Burada gücü 270 MVt olan 32 ədəd su elektrik stansiyası ilə yanaşı, 700-dən çox fərdi yaşayış evində və binalarda günəş panelləri quraşdırılıb
Artıq bir çox ölkələr kimi, Azərbaycanda da iqlim dəyişikliyinin zərərləri hiss edilir. Belə ki, son bir neçə ildə dünyada şirin su ehtiyatları azalır, qlobal istiləşmənin və havanın çirkləndirilməsinin fəsadları günü-gündən artır və bütün bunlar dünyamızı ciddi şəkildə təhdid edir. Xüsusilə son bir neçə ildə Xəzər dənizinin sahillərinin onlarca metr çəkilməsi artıq açıq gözlə görünür. Təbii ki, bütün bunlara səbəb ənənəvi enerji qaynaqlarından istifadə və ondan yaranan atıq qazlardır. Ona görə də indi bəşəriyyətin qarşısında qlobal bir vəzifə var: hər bir ölkə bərpaolunan enerji layihələrinin çoxaldılmasına öz töhfəsini verməlidir. Eyni zamanda, bu istiqamətdə ümumi konsensusun əldə olunması bu gün üçün dövlətlərin qarşısında duran ən mühüm vəzifələrdən biridir.
Prezident İlham Əliyevin zəngin yanacaq ehtiyatlarımızın olmasına rəğmən dövlətimizin yaşıl enerji ehtiyatlarına önəm verdiyini vurğulaması bir daha təsdiq edir ki, bu istiqamətdəki layihələrimizi reallaşdırmaqda çox iddialıyıq. Beynəlxalq Maliyyə Korporasiyasının hesablamalarına əsasən, Azərbaycanın Xəzər dənizinin özünə aid olan sektorunda potensialı 157 giqavat təşkil edir və bu imkanlardan maksimum dərəcədə istifadə etməklə daxili bazarda təbii qaz istehlakını azaltmağı planlaşdırır.
Bundan başqa, hazırda Azərbaycan dövləti Qarabağ və Şərqi Zəngəzur iqtisadi rayonlarında bərpaolunan enerji mənbələrindən istifadəni bir proqram kimi irəli sürüb. İndi bu ərazilərdə dayanıqlı enerji istehsalına yönələn genişmiqyaslı layihələr həyata keçirilir. Bölgədə «yaşıl» texnologiyaların tətbiqi əsasında hazırda elektrik enerjisi istehsalı layihələrinin icrası davam etdirilir.
Prezident İlham Əliyev Qarabağ və Şərqi Zəngəzuru «yaşıl» enerji zonası elan edib. Dövlətimizin başçısının 2021-ci ildə imzaladığı müvafiq sərəncamla işğaldan azad olunan ərazilərin bərpası üzrə konsepsiya hazırlanıb. Eyni zamanda, Nazirlər Kabinetinin 2022-ci il 21 iyun tarixli sərəncamı ilə «Azərbaycan Respublikasının işğaldan azad edilmiş ərazilərində 2022-2026-cı illərdə «yaşıl» enerji zonasının yaradılması üzrə Tədbirlər Planı» təsdiqlənib.
Postmüharibə dövründə bərpaolunan enerji mənbələrindən elektrik enerjisi istehsalının başlanılması, enerji səmərəliliyi tədbirlərinin həyata keçirilməsi, elektrik nəqliyyat vasitələrindən istifadə üçün infrastrukturun qurulması, tikililərin damlarında bərpaolunan enerji qurğularının yerləşdirilməsi istiqamətində genişmiqyaslı işlər görülüb.
Məhz bunun nəticəsidir ki, bu gün Qarabağ və Şərqi Zəngəzur iqtisadi rayonlarında ümumi qoyuluş gücü 270 MVt olan 32 ədəd su elektrik stansiyası ilə yanaşı, 700-dən çox fərdi yaşayış evində və ictimai binalarda günəş panelləri quraşdırılıb. Laçın rayonunun Zabux və Sus kəndlərində hər bir fərdi yaşayış evində, inzibati binada, məktəb və uşaq bağçasında damüstü günəş panelləri quraşdırılaraq vətəndaşların istifadəsinə verilib. Laçın şəhərində də yaşayış evlərinin hər birinin üzərində 3-5 kVt gücündə günəş panelləri sistemi həm şəbəkəyə qoşulmaqla, həm də avtonom olaraq quraşdırılıb.
İşğaldan azad edilmiş ərazilərdə bu texnologiyaların tətbiqi enerji təminatını ekoloji cəhətdən təmiz etməklə bərabər əhali üçün elektrik enerjisinə olan xərcləri əhəmiyyətli dərəcədə azaldır. Perspektivdə yeni tikiləcək fərdi yaşayış evlərində və ictimai binalarda da damüstü günəş panellərinin quraşdırılmasının davam etdiriləcəyi planlaşdırılır. Həmçinin həmin ərazilərdə küçə və yolların işıqlandırılmasında istifadə edilən işıqlandırma sistemi enerjiyə qənaət etməklə yanaşı, şəhərlərin estetik görünüşünü də yaxşılaşdırır. Elektrikli nəqliyyat vasitələrindən istifadənin təşviqi ilə ətraf mühitin qorunmasına töhfə vermək məqsədilə bu ərazilərdə elektrikdoldurma məntəqələrinin sayı da artırılır.
İşğaldan azad edilmiş ərazilərdə kiçik su elektrik stansiyaları (KSES) da bu gün səmərəli fəaliyyət göstərir. Energetika Nazirliyinin məlumatına görə, Kəlbəcər rayonunun Tərtər çayı üzərində yerləşən «Çıraq-1» və Qaraarxac çayı üzərindəki «Çıraq-2» KSES-lərdə indiyədək 91,4 milyon kVt/saat elektrik enerjisi istehsal olunub. Energetika Nazirliyinin məlumatına görə, bu stansiyalar 2023-cü il avqustun 25-də istismara verilib.
Önəmli hadisədir ki, istismara verildiyi tarixdən 2025-ci ilin iyulun 1-dək «Çıraq-1» KSES-də 51 milyon kVt/saat elektrik enerjisi istehsal edilib. Bu müddətdə «Çıraq-2» KSES-də isə istehsal edilən enerji 40,4 milyon kVt/saat olub. Kəlbəcər rayonunda Tərtər çayı üzərində yerləşən «Soyuqbulaq» KSES istismara verildiyi tarixdən bu ilin iyulun 1-dək 42 milyon kVt/saat elektrik enerjisi istehsal olunub. Ümumi gücü 5,3 MVt olan və hər biri 2,65 MVt gücündə 2 ədəd hidroaqreqatdan ibarət basqılı derivasiya tipli bu stansiya isə 2023-cü il avqustun 25-də istismara verilib.
Xüsusi vurğulamaq lazımdır ki, Cəbrayıl rayonu ərazisində, Araz çayı üzərində ümumi gücü Azərbaycan tərəfi üçün 140 MVt (100 MVt «Xudafərin», 40 MVt «Qız qalası») olmaqla, iki su elektrik stansiyasının tikintisi hazırda davam etdirilir.
“AzərEnerji” ASC-nin məlumatına görə, «Enerso Cəbrayıl» MMC və «Clean Energy Cəbrayıl» MMC tərəfindən inşa ediləcək 50+50 MVt-lıq günəş elektrik stansiyalarının 2027-ci ildə şəbəkəyə qoşulması planlaşdırılır. Bərpaolunan enerji mənbələri üzrə hərrac layihəsi çərçivəsində 100 MVt gücündə günəş elektrik stansiyasının 2026-cı ildə şəbəkəyə qoşulması nəzərdə tutulur. Çin şirkəti «China Gezhouba» tərəfindən Füzuli rayonunda inşa ediləcək 160 MVt-lıq günəş elektrik stansiyasının isə 2030-cu ilə qədər istismara verilməsi gözlənilir.
Mütəxəssislərin fikrincə, gələcəkdə Qubadlı, Zəngilan, Cəbrayıl və Füzuli rayonlarında qurulması planlaşdırılan enerji layihələrində günəş enerjisinə daha çox yer veriləcək. Çünki bu layihələri üçün əlverişli potensial mövcuddur və bu texniki potensial 7200 MVt-dan artıq olaraq qiymətləndirilir. Eyni zamanda mütəxəssis araşdırmalarına görə, Laçın və Kəlbəcərin dağlıq ərazilərində havanın uzunmüddətli küləkli olması burada külək enerjisindən yararlanmağı zəruri edir. İlkin hesablamalara görə, bu iki rayonda külək enerjisinin texniki potensialı 2000 MVt həcmində ola bilər.
Elçin Zaman, «İki sahil»
