BAKI, TurkicWorld, Orxan Qədirzadə
Səudiyyə Ərəbistanı tərəfindən 2016-cı il aprelin 25-də elan olunan Vizyon 2030 proqramı ölkənin iqtisadi, sosial və mədəni sahələrdə genişmiqyaslı transformasiyasını hədəfləyən dövlət təşəbbüsüdür. Şahzadə Məhəmməd bin Salmanın rəhbərliyilə həyata keçirilən strategiya Krallığın iqtisadiyyatını neftdən asılılıqdan çıxarmaq və Səudiyyəni qlobal investisiya və innovasiya mərkəzinə çevirmək məqsədi daşıyır. Proqramın icrasına nəzarət Nazirlər Şurası tərəfindən İqtisadiyyat və İnkişaf Şurasına həvalə olunub.
Rəsmi məqsədlərə baxmayaraq, 2022-ci ildən etibarən Krallıq iqtisadiyyatının neftdən asılılığı tam azalmayıb: neft gəlirləri ölkə ÜDM-nin təqribən 40%-ni, büdcə gəlirlərinin isə 75%-ni təşkil edir. Eyni zamanda, insan hüquqları təşkilatları Vizyon 2030 çərçivəsində aparılan infrastruktur və tikinti layihələrində 2017–2024-cü illər arasında 21 minədək işçinin həlak olduğu barədə hesabatlar açıqlayıb.
Strategiyanın əsas xətti uzun illərdir neft gəlirlərindən asılı olan iqtisadi strukturu alternativ gəlir mənbələri ilə əvəz etməkdir. Proqrama görə dövlət gəlirlərinin müxtəlifləşdirilməsi, subsidiyaların tədrici azaldılması, vətəndaşların dövlət xərclərindən asılılığının minimuma endirilməsi və özəl sektorun məşğulluqda payının artırılması planlaşdırılır. Bu məqsədlər regionda mövcud digər inkişaf proqramları — Küveyt 2035, Misir 2030 və BƏƏ 2021 strategiyaları ilə müqayisə edilir.
Vizyon 2030 strategiyası üç əsas istiqamət üzrə formalaşdırılıb: cəmiyyətin inkişafı, iqtisadiyyatın diversifikasiyası və dövlət idarəçiliyinin gücləndirilməsi. Bu çərçivədə mədəniyyət, turizm, idman, şəhərsalma, məşğulluq, qadınların əmək bazarında rolu, rəqəmsal hökumət, qeyri-neft ixracı və dövlət idarəçiliyinin modernləşdirilməsi üzrə dəqiq hədəflər müəyyən edilib.
Strategiyanın icrası Milli Performans Ölçmə Mərkəzi, Delivery Unit və İqtisadiyyat və İnkişaf Şurasının layihə ofisləri tərəfindən koordinasiya olunur. 2016-cı ildə 24 dövlət qurumunda Milli Transformasiya Proqramı (NTP) işə düşüb və 2020-ci ilə qədər 300-dən artıq hədəfin reallaşdırılması nəzərdə tutulub. Proqramın maliyyələşdirilməsi məqsədilə Səudiyyə Ərəbistanı dövlət neft şirkəti Aramconun 5%-lik səhm paketinin satışa çıxarılacağı açıqlanmışdı.
Lakin Vizyon 2030 bir sıra beynəlxalq reaksiyalar və siyasi gərginlik fonunda irəliləyib. 2018-ci ildə jurnalist Camal Qaşıqçının qətli ilə bağlı beynəlxalq qalmaqal Future Investment Initiative sammitinə onlarla şirkət və media qurumunun qatılmaqdan imtina etməsinə səbəb olmuşdu. Eyni zamanda, Virgin Group-un rəhbəri Riçard Brenson Qırmızı dəniz layihələrindəki vəzifələrini dondurmuşdu.
Əyləncə sektoru Vizyon 2030-un ən görünən dəyişikliklərindən biridir. 2016-cı ildə yaradılan Əyləncə Baş İdarəsi milyardlarla dollarlıq yatırımlarla ilk konsertlərin, idman tədbirlərinin, teatr və kino fəaliyyətinin açılmasına şərait yaradıb. Qiddiya əyləncə şəhəri, dünya səviyyəli idman tədbirləri, WWE turnirləri və Riyadh Season kimi tədbirlər bu strategiyanın mərkəzindədir. 2018-ci ildə ölkədə 35 illik kino qadağası da ləğv edilib.
Qadınların hüquqları sahəsində də diqqət çəkən dəyişikliklər baş verib — qadınların stadionlara buraxılması, idman dərslərinə çıxışın təmin edilməsi, 2018-ci ildə qadınlara avtomobil idarə etmək hüququnun verilməsi kimi addımlar atılıb. Bununla belə, hüquq müdafiəçiləri bəzi sahələrdə islahatların yetərli olmadığını bildirir və məhdudiyyətlərin davam etdiyini qeyd edirlər, xüsusilə də qadın dissidentlərə verilən ağır cəzalar fonunda.
Turizm sektoru üçün 2019-cu ildə 49 ölkə üçün turist viza proqramının işə düşməsi mühüm dönüş nöqtəsi olub. Bu addım Krallığın iqtisadi diversifikasiyasına təkan vermək məqsədi daşıyır.
Vizyon 2030 çərçivəsində 13 Vizyonun Reallaşdırılması Proqramı(VRP) – o cümlədən "Həyat Keyfiyyəti Proqramı", "Maliyyə Sektorunun İnkişafı Proqramı", "Milli Transformasiya Proqramı", "Logistika və Sənaye İnkişafı Proqramı", "Həcc və Ümrə Proqramı" və digərləri həyata keçirilir. Bu proqramların icrasına Şahzadə Məhəmməd bin Salman şəxsən nəzarət edir.
Strategiya həm də müxtəlif iqtisadi tənqidlərlə müşayiət olunub. Beynəlxalq Valyuta Fondu 2016-cı ildən başlayaraq Səudiyyənin maliyyə ehtiyatlarının azalma riskinə diqqət çəkib. Ekspertlər Krallıqda institusional zəiflik, bürokratik əngəllər, işçi qüvvəsinin zəifliyi və özəl sektorda xarici işçilərdən asılılıq kimi problemlərin transformasiyanı çətinləşdirdiyini bildirir. NEOM layihəsi və xüsusilə "The Line" konsepti də ekoloji və texniki səbəblərdən mübahisələrə yol açıb.
Bununla belə, Səudiyyə Ərəbistanı idman tədbirləri, iri miqyaslı layihələr, turizm siyasəti və dövlət investisiyaları vasitəsilə Vizyon 2030 hədəflərinə yaxınlaşmağa çalışır. Krallığın 2034 FIFA Dünya Kubokuna ev sahibliyi qazanması, beynəlxalq idman müqavilələri və Qırmızı dəniz layihələrinin irəliləməsi bu siyasətin əsas göstəriciləri kimi qiymətləndirilir.
