RU

Gözəllik: Keçmişdən bu günə, əbədi axtarış Məryəm Bağırova yazır

525.az saytından verilən məlumata əsasən, ain.az məlumatı açıqlayır.

Məryəm Bağırova

İnsanlıq tarixində ən çox müzakirə olunan, ilham verən, amma tam izah oluna bilməyən anlayışlardan biri gözəllik olmuşdur. O, yalnız zahiri forma deyil; insan ruhunun, təfəkkürünün, təbiətin və kainatın dərin qatlarına uzanan bir həqiqətdir. Bəzən görünən bir çiçəyin rəngində, bəzən bir melodiyanın səsində, bəzən isə insan vicdanının saf hərəkətində gizlənir.

Qədim yunan filosofları üçün gözəllik kosmosun nizamı ilə bağlı idi. Platon “Simpozium” əsərində gözəlliyi “maddi varlıqdan başlayaraq ruhun saflaşmasına qədər uzanan pilləli yüksəliş” kimi təsvir edir. Onun fikrincə, həqiqi gözəllik yalnız forma və bədənlə məhdudlaşmır; gözəllik ideyası əbədi və dəyişməzdir.

Aristotel isə gözəlliyi nizam, harmoniya və ahəng kimi izah edir. Onun nəzərincə, sənətdə və təbiətdə ölçü və tarazlıq pozulduqda, gözəllik də itir.

Orta əsrlərdə isə gözəllik ilahi mənşəyə bağlanırdı. Avqustin yazırdı: “Gözəllik Tanrının insan ruhuna qoyduğu işığın təcəllisidir”.

Gözəllik yalnız şəxsi seçim deyil, həm də mədəniyyətin güzgüsüdür. Qərb və Şərqdə gözəllik təsəvvürləri fərqlidir.

Gözəllik simmetriya ilə əlaqələndirilir. Neyrobioloq Semir Zeki yazır: “İnsan beyni simmetriyanı gördükdə estetik zövq duyur, çünki bu, təbiətdə sağlamlıq və gücün rəmzidir”.

Albert Camus deyirdi: “Həyat gözəlliyi ağrılarla birlikdə daşıyanda daha dərin görünür”.

Dostoyevski isə bildirirdi: “Gözəllik dünyanı xilas edəcək”.

Avqustin deyirdi: “Gözəllik Tanrıya açılan pəncərədir”. 

Hegel isə düşünürdü: “Ən ali gözəllik sənətdədir; təbiət gözəl olsa da, sənət ideyanı duyğu ilə birləşdirir”.

Bu fikirlər göstərir ki, gözəllik yalnız estetik anlayış deyil, həm də əxlaqi və mənəvi dəyərdir.

Keçmişin ideal gözəllik axtarışı ilə bu günün nisbi anlayışları arasında fərq böyükdür. Lakin ortaq bir nöqtə var: gözəllik insanı yüksəldir və ona dəyər verir. Qədimdə gözəllik ilahi həqiqətin aynası idi; bu gün isə daha çox şəxsi duyumun ifadəsidir. Keçmişdə obyektiv ölçülərlə - harmoniya, nizam, ahənglə müəyyən edilirdi. Bu gün isə gözəllik subyektivdir, fərdin zövqü, mədəniyyəti və daxili duyğuları ilə ölçülür. Gözəllik yalnız estetik deyil; o, insanların davranışlarına, qərarlarına və emosiyalarına dərindən təsir edən güclü bir amildir.

“Halo effekti” nəticəsində insanlar gözəl şəxsləri tez-tez ağıllı, mehriban və bacarıqlı qəbul edirlər. Beyin gözəlliyi dopamin və oksitosin ifrazı ilə xoş hisslərlə əlaqələndirir. Gözəl insanlar iş, münasibət və diqqət sahəsində üstünlük qazanır. İnsanlar sərt və obyektiv olmağa çalışsalar da, gözəl şəxslərə qarşı daha nəzakətli və uyğun davranırlar. Bu, həm bioloji instinkt, həm də sosial adaptasiya nəticəsidir. Simmetrik üz və balanslı bədən beynimizdə sağlamlıq və genetik üstünlük siqnalı kimi qəbul olunur. Gözəllik cazibə və diqqət gətirsə də, insanın dəyəri yalnız zahiri görünüşlə ölçülmür; daxili gözəllik və əxlaqi keyfiyyətlər əvəzolunmazdır.

Gözəllik sabit deyil; nisbi və mədəniyyətlərə görə dəyişir. Bir cəmiyyətdə gözəl sayılan bir xüsusiyyət, başqa cəmiyyətdə eyni dərəcədə qiymətləndirilməyə bilər. Hər insan və hər dövr gözəlliyi öz baxış bucağından dəyərləndirir. Müasir dövrdə gözəl insanlara reaksiyalar həm instinktiv, həm psixoloji, həm də sosialdır. Gözəl görünüş qısa müddətli üstünlük verə bilər, amma həqiqi hörmət və uzunmüddətli təsir daxili gözəlliklə ölçülür.

Əsl gözəllik həm xarici, həm də daxili gözəlliyin harmoniyasında ortaya çıxır. Keçmişdə insanlar gözəlliyi ilahi ölçüdə qiymətləndirirdilər, bu gün isə fərdi zövq və mədəniyyət daha çox rol oynayır. Hər zaman gözəllik ruhu yüksəldir və insanı öz həqiqətinə yaxınlaşdırır. Gözəllik dövrlərdən asılı olaraq dəyişir, amma mahiyyəti əbədidir: o, varlığı dəyərli edən işıqdır. İnsan gözəllik axtardıqca əslində həqiqəti, sevgini və mənanı axtarır.

Gözəllik yalnız görünən formalarda deyil, həm də insanın içindəki nurda, mərhəmətində, vicdanında və sevgisində yaşayır.

Sonrakı hadisələr barədə daha çox məlumat almaq üçün ain.az saytını izləyin.

Избранный
1
525.az

1Источники