Sosial şəbəkələrdə onlayn qumar oyunlarının təşkili son illərdə qlobal miqyasda ciddi sosial, hüquqi və iqtisadi problemə çevrilib. İnternetin və mobil texnologiyaların sürətli inkişafı insanların gündəlik həyatına bir çox üstünlüklər gətirməklə yanaşı, yeni riskləri və asılılıq formalarını da formalaşdırıb. Xüsusilə, sosial media platformalarının geniş auditoriya cəlb etmə gücü və interaktiv xüsusiyyətləri, onlayn qumar fəaliyyətlərinin yayılması üçün əlverişli mühit yaradıb. Bu proses təkcə əyləncə və asudə vaxt keçirmə vasitəsi kimi deyil, həm də bir çox insan üçün maddi və psixoloji fəlakətlə nəticələnən təhlükəli vərdişə çevrilib.
Onlayn qumarın sosial şəbəkələrdə bu qədər sürətlə yayılmasının əsas səbəblərindən biri onun gizli və əlçatan xarakteridir. Ənənəvi qumar müəssisələri müəyyən lisenziyalarla fəaliyyət göstərir və hüquqi çərçivəyə tabedir. Lakin sosial mediada qumar təşkili çox vaxt qeyri-rəsmi yollarla həyata keçirilir, saxta hesablar və anonim profillər vasitəsilə istifadəçilər cəlb olunur. Xüsusilə “Telegram”, “Instagram”, “TikTok” və “Facebook” kimi platformalarda saxta lotereyalar, idman mərcləri, kazino oyunları və müxtəlif “şans oyunu” formatında təqdim olunan kampaniyalar geniş yayılıb. Bu fəaliyyətlərdə məqsəd insanları cəlb etmək, asılılıq yaratmaq və nəticədə onların maddi və mənəvi resurslarını istismar etməkdir.
Sosial şəbəkələrdə onlayn qumarın ən təhlükəli tərəfi onun psixoloji təsir mexanizmləridir. İnsan beyni qazanmaq hissindən yüksək dopamin ifraz edir. Bu, qumarın müvəqqəti həyəcan və “uğur hissi” yaratmasına səbəb olur. Lakin itkilər artdıqca, bu həyəcan yerini stresə, depressiyaya və özünənəzarətin itirilməsinə verir. Xüsusilə gənclər və yeniyetmələr arasında bu cür oyunlara maraq daha çoxdur, çünki onlar riskin real dəyərini qiymətləndirməyi bacarmır, ani qazancların cazibəsinə qapılırlar. Bəzi hallarda qumar oyunlarına uduzulan məbləğlər ailədaxili münaqişələrə, borclanmalara, hətta cinayət hadisələrinə səbəb olur.
Onlayn qumar təşkilatçıları çox vaxt manipulyativ marketinq üsullarından istifadə edirlər. Onlar yüksək məbləğdə “qazanclar” və “asan gəlir yolları” vəd edərək istifadəçiləri aldadırlar. Bəzi hallarda “influencer”lər, yəni sosial şəbəkə tanınmışları bu fəaliyyətlərə bilavasitə dəstək göstərir, reklam və təbliğat aparırlar. Onların məqsədi çox vaxt komissiya və ya faiz gəliri əldə etmək olur. Belə hallarda qumar təkcə fərdi məsələ deyil, sosial məsuliyyət problemi kimi ortaya çıxır. Çünki geniş auditoriyaya təsir edən şəxslərin bu cür qeyri-qanuni fəaliyyətləri təşviq etməsi ictimai rəyə mənfi təsir göstərir və riskli davranışları normallaşdırır.
Hüquqi baxımdan, bir çox ölkələr onlayn qumar fəaliyyətlərini qəti şəkildə qadağan edir və bu cür cinayətlərə qarşı mübarizəni gücləndirir. Azərbaycanda da “Qanunsuz sahibkarlıq”, “İnformasiya texnologiyalarından sui-istifadə” və “Qumar oyunlarının təşkili” ilə bağlı maddələr cinayət məsuliyyəti nəzərdə tutur. Onlayn mühitdə qumar təşkili, iştirakçıların pullarının toplanması və ya elektron ödəniş sistemləri vasitəsilə mərc əməliyyatlarının aparılması, qanunsuz gəlir əldə etmə kimi qiymətləndirilir. Hüquq-mühafizə orqanları son illərdə sosial mediada bu fəaliyyətlərlə məşğul olan onlarla şəbəkəni ifşa edib, təşkilatçıların məsuliyyətə cəlb edilməsi halları artıb. Lakin internetin sərhədsiz təbiəti və texnoloji anonimlik bu prosesin tam qarşısını almağı çətinləşdirir.
Sosial mediada onlayn qumarın yayılmasının qarşısını almaq üçün həm dövlət, həm də cəmiyyət səviyyəsində sistemli yanaşma tələb olunur. Dövlət strukturları texnoloji nəzarət mexanizmlərini gücləndirməli, süni intellekt və kibertəhlükəsizlik alqoritmləri vasitəsilə şübhəli fəaliyyətləri avtomatik müəyyənləşdirməlidirlər. Eyni zamanda, sosial platformalar da məsuliyyət daşımalı, istifadəçilərin təhlükəsizliyini təmin etmək üçün bu cür məzmunların qarşısını almağa borclu olmalıdır. Dünyada bir çox platformalar artıq “qumar məzmunu”nu filtr edən və avtomatik silən sistemlər tətbiq edir, lakin qeyri-rəsmi kanallar bu filtrdən yayınmağa davam edir.
Cəmiyyətin maarifləndirilməsi də bu mübarizənin vacib tərkib hissəsidir. İnsanlar, xüsusilə gənclər bilməlidirlər ki, onlayn qumar sadəcə oyun deyil, maliyyə və psixoloji tələyə çevrilən bir asılılıq formasıdır. Qumar asılılığı, narkomaniya və alkoqolizm kimi davranış asılılıqları qrupuna daxildir və müalicə tələb edən psixoloji pozuntudur. Bu səbəbdən, məktəblərdə, universitetlərdə və ictimai mediada qumarın fəsadları barədə maarifləndirmə proqramlarının həyata keçirilməsi, valideynlər üçün təlimlər keçirilməsi çox vacibdir.
