Cəmiyyətdə hüquqi nizamın təmin olunması yalnız dövlətin qanunlar qəbul etməsi ilə deyil, vətəndaşların bu qanunları bilməsi və onlara əməl etməsi ilə mümkündür. Amma bəzən vətəndaşlar elə hallarla üzləşirlər ki, hüquqi bir qaydanı pozduqlarını bilmədən cərimə olunurlar.
Bu zaman ortaya belə suallar çıxır: vətəndaş qanunu bilmədiyinə görə günahkardırmı? Qanunları haradan öyrənməli və dövlət bu sahədə hansı vəzifələri yerinə yetirməlidir?
Hüquqi savad: hüququn əsas dayağı
Hər bir vətəndaşın hüquqlarını və vəzifələrini bilməsi onun cəmiyyətdə sağlam şəkildə fəaliyyət göstərməsi üçün vacibdir. Hüquqi savadlılıq yalnız şəxsi müdafiə vasitəsi deyil, həm də ictimai nizamın qorunması vasitəsidir.
Əgər insanlar qanunları bilməzlərsə:
• Onlar bilmədən hüququ pozarlar.
• Öz hüquqlarını tələb edə bilməzlər.
• Qanunsuz qərarlara qarşı çıxmaq imkanından məhrum olarlar.
Vətəndaş qanunları haradan öyrənə bilər?
a) Rəsmi hüquqi resurslar
• e-qanun.az – Azərbaycan Respublikasının qanunvericilik aktlarının tam bazasıdır. Qanunlar, sərəncamlar, qərarlar və digər hüquqi sənədlər burada yerləşdirilib.
• president.az, meclis.gov.az – Dövlət başçısının fərmanları və Milli Məclisin qəbul etdiyi qanunlar burada dərc olunur.
• edu.gov.az – Təhsil Nazirliyi tərəfindən təqdim olunan hüquqi tədris materialları.
b) Təhsil və maarifləndirmə
• Məktəblərdə və universitetlərdə hüquq dərsləri
• Hüquqi təlimlər və seminarlar – Hüquq müdafiə təşkilatları tərəfindən keçirilən tədbirlər.
• Kütləvi informasiya vasitələri – Televiziya proqramları, sosial media.
c) Hüquq mütəxəssisləri
• Hüquqşünaslar və vəkillər – birbaşa hüquqi məsləhət almaq mümkündür.
• Onlayn hüquq platformaları – bəzi saytlarda vəkillər suallara cavab verirlər.
Qanunu bilməmək məsuliyyətdən azad edirmi?
Hüquqi prinsip: "Ignorantia legis non excusat"
Bu latınca ifadə "Qanunu bilməmək bəhanə deyil" mənasını verir və demək olar ki, bütün dünya hüquq sistemlərində qəbul olunmuş bir prinsipdir.
Yəni:
• Qanunla müəyyən edilmiş bir qaydanı pozmusunuzsa, "bilmirdim" deməyiniz sizi məsuliyyətdən azad etmir.
• Hüquq bərabər tətbiq olunmalıdır, istisna hallara icazə verilərsə, hüquq sistemi zədələnər.
Niyə belədir?
1. *Qanunlar hər kəs üçün bərabərdir.
2. Əgər “bilmirdim” bəhanəsi keçərli olsa, hər kəs öz məsuliyyətindən yayınar.
3. Cəmiyyətin hüquqi sabitliyi pozular.
4. Dövlətin məsuliyyəti və ictimai vəzifələr
Baxmayaraq ki, hüquqi baxımdan məsuliyyət vətəndaşın üzərindədir, dövlətin də vətəndaşı maarifləndirmək borcu vardır.
Dövlətin görməli olduğu işlər:
• Qanunların sadə və anlaşılan dildə*hazırlanması və təbliği.
• Hüquqi maarifləndirmə kampaniyalarının təşkili.
• Qanunların ictimai yerlərdə və elektron platformalarda yayılması.
• Məktəblərdə hüquqi biliklərin daha erkən və praktik şəkildə tədrisi.
• Hüquq məsləhət xidmətlərinə əlçatanlıq (pulsuz hüquqi yardım proqramları).
5. Reallıq: Vətəndaşlar qanunları niyə bilmirlər?
• Qanunların dili çox texniki və çətin olur.
• Maarifləndirmə işləri qeyri-kafi və bəzən formaldır.
• Rəqəmsal resurslara hər kəsin çıxışı yoxdur.
• Hüquqi mədəniyyət zəif inkişaf edib.
Həll yolları: Hüquqi savadlı cəmiyyət üçün təkliflər
• Hüquqi maarifləndirmə dərsləri bütün təhsil pillələrində məcburi olmalıdır.
• Sosial şəbəkələrdə rəsmi orqanlar tərəfindən hüquqi maarifləndirici videolar və qrafiklər yayılmalıdır.
• Sadələşdirilmiş qanun izahları hazırlanmalı, xüsusilə gündəlik həyatda tətbiq olunan qanunlar (yol hərəkəti, əmək hüququ, istehlakçı hüquqları və s.).
• Mobil tətbiqlər vasitəsilə vətəndaşlara hüquq bələdçisi funksiyası təqdim olunmalıdır.
