GlobalInfo saytından alınan məlumata görə, ain.az bildirir.
ABŞ-ın NATO yanında daimi nümayəndəsi Metyu Uitekerin son açıqlaması diqqət çəkib. Uitker Ukrayna böhranının nizamlanması üzrə danışıqlarda iştirak edən tərəflərin dörd yekun sənəd üzərində işi davam etdirdiklərini bildirib.
Bu sənədlərin ABŞ-ın təklif etdiyi 24 maddəlik sülh sazişi ilə əlaqəsi varmı? Yekun razılaşma sənədlərində hansı müddəaların yer alması mümkündür?
Globalinfo.az-a danışan siyasi şərhçi Şəhla Cəlilzadə deyib ki, Rusiya-Ukrayna müharibəsi artıq başa çatmaq üzrədir:
“Çünki ABŞ, hər an region ölkələrinə sıçrama təhlükəsi olan bu müharibəyə dəstəyini artıq davam etdirmək istəmir. Başqa sözlə, ABŞ özünün NATO öhdəlikləri çərçivəsində qlobal müharibəyə cəlb olunmasına qarşı çıxır. Odur ki, Ukraynanın kapitulyasiyası bahasına olsa belə, Prezident Donald Trampın 28 maddəlik “sülh planı” gündəmə gəldi. Lakin sənəddəki maddələrin Kiyev üçün qəbuledilməzliyi fonunda Ukrayna lideri Volodimir Zelenski buna sərt şəkildə qarşı çıxaraq, “Biz ya ən yaxın müttəfiqimizi, ya da şərəfimizi itirə bilərik”, – deyə mövqe bildirdi. Bundan sonra fərqli platformalarda – Cevenrə, Luanda, Florida və Mayamidə aparılan danışıqlar 28 maddəlik planın Ukraynanın xeyrinə müəyyən qədər yumşaldılması ilə nəticələndi.
Zelenski Cenevrədə avropalı liderlərlə danışıqlarda özünə siyasi dəstəyi artıraraq 28 maddəni 19 maddəyədək azaltmağa, suverenlik məsələsinə vurğu etməyə, Ukraynanın NATO üzvlüyü məsələsinə birdəfəlik son qoymağın qarşısını almağa nail olmuşdu. Lakin aydındır ki, Avropa dövlətlərinin Rusiyanın “qırmızı xətlərini” dəyişdirmək, Moskvanı yenilənmiş sülh şərtlərinə razı salmaq iqtidarı yoxdur. Odur ki, Zelenski yenidən danışıqlar üçün ABŞ platformasına üstünlük verməli və NATO-ya üzvlük iddiasından imtina etməli oldu. Hazırda Rusiya Prezidenti Vladimir Putinlə konstruktiv dialoqla müəyyən nəticəyə nail olmaq gücü yalnız Trampa məxsusdur. Odur ki, Zelenskinin Trampı son olaraq 28 deyil, 20 maddəlik sülh planına razı sala bilməsi Kiyev üçün “uğur”dur. Ukrayna NATO üzvlüyündən imtina etməli olsa da, Alyansın Nizamnaməsinin 5-ci maddəsi – kollektiv təhlükəsizlik əsasında təhlükəsizlik təminatları alması burada vurğulanır. Həmçinin 28 maddəlik sənəddə qeyd edildiyi şəkildə 600 minlik deyil, 800 minlik ordunun saxlanması “uğur” kimi qəbul olunur. Halbuki, Ukrayanın hazırda aktiv ordusunun tərkibi 1,3 milyon, ümumilikdə isə 2 milyon nəfərdir. İstənilən halda “sülh” çərçivəsində Ukrayna ordusu məhdudlaşdırmalı olacaq. Həmçinin bu ölkənin nüvəsiz statusu bir daha təsdiq ediləcək”.
Şəhla Cəlilzadə
Siyasi şərhçi bildirib ki, qeyd edilən status ilk dəfə 1991-ci ildən sonrakı danışıqlar nəticəsində 1994-cü ildə imzalanan Budapeşt Bəyannaməsi ilə təsdiq olunmuşdu:
“ABŞ, Rusiya və Böyük Britaniya nüvə arsenalından imtinası əvəzinə Ukraynanın ərazi bütövlüyünə təminat vermişdilər. Göründüyü kimi, müvafiq beynəlxalq öhdəliklərinə heç də əməl etmədilər. Bununla yanaşı, Rusiya-Ukrayna sülh sazişinin son layihəsində yer alan tələblərdən biri öhdəliklərə əməl edilməsidir. Əks halda, sanksiyaların tətbiqi nəzərdə tutulur. Bu layihədə demək olar ki, Rusiyanın əsas tələbləri nəzərə alınır. Razılaşdırılması çətinlik yaradacaq əsas məqam isə ərazi məsələsidir. Belə ki, Rusiya, Ukrayna ordusunun Donbas vilayətinin bütün ərazisindən çıxmasını tələb edir. Lakin Kiyev hazırda vilayətin dörddə bir hissəsinə nəzarəti saxlayır və hazırki atəşkəs xətti üzrə saziş imzalanmasını istəyir. Bununla belə, Ukrayna Rusiyanın təzyiqləri fonunda ABŞ-ın yeni təklifini – müvafiq ərazilərdən geri çəkilməsi, burada hərbsizləşdirilmiş və azad iqtisadi zona yaradılmasını – qəbul etməli oldu. Moskva bu “güzəştin” əvəzində Donetsk, Luqansk, Xerson və Zaparojye bölgələri istisna, işğal etdiyi digər ərazilərdən çıxması ilə bağlı Ukraynanın tələbinə razılıq verərsə, tezliklə müharibə başa çatacaq. Adı çəkilən bu əraziləri isə Rusiya de-fakto ilhaq edib, psevdo-referendum ilə öz ərazisi adlandırıb. Beləliklə Ukrayna beynəlxalq “dəstəklə” (təzyiqlə) artıq bu ərazilərin itirilməsi faktı ilə barışmalı olur.
Digər ərazilərin itirilməsinin isə qarşısını almağa çalışır, lakin buna Rusiyanın necə cavab verəcəyi məlum deyil. Həmçinin Kiyev və Moskvanın Zaparojye AES-ə ikili (ABŞ-Ukrayna), yoxsa üçlü (Rusiya da daxil) nəzarət mexanizmi həyata keçirilməsi məsələsində mövqeləri toqquşur. Beləliklə, ictimaiyyətə açıqlanan 20 maddə sülhün son mətni deyil. Burada Rusiyanın razı olub-olmayacağını hələ ki, bilmədiyimizin müvafiq məsələlər var. Danışıqlar bu məsələlərin son razılaşdırılmasınadək davam edəcək”.
Turan Rzayev
Globalinfo.az
Sonrakı hadisələr barədə daha çox məlumat almaq üçün ain.az saytını izləyin.
