ain.az, Azpolitika.az portalına istinadən məlumatı açıqlayır.
Keçmiş deputat, elm və təhsil sahəsində tanınmış ekspert Etibar Əliyev "Facebook" səhifəsində "Bazar günü oxuları" seriyasını davam etdirir. Onun məqaləsini oxuculara təqdim edirik:
Ədəbiyyat üzrə Nobel mükafatı laureatlarının bir çoxu bu gün Azərbaycan oxucusu üçün tamamilə tanınmır. Onların əsərləri nə dilimizə tərcümə olunub, nə də çap edilib. Bu siyahıya 1928-ci ildə Nobel mükafatına layiq görülmüş Norveç yazıçısı Siqrid Unset də daxildir. O, XX əsrin ən məhsuldar qadın yazıçılarından biri hesab edilir – 30-dan artıq romanın müəllifidir. Ancaq onun adı nə orta məktəb dərsliklərində yer alıb, nə də ali məktəblərin filologiya fakültələrində tanıdılıb.
Sovetlərə və faşizmə eyni dərəcədə nifrət
Unset təkcə bir yazıçı deyil, həm də siyasi düşüncələri və ictimai mövqeyi ilə seçilən bir ziyalı idi. O, həm Sovet totalitarizminə, həm də faşist ideologiyasına qarşı açıq çıxış edən azsaylı Qərb intellektualları arasında idi. Ötən əsrin 30-cu illərində Rusiyaya etdiyi səfər zamanı – xüsusilə Moskva və Vladivostokda olarkən – gördükləri onu sarsıtmışdı. Bu sarsıntını qələmə aldığı qeydlərində Unset Sovet Rusiyasını tənqid etməkdən çəkinmir.
Gördükləri: yoxsulluq, natəmizlik və kədər
Onun müşahidələri həm antropoloji, həm də sosial psixoloji baxımdan son dərəcə qiymətlidir. Unset yazır ki:
“Dünyanın heç bir şəhərində buradakı qədər tələsən, amma hara getdiyini bilməyən insan kütləsi görmədim.”
“Mağazaların piştaxtaları boş, qarşısında isə növbəyə duran insan kütlələri var idi".
"Adamlar çox kasıb və zövqsüz geyinmişdi. Heç birində ümid, gülümsəmə, yaşamaq sevinci yox idi.”
Yazıçı insanların üz ifadəsində ümidsizlik, bədbinlik və vahimə gördüyünü qeyd edir. Hətta bu ölkədə heç bir insanın bir-birindən fərqlənmədiyini, hər kəsin eyni formalı və “üzsüz” bir şəkildə dolaşdığını yazır. O, küçələrdə bir nəfər belə saqqallı kişiyə rast gəlmədiyini qeyd edir, lakin onların hamısının “üzütüklü” olduğunu qeyd etməsi vizual təəssüratın gücünü göstərir.
Qadınların vəziyyəti isə Unsetin təsvirində daha da acınacaqlıdır – onların görkəmi yazıçıda rəhm və acıma hissi doğurur. Uşaqlar nisbətən normal təsir bağışlasa da, onlar da bu ümumi bozluğun içində itib gedir.
"Sivil insan bu mühitdə vəhşiləşər"
Unset yazır ki, bu cür şəraitdə bir sivil insan cəmi iki ilə vəhşiləşə bilər. Onun təsvir etdiyi mənzərədə bir cəmiyyətin nəinki mədəni, hətta fiziki baxımdan da necə tənəzzül etdiyini görmək mümkündür.
Onun digər müşahidələri də diqqətçəkicidir: kəndlərin boz-bulanıq görünüşü, stansiya və kiçik şəhərlərin bir-birinə bənzəməsi, evlərin əksəriyyətinin ağacdan olması. Təbiət gözəldir, lakin baxımsızdır – bu ifadə Sovet cəmiyyətində təbiətə və mədəniyyətə olan münasibəti simvolizə edir.
Yeganə müsbət təəssürat: qara çörək və kartof
Unsetin rus mətbəxi ilə bağlı qeydləri də bir qədər istehzalıdır. Onun sözlərinə görə, Rusiyada pendir və digər ərzaq məhsulları olduqca keyfiyyətsiz və çirkli idi. Yalnız qara çörək və kartof Avropadakından daha yaxşı idi, bu da Unsetin müşahidələrində nadir rast gəlinən müsbət qeydlərdən biri kimi qalır.
“Sovetlər faşistlər tərəfindən işğal edilmiş Avropanı xatırladır”
Mətnin ən diqqətçəkən hissəsi isə yazıçının yekun rəyidir. Siqrid Unset SSRİ-ni belə təsvir edir: “Bu ölkə mənə Avropanın artıq faşistlər tərəfindən işğal edilmiş ölkələrini xatırladır".
Bu cümlə XX əsrin iki fərqli totalitar ideologiyasının (sovet kommunizmi və alman faşizmi) mahiyyətcə bir-birinə necə bənzədiyini ifadə edir. Unsetin bu müşahidəsi təkcə siyasi deyil, həm də tarixi paralellər baxımından olduqca mühümdür.
Azərbaycan oxucusu Unseti niyə tanımır?
Əfsus ki, bu dərin və təsirli müşahidələrin müəllifi olan bir Nobel laureatının əsərləri bu gün Azərbaycan dilində yoxdur. Onun romanları nə tərcümə edilib, nə də oxucuya təqdim olunub. Halbuki bu cür intellektual mətnlər təkcə ədəbiyyat deyil, tarix, siyasət və cəmiyyət elmləri üçün də ciddi qaynaq ola bilərdi.
Müasir Azərbaycan cəmiyyəti, xüsusən də gənc nəsil belə parlaq və dürüst müşahidəçiləri tanımadan dünyagörüşünü necə formalaşdıra bilər?
"AzPolitika.info"
Daha ətraflı məlumat və yeniliklər üçün ain.az saytını izləyin.
