30 iyul tarixində dünyada ən qəddar istismar formalarından biri olan insan alverinə qarşı mübarizə günü qeyd olunur. Bu cinayətin qurbanları əksər hallarda qadınlar və uşaqlar olur. Müasir dünyada sərhədlər silinmiş, rəqəmsal texnologiyalar sürətlə inkişaf etmiş bir dövrdə insan alveri, hətta təhlükəsiz sayılan mühitlərdə də real təhlükə olaraq qalır.
Azərbaycan Respublikasında insan alverinə qarşı mübarizə dövlət siyasətinin prioritet istiqamətlərindən biridir. Son illərdə bu sahədə bir sıra hüquqi və institusional tədbirlər həyata keçirilib: Azərbaycan Respublikasının Cinayət Məcəlləsi insan alverini, xüsusilə də azyaşlıların qurban olduğu halları ciddi şəkildə cəza nəzərdə tutur, 2005-ci ildə qəbul edilmiş “İnsan alverinə qarşı mübarizə haqqında” Qanun bu sahədə milli strategiyanın əsasını qoyub, 2020–2024-cü illəri əhatə edən Milli Fəaliyyət Planı və hazırda baxışa təqdim edilmiş “Azərbaycan Respublikasında insan alverinə qarşı mübarizə üzrə 2025–2030-cu illər üçün Yeni Milli Fəaliyyət Planı” insan alverinin qarşısının alınması, qurbanların müdafiəsi, reabilitasiyası və cəmiyyətə reinteqrasiyası üzrə konkret tədbirləri müəyyən edir.
Bütün bu tədbirlərin koordinasiyası Prezident tərəfindən təyin edilən Milli Koordinator tərəfindən həyata keçirilir. Bundan əlavə, Daxili İşlər Nazirliyi nəzdində İnsan Alverinə qarşı Mübarizə üzrə ixtisaslaşmış Polis İdarəsi və insan alveri qurbanlarına müvəqqəti sığınacaq, tibbi, psixoloji və hüquqi yardım göstərən Yardım Mərkəzi fəaliyyət göstərir.
Risk qrupuna daxil olan əhali qrupları: qadınlar və uşaqlar
Ən çox risk altında olanlar arasında yeniyetmə qızlar və gənc qadınlar (seksual istismara və zorakılığa məruz qalanlar), aztəminatlı ailələrin uşaqları, məcburi köçkünlər, internetdə psixoloji təzyiqə və aldatmalara məruz qalan yeniyetmələr var. Məhz buna görə də məktəblərdə, təhsil və sosial müəssisələrdə, icmalarda və onlayn mühitdə risklərin erkən aşkarlanması üzrə tədbirlərin gücləndirilməsi vacibdir.
Vətəndaş cəmiyyəti və qaynar xətlər: yardım hər zaman yaxındır
Dövlət strukturları ilə yanaşı, qeyri-hökumət təşkilatları da bu mübarizədə mühüm rol oynayır. Belə təşəbbüslərdən biri də 24/7 rejimində fəaliyyət göstərən Uşaq və Qadın Qaynar Xəttidir. Qaynar xəttin psixoloq, sosial işçi və hüquqşünaslardan ibarət mütəxəssisləri qadınlara və yetkinlik yaşına çatmayanlara qarşı zorakılıq, istismar, təhdid və şantaj hallarına operativ reaksiya verirlər.
Qurbanlara göstərilən əsas xidmətlər:
ilkin psixoloji və sosial iş dəstəyi;
hüquqi məsləhət və müşayiət;
hüquq-mühafizə orqanlarına yönləndirmə;
krizis mərkəzləri və sığınacaqlara yerləşdirilmə.
116111 — Qaynar xətt nömrəsidir. Bundan əlavə, vebsayt, messencer və WhatsApp vasitəsilə də onlayn və anonim müraciət imkanı mövcuddur.
Maarifləndirmə və profilaktika — müdafiənin açarıdır
Milli Fəaliyyət Planı çərçivəsində dövlət qurumları beynəlxalq təşkilatlar və QHT-lərlə əməkdaşlıqda profilaktik və maarifləndirici tədbirlər həyata keçirirlər. Bunlara məktəblərdə keçirilən maarifləndirici kampaniyalar, müəllimlər və uşaq müəssisələrinin əməkdaşları üçün təlimlər, hüquq-mühafizə orqanlarının əməkdaşlarının insan alveri qurbanları ilə kommunikasiya və ünsiyyətə hazırlıq daxildir. Eyni zamanda çətin həyat şəraitində olan qadınların sosial adaptasiyası üçün peşə təlimi, müvəqqəti yaşayış və məşğulluq dəstəyi tədbirləri də dəstəklənir.
Nəticə olaraq, bu gündə laqeyd qalmadan, cəmiyyətə xatırlatmaq vacibdir ki, insan alveri uzaq bir fəlakət deyil — bu, qlobal problemdir və dövlətin, vətəndaş cəmiyyətinin və hər bir fərdin birgə səylərini tələb edir. Bu gün cinayətkarlar yeni üsullar və texnologiyalar vasitəsilə qurbanları tapırsa, yardımın əlçatan olması və cəmiyyətin məlumatlı olması daha da vacibdir. Hər bir uşaq və qadının təhlükəsizlik, ləyaqət və azadlıq hüququ var. Biz özünü müdafiə edə bilməyənləri qorumağa borcluyuq.
Kəmalə Aşumova,
Ümidli Gələcək Sosial Təşəbbüslər İctimai Birliyi
