BAKI, 3 iyul. TELEQRAF
Azərbaycan və Özbəkistanhəm tarix, həm də ortaq mədəni, mənəvi və dil kökləri ilə bir-birinə yaxın və bir o qədər də zəngindir.Bu gün iki dövlətin liderləri arasında yüksək səviyyəli qarşılıqlı anlaşma heç də az əhəmiyyət kəsb etmir. Onların münasibətləri, əldə olunan nəticələr, həqiqətən də qardaşlıq münasibətlərinin bariz nümunəsidir. Belə bir əməkdaşlıq isə artan geosiyasi turbulentlik şəraitində hər iki ölkə üçün əsas rol oynayır.
Bu sözləri Teleqraf-a açıqlamasında Milli Məclisin komitə sədri, professor Hicran Hüseynova deyib.
O qeyd edib ki, dünya tarixindən də məlum olduğu kimi, belə əlaqələr təsadüfən yaranmır - onlar möhkəm təməl üzərində qurulur: “Bu baxımdan hər iki ölkənin ümummilli liderlərin - Heydər Əliyevin və İslam Kərimovun şəxsiyyətlərinin, onların gələcək əməkdaşlıq üçün yaratdıqları əsasların mühüm rolu vardır. Belə ki,1996-cı ildə Özbəkistanın ö zamankı prezidenti İslam Kərimovun Azərbaycana səfəri zamanıiki ölkə arasında 19 sazişdən ibarət xüsusi sənəd paketi, o cümlədən "Azərbaycan Respublikası və Özbəkistan Respublikası arasında dostluq və əməkdaşlıq haqqında müqavilə" imzalandı. Bir il sonra1997-ci ildə Ümummilli LiderHeydər Əliyevin Özbəkistana rəsmi səfəri münasibətlərin inkişafında yeni mərhələ kimi səciyyələndirmək olar. Bakıdakı kimi, Daşkənddə də 19 sənəd imzalanmışdı. Bu sənədlər içərisində Azərbaycan və Özbəkistan arasında əməkdaşlığın daha da inkişaf etdirilməsi, dostluq və tərəfdaşlıq münasibətlərinin möhkəmləndirilməsi haqqında müqavilə böyük əhəmiyyət kəsb edir. Bu sənədlər iki ölkə arasında uğurlu əməkdaşlıq üçün güclü fundamental müqavilə-hüquqi əsas yaradıb. Sənədlərin imzalanması mərasimində çıxış edən Azərbaycan Prezidenti Heydər Əliyev qeyd edib: "Biz Azərbaycanda Özbəkistanla etibarlı tərəfdaşlıq münasibətlərinə malik olmaq istəyirik və hər şey edəcəyik ki, bu münasibətlər olsun, onlar inkişaf edib möhkəmlənsin". Özbəkistan Prezidenti İslam Kərimov isə bildirib ki, iki ölkə arasındakı münasibətlər məhz strateji əməkdaşlıq səciyyəli olacaqdır.Bu gün biz Özbəkistanın heyranedici uğurlarının şahidi oluruq: 37 milyondan çox əhalisi olan ölkənin 115 milyard dollardan çox ÜDM-i var ki, bu da Heydər Əliyevin28 il bundan əvvəl verdiyi proqnozun uzaqgörənliyini əyani şəkildə təsdiqləyir. Hər iki ölkənin - Mərkəzi və Cənubi Asiya, Qafqaz və Yaxın Şərqin qovşağında yerləşən mühüm geosiyasi və coğrafi mövqeyini nəzərə alaraq, Azərbaycan və Özbəkistan ən böyük dünya bazarlarını birləşdirən əsas tranzit və logistika qovşaqlarına çevriliblər. Bütün bunların fonunda 2004-cü ildə əfər zamanı “Azərbaycan Respublikası və Özbəkistan Respublikası arasında strateji tərəfdaşlığın daha da möhkəmləndirilməsi haqqında Bəyannamə” ni xatırlatmaq yerinə düşər. Təsadüfi deyil ki, Özbəkistan BMT Baş Assambleyasında 2008-ci ildə səsverməyə çıxarılmış “Azərbaycanın işğal olunmuş ərazilərindəki vəziyyət” adlı qətnamənin lehinə səs vermiş yeganə Mərkəzi Asiya ölkəsi olmuşdu”.
Komitə sədri bildirib ki, 2021-ci ildə Prezident Şavkat Mirziyoyev Azərbaycanı tarixi ədalətin bərpası münasibətilə təbrik edib, 2022-ci ildə isə 40-a yaxın əməkdaşlıq sahəsini əhatə edən Strateji Tərəfdaşlığın Dərinləşdirilməsi Bəyannaməsi qəbul edilib: “Daşkənddə Heydər Əliyev küçəsinin və Xatirə meydanının açılışı da rəmzi xarakter daşıyırdı. 2023-cü ildə isə Özbəkistanın dəstəyi ilə Füzulidə Mirzə Uluqbek adına məktəb tikildi. Xankəndində Özbəkistan sərmayəsi və texnologiyası iləistifadəyə verilmiş Tikiş fabriki fəaliyyət göstərir. Prezident İlham Əliyev haqlı olaraq vurğuladı ki, Şavkat Mirziyoyev öz təşəbbüsü ilə Qarabağ bölgəsinin bərpasına köməklik göstərən dünyada ilk lider olub. Qardaşlıq münasibətlərində 2024-cü il, digər məsələlərlə yanaşı, Müttəfiqlik Münasibətləri haqqında Müqavilənin imzalanması ilə əlamətdar oldu. Prezident İlham Əliyevin dediyi kimi: “Müttəfiqlik münasibətləri haqqında Müqavilə imzaladıq. Bu, istənilən ölkələrin münasibətlərində ən yüksək və əhəmiyyətli sənəddir. Biz artıq iki ildir ki, rəsmi müttəfiqik və bunu beynəlxalq arenada fəal qarşılıqlı fəaliyyətlə, qarşılıqlı dəstəklə, həmçinin bir çox sahədə həyata keçirdiyimiz konkret plan və layihələrlə nümayiş etdiririk”. Ölkələrimiz arasında münasibətlərin siyasi komponentinə gəlincə, Azərbaycan və Özbəkistan çoxqütblü dünyanı fəal şəkildə müdafiə edir, türk dövlətlərinin rolunu gücləndirir və Türk Dövlətləri Təşkilatıçərçivəsində təşəbbüsləri inkişaf etdirir. Ölkələrimizin liderləri suverenlik, ərazi bütövlüyü, daxili işlərə qarışmama məsələlərində oxşar mövqelər nümayiş etdirirlər ki, bu da siyasi dialoqu davamlı və qarşılıqlı hörmətə əsas verir”.
Deputat vurğulayıb ki, 2025-ci ilin əvvəlindən ölkələr arasında ticarət dövriyyəsi 40% artıb: “Birgə investisiya fondu fəaliyyət göstərir, onun sayəsində 360 milyon dollardan artıq layihələr həyata keçirilir. Beləliklə, Azərbaycan ilə Özbəkistan arasında əlaqələrin inkişafında müəyyən edilmiş mərhələlər yeni məzmunlu məzmun almaqda davam edir. Bunu bir gün əvvəl imzalanmış sənədlər paketi, o cümlədən 2030-cu ilədək əmtəə dövriyyəsinin 1 milyard dollara çatdırılması üzrə “Fəaliyyət Planı”, 2025-2027-ci illər üçün Sənaye Kooperasiyası Proqramı, 2025-2029-cu illər üçün Müttəfiqlik əlaqələri haqqında Müqavilənin icrasına dair Yol Xəritəsi və digər sənədlər də aydın şəkildə təsdiq edir. Azərbaycan-Özbəkistan Ali Dövlətlərarası Şurasının II iclası çərçivəsində aparılan müzakirələr də az əhəmiyyət kəsb etmirdi. Paralel olaraq tarixdə ilk dəfə olaraq iki ölkənin parlamentlərarası forumu keçirilib. Eyni zamanda, hər hansı geostrateji müttəfiqlik və müttəfiqlik münasibətləri möhkəm mədəni-humanitar təməl olmadan inkişaf edə bilməz. Buna, xüsusən, Bakıda qardaş xalqın zəngin tarixini, memarlığını və mədəniyyətini özündə əks etdirən unikal məkana çevriləcək Özbəkistan parkının - Özbəkistanın xəritəsi şəklində açılması xidmət edir. Əndicanda keçirilən universitet rektorlarının birinci Özbəkistan-Azərbaycan forumu da məhz bu məcrada keçirilib. Nəticədə iki ölkənin universitetləri arasında əməkdaşlığa dair 60-dan çox müqavilə imzalanıb. Ümumiyyətlə, ikitərəfli münasibətlərin perspektivləri öz miqyası və dərinliyi ilə diqqəti çəkir. Prezident İlham Əliyev qeyd edib ki, vahid investisiya fondu praktiki olaraq layihələrlə təmin olunub, lakin tərəflərin ambisiyaları onun 500 milyon dollarlıq nizamnamə kapitalından dəfələrlə çoxdur. Nümunəvi nəticələrdən biri birgə müəssisələrin sayının beş dəfə artması idi. Bu gün Özbəkistanda Azərbaycan kapitallı 240-dan çox, Azərbaycanda isə 70-ə yaxın Özbəkistan şirkəti fəaliyyət göstərir. Azərbaycan İqtisadiyyat Nazirliyinin məlumatına görə, 2024-cü ilin sonuna iki ölkə arasında ticarət dövriyyəsi 430 milyon dollara çatıb ki, bu da 2021-ci illə müqayisədə 3,5 dəfə çoxdur. Hər iki ölkə 2030-cu ilə qədər 1 milyard dollara çatmağı hədəfləyir. Sənaye, nəqliyyat və kənd təsərrüfatı sahələrində başlanmış irimiqyaslı layihələri nəzərə alsaq, bu məqsəd kifayət qədər realdır”.
Hicran Hüseynova hesab edir ki, Xəzər dənizi vasitəsilə Azərbaycana və daha da qərbə gedən Mərkəzi Asiyanın nəqliyyat infrastrukturunun mühüməhəmiyyətini qeyd etməmək olmaz: “Azərbaycan Prezidenti də bunu vurğulayaraq, ölkəmizin tranzit körpüsü kimi əsas rolunu qeyd etdi. Bununla yanaşı, Qazaxıstan-Özbəkistan-Azərbaycan marşrutu üzrə “yaşıl” hidrogenin hasilatı və ixracı layihəsinin hazırlanması davam etdirilir. Bu, regionun Avropa və Yaxın Şərq üçün ekoloji cəhətdən təmiz enerjinin əsas təchizatçılarından birinə çevrilməsi istiqamətində ciddi addımdır. Əməkdaşlığın mühüm elementi həm də SOCAR və Özbəkneftqazın qarşılıqlı fəaliyyəti, o cümlədən Ustyurt bölgəsində geoloji kəşfiyyat işlərinin həyata keçirilməsidir. Yuxarıda göstərilən bütün məqamlar Özbəkistan və Azərbaycan xalqları arasında qardaşlığın sarsılmaz olduğunu inandırıcı şəkildə nümayiş etdirir. Liderlər arasında dərin qarşılıqlı anlaşmaya əsaslanan dövlətlərarası münasibətlərin xüsusi formatı isə bütün dünya üçün nümunədir. Beləliklə, Mirziyoyevin Bakıya səfərinin nəticələri və Ali Dövlətlərarası Şuranın iclası Azərbaycanla Özbəkistan arasında münasibətlərin strateji müttəfiqlik mərhələsinə qədəm qoyduğunu təsdiqləyir. İmzalanmış sənədlərin sistemliliyi, miqyası və sektorlararası xarakteri dəyişən geosiyasi reallıq kontekstində uzunmüddətli tərəfdaşlıq üçün möhkəm zəmin yaradır. Eyni zamanda, ən mühüm amil qardaş türk ölkələrinin yaxınlaşmasında həlledici rol oynayan iki lider arasında mövcud olan sonsuz inamdır”.
