperaturun artması və ya quraqlığın davam etməsi, torpağın qurumasına və daha asanlıqla tozlanmasına səbəb ola bilər. Bu da uzunmüddətli tozlu hava müşahidə edilməsinə şərait yaradır.
Gördündüyü kimi, tozlu hava həm təbii, həm də antropogen səbəblərlə bağlıdır. Səhra küləkləri, sənaye fəaliyyəti, yol hərəkəti, kənd təsərrüfatı və digər amillər tozlu havanın yaranmasına imkan verir. Havadakı toz, insan sağlamlığına, ətraf mühitə və gündəlik həyatımıza mənfi təsir göstərə bilər. Ona görə də bu hadisə ilə mübarizə aparmaq üçün həm təbii, həm də insan fəaliyyəti ilə əlaqəli tədbirlər görmək vacibdir”.
Yeganə BAYRAMOVA
