Bakı. Trend:
Bu həftə Ağ Ev keçmiş Sovet İttifaqında ən uzun sürənmünaqişələrdən birinin dinamikasını dəyişə biləcək önəmlidiplomatik epizodun episentrində olacaq. ABŞ prezidenti DonaldTramp Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev və Ermənistanın baş naziriNikol Paşinyanla ayrı-ayrılıqda görüşəcək. Məlumatlara görə,danışıqlar hər iki tərəfin birgə bəyanatı ilə yekunlaşacaq - bu dahəm regiona, həm də ABŞ-nin öz xarici siyasət strategiyasına təsiredəcək siyasi siqnaldır.
İlk baxışdan format standart görünə bilər: hər bir liderlə fərdidanışıqlar, sonra ictimai yekunların təqdimatı.
Lakin son hadisələr kontekstində - Əbü-Dabiyə nümayəndəheyətlərinin səfərindən tutmuş Ermənistana artan təzyiqlərə qədər -aydın olur ki, Ağ Ev uzunmüddətli, metodik oyun oynayır, məqsəd isəAvrasiyanın kritik bölgəsini stabilləşdirməkdir; burada Qərbin,Rusiyanın, Türkiyənin və İranın maraqları xüsusilə kəsişir.
Azərbaycan əsas prinsiplərə riayət etmək şərti ilə nizamlanmanınyekun mərhələsinə hazır olduğunu nümayiş etdirdi: ərazi bütövlüyü,sərhədlərə suveren nəzarət və üçüncü tərəflərin müdaxiləsi olmadannəqliyyat əlaqələrinin açılması.
Son illər Azərbaycanın xarici siyasəti inkişaf etməkdə olanölkələr arasında çeviklik, ardıcıllıq və geosiyasi uzaqgörənliyinnadir birləşməsini nümayiş etdirib. Bir çox dövlətlər qısamüddətlifaydalar axtararkən, Bakı ABŞ-nin xüsusi yer tutduğu çoxsəviyyəlitərəfdaşlıq sistemi qurur. Vaşinqton da öz növbəsində Azərbaycanagetdikcə daha çox postsovet periferiyasının elementi kimi yox,Avrasiya tranziti, enerji ixracı və regional sabitlik üçün mərkəzkimi baxır.
Donald Tramp administrasiyası anti-müdaxilə və praqmatizmdalğası ilə hakimiyyətə qayıdaraq prioritetləri əvvəlkilərdənfərqli şəkildə qurur. Azərbaycan bu yeni nizamda tərəfdaş kimiçıxış edir - məsələləri şüarlarla deyil, dəqiq və ölçülmüşaddımlarla həll edə bilən ölkə kimi. Strateji tərəfdaşlığın əsassahələri enerji, təhlükəsizlik və rəqəmsal iqtisadiyyat olaraqqalır. Fars körfəzində enerji riskləri və Yaxın Şərqdəkiqeyri-sabitlik fonunda Xəzər regionundan tədarükündiversifikasiyası ABŞ üçün seçim yox, zərurət məsələsinəçevrilir.
Enerji dəhlizlərinin, ilk növbədə, Trans-Adriatik Boru Kəməri(TAP) vasitəsilə inkişafı sübut etdi ki, Azərbaycan təkcə xammaltədarükçüsü deyil, həm də Avropa enerji bazarının sabitliyininstrateji operatoru olmağa qadirdir. Prezident Trampın dövründə bulayihələr aydın diplomatik dəstək alıb. Beləliklə, Azərbaycan özsuverenliyini gücləndirməklə və Avropanın sabitliyi pozanmənbələrdən asılılığını azaltmaqla yanaşı, Qərb enerjiarxitekturasının ayrılmaz hissəsinə çevrilir.
Bununla belə, səfərin əsas mövzusu Cənubi Qafqazdakıvəziyyətdir. Azərbaycanın 2020-ci il 44 günlük müharibədə qələbəsivə Dağlıq Qarabağda konstitusion qaydanın bərpası yeni reallıqyaratdı, dünya birliyi bunu nəzərə almamaq imkanına malik deyil.Bakı bu reallığın qarantı kimi çıxış edir, İrəvana ultimatum deyil,hüquqi əsaslı və siyasi olaraq təsdiqlənə bilən sabit sülh yolutəklif edir.
Bu kontekstdə Vaşinqtondakı görüş sadəcə texniki formalitetdeyil, siqnala çevrilir: ABŞ danışıqlar prosesinin gedişi üçünmənəvi və siyasi məsuliyyəti öz üzərinə götürür. RusiyanınErmənistanın xarici siyasətinə təsirinin azalması və Moskva iləİrəvan arasında münasibətlərin getdikcə nəzərəçarpacaq dərəcədəsoyuması nəzərə alınarsa, Amerikanın təşəbbüsü yeni əhəmiyyətqazanır.
Əgər Vaşinqtonda kimsə hələ də Transqafqaz dinamikasını qlobalsiyasətin periferiyası kimi qəbul etməyə meyllidirsə, bugünküdiplomatik mənzərə bizi bu köhnəlmiş münasibətlərə yenidən baxmağaməcbur edir. ABŞ paytaxtında Azərbaycan və Ermənistan arasında sülhsazişinə həsr olunmuş görüş təsadüfi aktivlik, xoşməramlılıq jestideyil, daha əhatəli və düşünülmüş strategiyada diqqətlə hazırlanmışepizoddur. Əgər biz təkcə faktları deyil, həm də səbəb-nəticəəlaqələrini başa düşmək istəyiriksə, ən vacib şeydən başlamalıyıq:bu proses uzun müddətdir davam edir. İndi o, elə bir mərhələyəqədəm qoyur ki, hər bir səhv ölümcül, hər bir diplomatik dəqiqlikisə taleyüklü ola bilər.
Donald Tramp sələflərindən fərqli olaraq, bədnam və səmərəsizATƏT-in Minsk Qrupu kimi bürokratik mexanizmlərə deyil, birbaşasiyasi kapitala arxalanır.
Vaşinqtondakı görüşün əsas məqsədi yeni geosiyasi və diplomatikkonfiqurasiyanı düzəltməkdir: Ermənistan və Azərbaycan arasındamünaqişə matrisi statik, donmuş paradiqma xüsusiyyətlərini itirir.Münaqişə dinamik transformasiya mərhələsinə qədəm qoyur, gücqarşıdurması sahəsindən hüquqi institutlaşma sferasına keçir. Bu,dayanıqlı sülhün dərhal başlaması demək deyil, orta müddətliperspektivdə öz potensial imkanlarını formalaşdırır.
Azərbaycanın mövqeyi ardıcıl və normativ olaraq təsdiqlənmişolaraq qalır: Bakı diplomatik evfemizmlər, müvəqqəti kompromislərvə ya tərəqqi illüziyası yaratmaq üçün nəzərdə tutulmuş deklarativformalarda maraqlı deyil. Azərbaycan beynəlxalq səviyyədə tanınmışsərhədləri daxilində ərazi bütövlüyünün aydın şəkildə ifadəedilmiş, hüquqi cəhətdən məcburi və qeyri-müəyyən şəkildətanınmasında israrlıdır. Rezervasyon olmadan. Gizli şərtlərolmadan.
Bakı üçün əsas prinsiplər - sərhədlərin demarkasiyası vədelimitasiyası, kommunikasiya blokadasının aradan qaldırılması vətarixi saxtakarlıqların rədd edilməsi - dayanıqlı normativ çərçivəyaradır və Azərbaycan tərəfi bundan geri çəkilməyəcək.
Vaşinqton görüşü epizod deyil, nəticədir. Bu, kompromis deyil,uzun müddət gecikmiş reallığın kristallaşmasıdır. Ermənistan bütündaxili gərginliyinə baxmayaraq, sülhün qaçılmazlığını daha çox başadüşür. Azərbaycan bir addım qabaqdadır, konkret mexanizmlər təklifedir. ABŞ isə prezident Trampın simasında bu cür platformalarıngetdikcə azaldığı bir dövrdə diplomatik zəfər platforması əldəedir.
Əgər Vaşinqtonda bu əsas mövqelər üzrə razılıq əldə olunarsa,bu, yeni eranın - suverenliyin tanınması, ərazi iddialarındanimtina və regionun təhlükəsizliyi üçün birgə məsuliyyət əsasındaədalətli və hüquqi müstəvidə əsaslı sülhün mümkün olacağı eranınbaşlanğıcı olacaq.
