BAKI, v
Uzun illərdir müzakirə edilən “doğum sırası şəxsiyyətimizi formalaşdırırmı?” sualına hələ də tam dəqiq cavab yoxdur. Ancaq son tədqiqatlar göstərir ki, ailədəki yerimiz – yəni birinci, ortancıl, sonuncu və ya tək uşaq olmaq – bəzən şəxsiyyətə və dünyagörüşümüzə müəyyən təsirlər göstərə bilər.
“Böyük bacı sindromu” və məsuliyyət hissi
Ailələrin bir çoxunda ilk övladlara daha çox məsuliyyət yüklənir. Xüsusilə böyük qız uşaqları ailədə “kiçiklərə baxan”, “yetkin davranan” obrazına girir. Bəzi psixoloqlar bu təcrübənin həmin uşaqlarda yüksək məsuliyyət, mükəmməllikçilik və liderlik kimi xüsusiyyətlər formalaşdıra biləcəyini deyirlər.
Elm nə deyir?
Leypsiq Universitetinin tədqiqatçısı Julia Rohrer və digər alimlərin araşdırmaları göstərir ki, doğum sırası bəzi ailələrdə fərq yarada bilər, amma bu təsir universal deyil. Yəni bütün böyük uşaqlar məsuliyyətli, ortancıllar barışdırıcı, sonuncular isə üsyankar olacaq deyə bir qayda yoxdur.
Əksinə, şəxsi təcrübələr, ailənin sosial vəziyyəti, uşaqların sayı və valideyn yanaşması bu təsiri dəyişə bilər.
Zəka və doğum sırası
Araşdırmalar göstərir ki, ilk doğulan uşaqlar zəka testlərində digərlərindən bir qədər yüksək nəticə göstərirlər. Bu fərq böyük olmasa da, obyektiv test nəticələrində müəyyən üstünlük müşahidə edilib. Bunun səbəbi, valideynlərin ilk övladlara daha çox diqqət ayırması ilə izah olunur.
Şəxsiyyət xüsusiyyətlərinə ciddi təsir varmı?
Böyük Britaniya, ABŞ və Almaniyada aparılan geniş miqyaslı araşdırmalarda doğum sırasının şəxsiyyətin “məsuliyyətlilik”, “emosional sabitlik” və “açıqlıq” kimi beş əsas faktoruna ciddi təsir göstərmədiyi ortaya çıxıb. Bu o deməkdir ki, şəxsiyyətin əsas göstəriciləri doğum sırasından daha çox fərdi və mühit faktorlarından təsirlənir.
Tək uşaqlar həqiqətən daha eqoistdirmi?
Yalnız uşaqların eqoist və ya özünəqapanmış olması ilə bağlı stereotiplər də tədqiqatla təsdiqlənmir. 770 min nəfər üzərində aparılan son araşdırmalar göstərib ki, tək uşaqlar “dürüstlük və təvazökarlıq” kimi xüsusiyyətlərdə digər bacı-qardaşlarla böyüyənlərdən ciddi fərqlənmirlər.
Karyera və yaradıcılıq: Stereotiplər yenidən nəzərdən keçirilir
Əvvəllər ilk uşaqların daha akademik, sonuncuların isə yaradıcı olmasına dair fikirlər olsa da, bu da ümumiləşdirilə bilməz. Maraqlı olaraq, bəzi tədqiqatlar ilk doğulanların daha yaradıcı karyeralara meyilli olduğunu göstərib.
Qeyd edək ki, doğum sırası şəxsiyyətə müəyyən dərəcədə təsir etsə də, bu təsir ailədən ailəyə dəyişir və onu təyin edən yeganə faktor deyil. Şəxsiyyətin formalaşmasında sosial mühit, genetik miras və həyat təcrübələri daha önəmli rol oynayır.
