Quba-Xaçmaz bölgəsində bir neçə gündür ki, kəndlərin divar və dirəklərində eyni məzmunlu elanlar gözə dəyir: "Yaş fındıq 1 manata alınır!"
Bu elanlar fındıq becərən kəndlilərdə qəzəb və məyusluq yaradıb. Ötən il yaş fındığın kiloqramının qiyməti 1 manat 50 qəpiyə olub. Bu il isə 1 manat təyin olunub.
Fındıq bağları bu bölgədə kəndlilərin əsas dolanlışıq mənbəyidir. Fındığın alış qiymətinin bu şəkildə aşağı salınması kəndliləri ayağa qaldırıb. Bu qiymət, sadəcə olaraq, fındıq yığımına çəkilən xərcin yarısını belə ödəmir. Bir kiloqram yaş fındığı yığmaq üçün fəhlə 50 qəpik istəyir. Yəni alıcının verdiyi 1 manatın yarısı artıq gedir. Bura əlavə olaraq daşınma xərcləri, fəhlələrin yeməyi, su pulu, budama haqqı və digər "görünməyən” xərcləri də gəldikdə, bağ sahibi fındıqdan qazanc yox, ziyan görür.
Hazırda yaranan durum belədir ki, məhsul yığılmasa çürüyəcək, yığılsa kəndli ziyan görəcək. Qiymət kəndlini çıxılmaz vəziyyətə salıb. Son illərdə yaş fındığın kəndlilərdən çox aşağı qiymətə alınması fındıq bağlarının kütləvi şəkildə qırılmasına da yol açır.
Kəndli illərlə zəhmət çəkdiyi bağını məhv edir, çünki əziyyətinin qarşılığında heç nə qazanmır, üstəlik ziyana düşür.
Maraqlıdır ki, fındıq Azərbaycanın strateji məhsuludur. Neft və qazdan sonra ölkəyə valyuta gətirən ikinci əsas sahə kənd təsərrüfatı məhsuludur. Bir neçə il öncə dövlət büdcəsindən fındıqçılığın inkişafı üçün milyonlarla vəsait ayrılmışdı. Hətta bələdiyyə və icra strukturları bu işlə ciddi məşğul olurdu. Kəndlilər vəziyyətdən çıxış yolunu fındıq alverində inhisarçılığa son qoyulmasında görürlər. Deyirlər ki, dövlət tədarük mərkəzləri bərpa olunmalı və kəndlilərlə birbaşa müqavilələr bağlanmalıdır.
Minimum alış qiyməti təsdiqlənməli, kəndlilərlə emalçılar arasında şəffaf və bərabər əsaslı əməkdaşlıq qurulmalıdır.
Statistik rəqəmlərə görə Azərbaycanın illik daxili fındıq istehlakı təxminən 8-10 min ton civarındadır. Bu göstərici dəyişkəndir və əsasən şirniyyat sənayesi, ev təsərrüfatları və xaricə emal üçün göndərilən xammal üçün istifadə olunur.
2023-cü ildə Azərbaycanda təxminən 65-70 min ton fındıq istehsal edilib. Məhsuləsasən Quba-Xaçmaz, Zaqatala-Balakən, Şəki, Gəncə-Qazaxda yığılıb. Ölkənin istehsal etdiyi fındığın təxminən 85 faizi ixraca yönəldilib.
Azərbaycan 2022-2023 mövsümündə təxminən 55 min ton fındıq ixrac edib, bu da ölkəyə 100 milyon ABŞ dollarından çox gəlir gətirib. Əsas ixrac bazarları İtaliya, Almaniya, Rusiya, Ukrayna, Çin, Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri olub. 2024-cü ildə dünya bazarında fındıq qiymətləri enməyib.
Fındıq dünyada ən çox Türkiyə tərəfindən istehsal olunur. Qardaş ölkə illik 700-800 min ton fındıq satır. Dünya bazarının təxminən 70 faizi Türkiyənin nəzarətindədir.
2024-cü ilin ortalarına olan orta dünya qiymətləri belədir:
Qabıqlı fındığın 1 tonu 1200 – 1400 dollar olub.
Təmizlənmiş fındıq 5000 – 6500 dollar satılıb. Bu qiymətlər dünya topdan satış bazarına aiddir və xammal keyfiyyətindən, emal səviyyəsindən, valyuta dəyişmələrindən asılı olaraq dəyişir.
Qlobal bazarda quru fındığın 1 kiloqramı 8-10 manat civarında satıldığı halda, Azərbaycanda yaş fındığın 1 manata alınması kəndli üçün ağır ədalətsizlikdir. Emalçılar və ixracçılar bu qiymətlə 10 qat qazanc əldə edə bilir, kəndli isə zərər görür.
Fındıq bazarında inhisarçılıq, fermerlərin alternativ bazara çıxış imkanlarının olmaması "fındıq mafiyasının” mövcudluğuna yol açır.
Eyni zamanda Azərbaycandakı fındıq bağlarının məhv edilməsini şərtləndirir. Əgər mövcud vəziyyət dəyişməsə, yəni kəndli əməyinə dəyər verilməsə, növbəti 2-3 il ərzində fındıqçılıq sektoru ölkədə ciddi tənəzzülə uğraya bilər. Hazırda kəndlilər bağlarını qırmağa, fındıqdan imtina etməyə başlayıblar. Bu proses davam edərsə, illik fındıq istehsalı kəskin şəkildə azalacaq, bu da ixrac imkanlarını məhdudlaşdıracaq. Ölkəyə daxil olan valyuta həcmi azalacaq, strateji gəlir mənbələrindən biri zərbə altına düşəcək.
Fındıq bağlarının sıradan çıxması həm də regionlarda işsizliyi artıracaq. Dövlətin fındıqçılığa subsidiya üçün ayırdığı milyonlarla vəsait boşa çıxacaq, həm kəndli, həm də büdcə ziyana düşəcək. Türkiyə və Gürcüstan kimi rəqib ölkələr bazardakı boşluğu dolduracaq, Azərbaycanın mövqeyi zəifləyəcək. Bu, təkcə bir kəndlinin yox, bütün ölkənin strateji zərəri olacaq. Odur ki, kəndlinin səsi bu gün eşidilməlidir.
Mənbə: Musavat.com
