Müəllif: Elçin Alıoğlu
Mənbə: Trend
Birləşmiş Ərəb Əmirliklərinin prezidenti şeyx Məhəmməd bin Zaid əl-Nəhyanın 2025-ci il sentyabrın 16-da Azərbaycana səfəri sadəcə diplomatik protokol deyildi - bu, yeni geosiyasi düzənin strateji manifesti idi. Onun marşrutu azad edilmiş ərazilərdə inşa olunmuş Füzuli beynəlxalq hava limanından başlayaraq, tarixi və mədəniyyət mərkəzi olan Şuşada davam etməsi dünya ictimaiyyətinə aydın mesaj verdi: BƏƏ Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü tam dəstəkləyir və bölgənin bərpasında açar tərəfdaş olmağa hazırdır.
Bu səfər Azərbaycan-BƏƏ münasibətlərinin sırf iqtisadi əməkdaşlıqdan hərtərəfli strateji ittifaqa çevrilməsini təsdiqlədi.
Azərbaycanla BƏƏ arasında diplomatik münasibətlər 1992-ci il sentyabrın 1-də - Azərbaycanın müstəqilliyini bərpa etməsindən cəmi bir neçə ay sonra quruldu. BƏƏ 1991-ci il dekabrın 26-da Azərbaycanın müstəqilliyini tanıdı və bu, gənc dövlətin ilk beynəlxalq tanınmalarından biri oldu.
Son otuz ildə iki ölkə arasında möhkəm hüquqi baza formalaşdı, qarşılıqlı dəstək isə beynəlxalq təşkilatlar müstəvisində də özünü göstərdi. Azərbaycan və BƏƏ arasında münasibətlər strateji tərəfdaşlıq xarakteri daşıyır. İki ölkə arasında dostluq və qardaşlıq əlaqələri mövcuddur.
Azərbaycan-BƏƏ əməkdaşlığının təməlində enerji sektoru dayanır. SOCAR ilə Əbu-Dabi Milli Neft Şirkəti (ADNOC) arasında neft-qaz sahəsində güclü tərəfdaşlıq qurulub. 2023-cü ilin avqustunda ADNOC-un "Abşeron" qaz-kondensat yatağında 30%-lik pay əldə etməsi bu əməkdaşlığın zirvələrindən biri sayılır.
Əks istiqamətdə də mühüm addım atılıb: 2024-cü ilin mayında SOCAR, ADNOC-un SARB (Satah al Razboot) və "Ümm Lulu" layihələrində 3%-lik payını alaraq ilk dəfə xarici hasilat layihəsinə daxil oldu. Bu yataqların müqavilə ərazisindəki ehtiyatları 1,5 milyard barreldən artıq neftlə ölçülür.
Əməkdaşlığın əsas istiqamətlərindən biri də bərpa olunan enerji sahəsidir. BƏƏ şirkəti "Masdar" Azərbaycanın "yaşıl enerji" konsepsiyasının əsas tərəfdaşına çevrilib.
2023-cü ilin oktyabrında istismara verilən 230 MVt gücündə Qaradağ günəş elektrik stansiyası ildə 500 milyon kilovat-saat elektrik enerjisi istehsal edir və atmosferə atılan karbon qazını 200 min tondan çox azaldır. Bu, 262 milyon ABŞ dolları (445,4 milyon manat) dəyərində olan və MDB məkanında ən iri günəş stansiyasıdır.
2024-cü ilin yanvarında SOCAR ilə "Masdar" 4 QVt-lıq bərpa olunan enerji və hidrogen layihələrinin birgə icrası barədə saziş imzaladı. Bunun çərçivəsində Biləsuvarda 445 MVt və Neftçalada 315 MVt gücündə günəş stansiyalarının tikintisinə başlanılıb. Bu layihələrin ümumi dəyəri 600 milyon dollardan artıq olacaq.
"Masdar"ın Azərbaycandakı nümayəndəsinin açıqlamasına görə, şirkətin ölkəmizdəki layihə portfeli 2027-ci ilə qədər 1,2 QVt-dan artıq gücə çatacaq. Azərbaycanın strateji hədəfi isə 2030-cu ilə qədər elektrik enerjisinin 30%-ni bərpa olunan mənbələrdən istehsal etməkdir və bu məqsədin gerçəkləşməsində BƏƏ aparıcı rol oynayır.
BƏƏ Azərbaycan iqtisadiyyatına ən böyük sərmayə yatıran ilk 5 ölkə arasında yer alır. 2024-cü ilin göstəricilərinə görə, BƏƏ-dən Azərbaycana yatırılan sərmayələrin həcmi 490,2 milyon ABŞ dollarına çatıb və bu, ümumi sərmayə strukturunda 7%-lik payla ölkəni 5-ci sıraya yüksəldib.
Ümumilikdə, əməkdaşlıq dövründə BƏƏ Azərbaycan iqtisadiyyatına 3,2 milyard dollar, Azərbaycan isə BƏƏ-yə təxminən 1 milyard dollar sərmayə yatırıb. Bu göstəricilər qarşılıqlı etimadın və strateji tərəfdaşlığın bariz sübutudur.
Lakin 2025-ci ilin I rübündə investisiya aktivliyində müəyyən azalma qeydə alındı: Azərbaycan BƏƏ iqtisadiyyatına 17,4 milyon dollar birbaşa sərmayə yönəltdi ki, bu da ötən ilin eyni dövrü ilə müqayisədə 73,6% azdır. Azərbaycanın BƏƏ-yə yatırımlarının ümumi sərmayə portfelindəki payı 19,9%-dən 5,5%-ə düşüb. Eyni zamanda, BƏƏ-nin Azərbaycana yatırdığı sərmayələrin həcmi 110,3 milyon dollar təşkil edib ki, bu da ötən illə müqayisədə 42,1% azdır.
İki ölkə arasındakı ticarət dövriyyəsi müsbət dinamika nümayiş etdirir. 2024-cü ilin yanvar-noyabr aylarında ticarət dövriyyəsi 88,92 milyon dollar olub. 2023-cü ildə isə bu rəqəm 1,6 milyard dollar səviyyəsində idi və buraya qeyri-neft idxalı, ixracı və re-eksportu daxil idi.
2025-ci ilin ilk rübündə ticarət dövriyyəsi 33,2 milyon dollara çataraq 2024-cü ilin eyni dövrü ilə müqayisədə 45,6% artım göstərdi. Azərbaycanın BƏƏ-yə qeyri-neft ixracı 40,2% artaraq 19 milyon dollara yüksəldi. BƏƏ Azərbaycanın qeyri-neft məhsullarının ixrac olunduğu ölkələr arasında 7-ci yerdə qərarlaşdı.
İkitərəfli münasibətlərdə dönüş nöqtəsi 2025-ci il iyulun 9-da Əbu-Dabidə imzalanmış "Azərbaycan Hökuməti ilə BƏƏ Hökuməti arasında hərtərəfli iqtisadi tərəfdaşlıq haqqında Saziş" oldu. Sənəd prezidentlər İlham Əliyev və Şeyx Məhəmməd bin Zaid əl-Nəhyanın iştirakı ilə imzalandı.
Bu saziş iqtisadi inteqrasiyanın dərinləşməsi və müxtəlif sahələrdə əməkdaşlığın genişlənməsi üçün hüquqi zəmin yaradır. BƏƏ prezidenti imza mərasimində vurğuladı: "İyul ayında ölkələrimiz hərtərəfli iqtisadi əməkdaşlıq sazişi imzaladılar. Biz, xüsusən iqtisadiyyat, bərpa olunan enerji, ərzaq təhlükəsizliyi və mədəniyyət sahələrində bu əməkdaşlığın genişlənməsində maraqlıyıq".
Ən diqqətçəkən təşəbbüslərdən biri "ağıllı qaz şəbəkəsi"nin yaradılmasıdır. Layihəyə 2,5 milyon smart sayğacın quraşdırılması, təzyiq və temperaturu ölçən intellektual sensorların tətbiqi, idarəetmə mərkəzi və Rəqəmsal Həllər Laboratoriyasının (Digital Solutions Lab) yaradılması, həmçinin personalın təlimi və süni intellekt sistemlərinin tətbiqi daxildir.
Maliyyə bazarlarında da əməkdaşlığın gücləndirilməsi istiqamətində addımlar atılır. Azərbaycan Mərkəzi Bankının sədri Taleh Kazımovun Əbu-Dabi Fond Birjasına səfəri çərçivəsində tərəflər birgə əməkdaşlıq imkanlarını, o cümlədən fond bazarlarının inkişafında ortaq təşəbbüsləri müzakirə etdilər.
2025-ci ilin I rübündə fiziki şəxslərin Azərbaycandan BƏƏ-yə göndərdiyi pul köçürmələri 18,785 milyon dollara çataraq, 2024-cü ilin eyni dövrünə nisbətən 52,1% artdı.
Əməkdaşlığın mühüm istiqamətlərindən biri humanitar sahədir. 2024-cü ildə BƏƏ Azərbaycandakı səfirliyi vasitəsilə ANAMA-nın (Azərbaycan Minatəmizləmə Agentliyi) azad olunmuş ərazilərdə apardığı minatəmizləmə işlərinə maliyyə dəstəyi göstərməyə hazır olduğunu bəyan etdi.
ANAMA-nın idarə heyətinin sədri Vüqar Süleymanov ilə BƏƏ-nin səfiri Məhəmməd əl-Bluşi arasında Anlaşma Memorandumu imzalandı. Dəstək proqramı agentliyin texniki potensialının artırılmasını, avadanlıq alınmasını və mina təhlükəsinə qarşı maarifləndirmə tədbirlərinin həyata keçirilməsini nəzərdə tutur.
Bu əməkdaşlıq xüsusilə BƏƏ prezidentinin Füzuli və Şuşaya səfəri fonunda böyük əhəmiyyət daşıyır. Minatəmizləməyə verilən dəstək yalnız humanitar deyil, həm də dərin simvolik məna kəsb edir və Azərbaycanın azad edilmiş ərazilərinin bərpasına BƏƏ-nin praktiki töhfəsini nümayiş etdirir.
BMT-nin iqlim gündəmi çərçivəsində Azərbaycan və BƏƏ-nin əməkdaşlığı xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Hər iki ölkə Braziliya ilə birlikdə "COP üçlüyü"nə (COP28, COP29 və COP30) daxildir ki, bu da onların qlobal iqlim dəyişikliyi və dayanıqlı inkişaf proseslərinə təsir imkanlarını gücləndirir.
BƏƏ-nin 2023-cü ildə BMT-nin İqlim Konfransına (COP28) ev sahibliyi təcrübəsi 2024-cü ilin noyabrında Bakıda keçirilmiş COP29-un uğurlu təşkilində Azərbaycan üçün mühüm təcrübə mənbəyi oldu. Prezident İlham Əliyevin vurğuladığı kimi, dövlət başçısı ölkələrimiz arasında əməkdaşlığın və BƏƏ-nin konseptual yanaşmasının COP29-un uğurla başa çatmasında xüsusi rol oynadığını qeyd etdi. COP29-un Azərbaycanda keçirilməsi barədə qərar məhz BƏƏ-də qəbul edilmişdi.
Azərbaycanla BƏƏ arasındakı əməkdaşlıq təkcə iqtisadi sferanı əhatə etmir, həm də regional və beynəlxalq təhlükəsizlik məsələlərini özündə birləşdirir. BƏƏ prezidentinin Azərbaycana səfəri, xüsusilə də marşrutunun azad edilmiş ərazilərdən keçməsi həm simvolik, həm də siyasi baxımdan mühüm məna daşıyır. Bu, Azərbaycanın ərazi bütövlüyünün beynəlxalq tanınmasını, müsəlman ölkələrinin Qarabağın bərpasında iştirak etməyə hazır olmasını və Azərbaycanın müstəqil regional oyunçu kimi mövqelərinin möhkəmlənməsini göstərir.
Şeyx Məhəmməd bin Zaid üçün bu səfər BƏƏ-nin Yaxın Şərqdən kənara təsirini genişləndirmək və özünü müsəlman dünyasının liderlərindən biri kimi möhkəmləndirmək imkanıdır.
Bakı ilə Əbu-Dabi arasında yaxınlaşma Cənubi Qafqazda qüvvələr balansını dəyişə, bölgənin iqtisadi inkişafında yeni bir səhifə aça bilər. Münaqişədən sonrakı dövrdə Azərbaycan azad olunmuş ərazilərin bərpası üçün yeni tərəfdaşlar və investorlar axtarır, maliyyə imkanları və iri infrastruktur layihələrinin həyata keçirilməsində təcrübəsi olan BƏƏ isə bu prosesdə əsas oyunçulardan birinə çevrilə bilər.
Azərbaycan ilə BƏƏ arasındakı münasibətlər kompleks yüksəliş trayektoriyası üzrə inkişaf edir. Enerji və bərpa olunan enerji sahələri ikitərəfli əməkdaşlığın təməlini təşkil etsə də, investisiya, ticarət, maliyyə və humanitar əməkdaşlıq istiqamətləri də sürətlə genişlənir.
İmzalanmış Hərtərəfli İqtisadi Tərəfdaşlıq Sazişi hər iki ölkənin milli maraqlarına və qlobal dayanıqlı inkişaf hədəflərinə cavab verən strateji tərəfdaşlığın dərinləşməsi üçün möhkəm zəmin yaradır.
BƏƏ prezidentinin 2025-ci il sentyabrın 16-da Azərbaycana səfəri, xüsusilə azad olunmuş ərazilərdən keçən marşrutu ikitərəfli münasibətlərin dərin transformasiyasını nümayiş etdirir. Bu dəyişiklik əməkdaşlığın ənənəvi enerji tərəfdaşlığından regional və qlobal miqyasda təsir gücünə malik hərtərəfli strateji ittifaqa çevrildiyini açıq şəkildə göstərir.
Bu tərəfdaşlıq ikitərəfli münasibətlərin hüdudlarını aşaraq çoxqütblü dünyaya keçid şəraitində beynəlxalq münasibətlərin yeni arxitekturasının vacib elementinə çevrilir. Belə bir şəraitdə Azərbaycan və BƏƏ qlobal iqtisadi və siyasi gündəliyin formalaşmasında getdikcə daha əhəmiyyətli rol oynayırlar.
BƏƏ prezidentinin sözləri də bu reallığı təsdiqləyir: "İki ölkə arasında münasibətlər inkişaf edir, nəticədə 2024-cü ildə qeyri-neft sektorunda ticarət dövriyyəsi 2,24 milyard dollara çatdı. Biz BƏƏ olaraq Azərbaycanla əlaqələri daha yüksək səviyyəyə qaldırmaqda maraqlıyıq". Səfər çərçivəsində əməkdaşlığa dair 14 sənədin imzalanması isə hər iki tərəfin regionun geosiyasi mənzərəsini dəyişə biləcək uzunmüddətli strateji ittifaq yaratmaq niyyətinin ciddiliyini nümayiş etdirir.
Bu, sadəcə səfər deyil, bütün regionun geosiyasi xəritəsinə təsir edə biləcək yeni əməkdaşlıq oxunun yaradılması üçün verilmiş açıq siqnaldır. Azərbaycan və BƏƏ göstərirlər ki, ortaq dəyərlərə və hədəflərə malik dövlətlər ən müxtəlif sahələrdə uğurla əməkdaşlıq edə, qarşılıqlı hörmət, iqtisadi faydalılıq və strateji baxışa əsaslanan tərəfdaşlıq modeli formalaşdıra bilərlər.
