Neft qiymətləri Rusiya və Ukrayna arasındakı müharibəyə necə təsir edir?
Neftin qiyməti hər gün dəyişir. Əhəmiyyətli amillərin birləşməsi qiymətə, xüsusən də geosiyasi vəziyyətə təsir göstərir. Neftin bir barelinin qiyməti istehsalçıdan da asılıdır. Rusiyanın Ural neftinin qiyməti hazırda 62,51 dollar/barel təşkil edir. Bloomberg-in məlumatına görə, bu gün neftin qiyməti bir həftə ərzində ən çox bahalaşıb. Vəziyyətə Rusiya dizel ixracının azalması və Trampın Rusiyaya təzyiqinin artması təsir edib. Konkret olaraq Amerika prezidenti deyib ki, NATO ölkələri onların hava məkanını pozan Rusiya təyyarələrini vurmalıdır. Tramp Rusiya neftinin əsas alıcılarını da müəyyən edib.
Çin və Hindistanın davam edən müharibənin əsas sponsorları olduğunu, Rusiya neftini almağa davam etdiyini söyləyib. Bu səbəbdən investorlar Rusiyadan enerji tədarükü üçün riskləri ölçməyə çalışırlar.
Ukrayna və onun müttəfiqləri neftin qiymətini aşağı salmaq üçün nə edir?
Bütövlükdə bu il Rusiyanın neft və qaz gəlirləri azalıb. 2025-ci ilin avqustunda onlar keçən ilin eyni dövrü ilə müqayisədə 35% az olublar. Aİ və Ukrayna Rusiyanın neft və qaz gəlirlərinin azalmağa davam etməsi üçün çalışır. Bu məqsədlə Rusiya neftinin yeni maksimum qiyməti 2025-ci il sentyabrın 3-də tətbiq edilib: əvvəlki 60 dolları əvəz edərək, 47,6 dollar/barel. Bu qərarı Aİ-nin Rusiyaya qarşı 18-ci sanksiya paketi kontekstində Ukrayna Prezident Aparatının rəhbəri Andriy Yermak açıqlayıb.
Aİ-nin məlumatına görə, gələcək qiymət həddinin avtomatik və dinamik tənzimlənməsi mexanizmi tətbiq edilir ki, bu da əvvəlki hesabat dövrü üçün Rusiyanın Urals xam neftinin orta bazar qiymətindən təxminən 15% aşağı qalacağı gözlənilir. Müttəfiqlərin koalisiyası həmçinin qiymət həddi azaldılmasını elan etdi: Böyük Britaniya hökuməti onu bir barel üçün 47,6 dollara endirmək qərarına gəlib, Kanada isə təşəbbüsə qoşulub, həmçinin qiymət həddini bir barel üçün 47,6 dollar təyin edib. Bu addımlar enerji bazarını sabitləşdirmək və Rusiya neftinin ixracına maliyyə təsirini azaltmaq məqsədi daşıyır. Yeni həddin qiymət şəffaflığını artıracağı və Rusiyaya qarşı sanksiyalarda beynəlxalq koordinasiyanı gücləndirəcəyi gözlənilir.
Mütəxəssislərin fikrincə, 47,6 dollar/barel həddi Rusiyanın neft tədarükündən əldə etdiyi gəlirləri azaltmaqla yanaşı, eyni zamanda idxalçı ölkələrə uzunmüddətli perspektivdə enerji təhlükəsizliyini qoruyub saxlamağa imkan verməlidir. Bundan əlavə, Aİ-nin Rusiyaya qarşı yeni 19-cu paketi üçüncü ölkələrin neft şirkətlərinə yönəlib. Bu, təxminən on Çin və bir neçə Hindistan şirkətinə təsir edəcək, çünki Brüssel Kremlin neft dollarlarına çıxışını kəsməyə çalışır. Avropa Komissiyasının sədri Ursula fon der Leyen Rusiyanın enerji ixracına dair 19-cu məhdudiyyət paketinə toxunaraq, "İndi masamızda yeni sanksiyalar paketi var. Üzv dövlətlər razılaşmalıdır, lakin biz daha sürətli hərəkət etməliyik, çünki hər ödəniş Putinin döyüş sinəsini doldurur".
Rusiyanın neft gəlirlərinin azalması həm də Ukraynanın Rusiya neft sənayesinə, o cümlədən neft kəməri üzərindəki nasos stansiyalarına və neft emalı zavodlarına hücumları ilə bağlıdır. Bloomberg qeyd edib ki, Kiyev son bir ayda Rusiyanın yanacaq infrastrukturuna hücumları gücləndirib. Ukrayna qüvvələri demək olar ki, hər gün Rusiyanın neft emalı zavodlarına zərbələr endirir. Rusiyanın yanacaq istehsalında itkiləri on milyonlarla tonla ölçülür. Hərbi ekspert və Ukrayna Könüllülər Ordusunun sözçüsü Serhiy Bratçuk “Biz-Ukrayna” telekanalında deyib ki, mülki işğalçılar, yəni Rusiya vətəndaşları yanacaq qıtlığı yaşamağa başlayıblar. Bu, müvəqqəti işğal olunmuş Krım, Saxalin və Kuril adalarında baş verir. O əlavə edib ki, Rusiyanın hazırda “qaz nasosları” şəklində verdiyi itkiləri ilk növbədə mülki şəxslər hiss edəcək. “Hazırda çətin ki, kimsə mütləq şəkildə deyə bilsin ki, Rusiya cəbhədə özünü hiss etmək üçün neçə milyon ton yanacaq itirməli olacaq”, - ekspert qeyd edib.
Bratçuk əlavə edib ki, faiz ifadəsində Rusiya neft bazarının 20-25%-i itirilib. O izah etdi ki, onlar hər şeyi mülki şəxslərdən alırlar - bu başa düşüləndir. Vacib olan Rusiyanın saxlama çənlərini itirməsi deyil, Rusiya neft emalı zavodlarını bağlayan avadanlıqdır.
Neft və Qaz Gəlirlərinin Azalması Müharibənin gedişatına necə təsir edir
Rusiyanın neft və qaz gəlirləri işğalçı ölkənin büdcəsinin əsas hissəsini təşkil edir, ona görə də onlara vurulan zərbə onun Ukraynaya qarşı müharibə aparmaq qabiliyyətinə zərbədir. “Forbes” artıq Ukraynanın Rusiya neft emalı zavodlarına endirilən zərbələrə görə Rusiya ilə danışıqlarda güclü sövdələşmələr əldə etdiyini bildirib. "Ukrayna Silahlı Qüvvələri Rusiyanın neft emalı zavodlarına hücumlarının intensivliyini artırır. Bu, qarşıdakı sülh danışıqları zamanı tərəflərin mövqelərinə ciddi təsir göstərə bilər", - amerikalı analitik Vikram Mittal Forbes üçün şərh edib.
Ekspert xatırladıb ki, hələ ilin əvvəlində Kiyev və Moskva arasında danışıqlara dair müzakirələr dalana dirənib. Bəzi siyasətçilər, o cümlədən ABŞ prezidenti Donald Tramp açıq şəkildə bəyan ediblər ki, Ukraynanın Rusiya ilə danışıqlarda “kozırları” yoxdur. Bununla belə, Rusiya neft emalı zavodlarına bir sıra uğurlu dron hücumları vəziyyəti kökündən dəyişib. Bu zərbələr sayəsində Rusiya müharibəsi üçün əsas maliyyə mənbələrindən biri əhəmiyyətli dərəcədə azalıb.
Hesablamalara görə, təkcə avqust ayında bu hücumlar Rusiyanın neft emalı gücünün təxminən 17%-ni dayandırmağa məcbur edib. Təcavüzkar ölkənin enerji infrastrukturuna hücumlar bütün sentyabr ayı ərzində davam edib. Bu, artıq Rusiyada yanacaq böhranına səbəb olub, benzin qıtlığına və qiymətlərin artmasına səbəb olub. Bratçuk qeyd edib ki, neft emalı zavodlarına tətillər səbəbindən Rusiyanın da digər ölkələrə neft ixracını azaltması vacibdir. Samarada söhbət, Ukraynaya hücum edən raketdaşıyıcıların yerləşdiyi Rusiyanın Qara dəniz donanmasının əsas bazası olan Novorossiysk limanından neft tədarük edən Kuybışev-Tixoretsk neft kəmərinə aiddir.
Bütövlükdə, Rusiya iqtisadiyyatı rəsmi olaraq qəbul ediləndən daha ciddi problemlər yaşayır və bir il ərzində real sistemli iqtisadi böhran riski var. "Rusiya büdcəsində artıq tükənmə əlamətləri müşahidə olunur. 2025-ci ilin birinci yarısında federal xəzinədarlığın gəlirləri, ilk növbədə, neft və qaz gəlirlərinin aşağı düşməsi səbəbindən, demək olar ki, 17% azalıb. Bu gəlirlər indi əhəmiyyətli endirimlə satılır", - Ukrayna Xarici Kəşfiyyat Xidməti bildirir. Ukrayna prezidenti Vladimir Zelenski öz növbəsində rusların öz hərbi maşınlarına pul xərclədiyini bildirib. "Hazırda onların iqtisadiyyatı çətin vəziyyətdədir və ehtiyac duyduqları vəsaitlər getdikcə azalır", - Ukrayna lideri qeyd edib.
ABŞ prezidenti Donald Trampın da Rusiyanın iqtisadi problemlərini etiraf etməyə başlaması diqqət çəkir. O, hətta Ukraynanın ilkin sərhədləri daxilində bütün ərazisini geri almaq üçün hər cür şansa malik olduğunu təklif edib. O, həm Ukrayna, həm də Rusiyadakı hərbi və iqtisadi vəziyyətlə tanış olduğunu və Rusiyanın iqtisadi çətinliklərini tam başa düşdüyünü qeyd edib. Ağ Evin rəhbəri hesab edir ki, Ukrayna Aİ-nin dəstəyi ilə ilkin sərhədləri daxilində bütün ərazisini döyüşmək və geri qaytarmaq iqtidarındadır.
2025-ci ilin yanvar-avqust aylarında Rusiya federal büdcəsinin xərcləri 21% artıb (23,1 trilyon rubldan 27,9 trilyon rubla). Bu arada, gəlirlər ilk növbədə qeyri-neft və qaz gəlirləri hesabına cəmi 3% artaraq 23,7 trilyon rubla çatıb. Nəticədə, Rusiya 2025-ci ilin ilk səkkiz ayında 4,2 trilyon rubla və ya ÜDM-in 1,9%-nə çataraq, 2024-cü ilin eyni dövrü ilə müqayisədə dörd dəfə çox olmaqla, onilliklər ərzində görünməmiş büdcə kəsiri yaşayıb.
V.VƏLİYEV
