Hazırda ölkədə şərabçılığın yeni inkişaf mərhələsinə keçirilməsi qarşıda duran əsas məsələlərdən biridir.
Azərbaycanın qədim üzümçülük və şərabçılıq ənənələri olsa da, bu sahənin inkişafında bir sıra maneələr mövcuddur.
Qeyd edək ki, prezident İlham Əliyev 7 il əvvəl “2018-2025-ci illərdə Azərbaycan Respublikasında şərabçılığın inkişafına dair Dövlət Proqramı”nı imzalayıb. Bu proqram şərabçılığın innovativ texnologiya əsasında inkişafını nəzərdə tuturdu.
Dövlət Proqramının məqsədi şərab məhsullarına tələbatın yerli ehtiyac və ixracat imkanları nəzərə alınmaqla ödənilməsi, şərab zavodlarının müasir texnologiyalar əsasında qurulması, ixracın artırılması və üzümçülüyün inkişafını stimullaşdırmaqdan ibarət idi.
Bu məqsədə nail olmaq müvafiq qurumlar qarşısında bir sıra vəzifələr qoyulmuşdu. Bura şərab məhsullarının rəqabət qabiliyyətinin yüksəldilməsi, ixrac bazarlarının diversifikasiyası, şərabçılıq subyektlərinə iqtisadi dəstəyin formalaşdırılması daxil idi.
7 illik Dövlət Proqramının icrasından gözlənilən nəticələri belə olmalı idi: Azərbaycanda şərabçılıq ənənələri bərpa olunacaq, ölkədə şərab ixracı 2025-ci ilədək 5 dəfə artırılacaq, şərab və şərabçılıq məhsullarının rəqabət qabiliyyəti yüksəldiləcək.
Bu il dövlət proqramı yekunlaşır.
Bəs ortada hansı nəticələr var?
Adıçəkilən Fərmandan əvvəl Prezident İlham Əliyev 15 dekabr 2011-ci ildə “2012-2020-ci illərdə Azərbaycanda üzümçülüyün inkişaf etdirilməsinə dair” Dövlət Proqramını imzalayıb. Həmin proqrama uyğun olaraq Azərbaycanda üzümlüklərin 50 min hektara, üzüm istehsalının 500 min tona, şərab istehsalının 30 milyon dekalitrə çatdırılması nəzərdə tutulmuşdu.
Amma statistika bu proqramın effektinin nəzərdə tutulduğundan xeyli az olduğunu göstərir. 2020-ci ildə ölkə ərazisində 15 978 hektar sahədə üzüm bağları olub ki, həmin sahədən də 63 582 ton üzüm yığılıb.
“Bir şərab ver…”
2023-cü ildə üzüm şərabı istehsalı 1.27 milyon dekalitr səviyyəsində olub. Hazırda üzüm bağlarının ümumi sahəsi 17,000 hektar, texniki üzüm sahələri isə 5,000 hektardan çoxdur.
2023-cü ildə şərab ixracının dəyəri təxminən 8 milyon dollar ətrafında olub. Bu dövrdə Rusiya ixracın əsas istiqaməti kimi çıxış edib və 5 milyon dollar həcmində ticarət həyata keçirilib.
İxracı artırmaq üçün kəskin rəqabətə də hazır olmaq vacibdir. Hazırda dünya üzrə şərab və şərabçılıq məhsullarının ixracı təqribən 1 milyard dekalitr təşkil edir. Ən çox məhsul ixrac edən ölkələr isə İspaniya, İtaliya, Fransa, Çili, Avstraliya, CAR, ABŞ, Almaniya, Portuqaliya, Argentina, Yeni Zelandiya və Moldova hesab edilir. Azərbaycan rəqabətqabiliyyətli şərab istehsal etməklə ixracda bu ölkələrlə mübarizə apara bilər.
Sahənin əsas problemləri hansılardır?
Üzümçülükdə texniki sortlar azdır. Bağ sahələri hələ bərpa prosesindədir, potensial artıma baxmayaraq yetərsizdir. İstehsal həcmi artmaqdadır, lakin istehsal potensialı hələ də tam istifadə edilmir. Statistik rəqəmlər göstərir ki, Azərbaycan şərabçılıq sahəsində həm istehsal, həm də satış və ixracda artımlar var. Lakin bu potensial tam reallaşdırılmayıb.
İxrac hələ çox yönlü deyil. Əsas bazar Rusiya ilə məhdudlaşır. Beynəlxalq tanıtım zəifdir. Daxili bazarda satış artsa da sosial faktorlar tələbatı məhdudlaşdırır. Məsələn, 2024 satışda azalma müşahidə olunub.
Dövlət proqramı böyük hədəflər qoysa da, obyektiv və subyektiv səbəblər icranı ləngidib.
Müasir şərabçılığın əsas tələbi keyfiyyətli texnologiya və dünya standartlarına uyğun istehsaldır. Azərbaycanda bəzi yeni müəssisələr yaradılsa da, hələ də köhnə avadanlıqla işləyən zavodlar çoxdur. Bu da məhsulun çeşidini və beynəlxalq bazarda rəqabət qabiliyyətini azaldır.
Dünya bazarında Azərbaycan şərabının adı hələ güclü brendə çevrilməyib. Gürcüstan və Ermənistanın məhsulları tanıdılır, Avropanın böyük şərab ölkələri isə artıq oturuşmuş imicə malikdir. Azərbaycan istehsalçıları əsasən Rusiya bazarına üz tutur, amma Avropa və Yaxın Şərqdə tanıdılma səviyyəsi çox aşağıdır. Bu isə ixrac imkanlarını xeyli daraldır.
Bu sahənin gələcək inkişafı üçün nələr lazımdır?
Texniki üzüm bağlarının sayını artırmaq və keyfiyyətli sortların əkilməsini təşviq etmək, istehsal müəssisələrinin müasir texnologiya ilə təchizatını gücləndirmək, “Made in Azerbaijan” şərab brendini beynəlxalq bazarda tanıtmaq üçün strategiyalar hazırlamaq lazımdır.
Bundan başqa daxili bazarı dəstəkləyəcək kommunikasiya və marketinq tədbirləri keçirilmlidir. Dövlət proqramlarının icrası ilə bağlı konkret göstəricilər monitorinq olunmalıdır.
Bundan başaqa şərab zavodlarının sayını artırmaq lazımdır. Üzümün satış qiymətinə diqqət yetirilməli, qiymət üzümün şəkərliyinə görə təyin edilməlidir. Şəkərliyi yüksək olan məhsul yüksək qiymətləndirilməlidir. Belə olsa, fermerlərin də marağı da artacaq.
Dövlət hazırda üzümçülüyün inkişafı üçün dəstək göstərir. Kənd Təsərrüfatı Nazirliyinin xətti ilə fermerlərə yeni üzüm bağının salınması üçün 8 min manat birdəfəlik subsidiya verilir. Bundan başqa 4 il müddətində hər il təsərrüfat işlərinin davam etdirilməsi üçün 650 manat yardım ayrılır.
Ekspertlərin fikrincə, fermerlərə yardım effektiv vasitə deyil. Ən yaxışısı satış qiymətini maya dəyərinə və məhsulun keyfiyyətinə uyğun tənzimlənməsidir. Bundan başqa saxlama anbarlarının sayı artırılmalıdır.
Şərab istehsalı ilə məşğul olan sahibkarlar vergi yükündən və lisenziyalaşma prosedurlarının çətinliyindən şikayət edirlər. Bundan başqa, məhsulun ixracı zamanı gömrük və logistik problemlər də əlavə xərclər yaradır.
Üzümçülük iqtisadi baxımdan gəlirli sahədir. Azərbaycanın coğrafi ərazisi, təbii torpaq-iqlim qurşaqları isə üzüm plantasiyaları sahəsini 150 min hektara, istehsalını 1-1,2 milyon tona çatdırmağa imkan verir. Üstəlik, Azərbaycanın işğaldan azad olunmuş cənub rayonlarında üzümçülüyün genişləndirilməsi imkanları da var.
Azərbaycanın şərabçılıq ənənəsi çox zəngindir və ölkəmizin bu sahədə böyük potensialı var. Lakin bu potensialın reallaşması üçün üzümçülük bazasının genişləndirilməsi, müasir texnologiyaların tətbiqi, “Made in Azerbaijan” şərab brendinin gücləndirilməsi və yeni bazarlara çıxışın təmin edilməsi vacibdir.
AzPost
