Sia Az portalından alınan məlumata görə, ain.az xəbər verir.
"Verter effekti" mediada intihar hadisələrinin geniş və romantik şəkildə işıqlandırılmasının ardından, oxşar intiharların artması fenomenini izah edən psixoloji və sosioloji termindir. Bu termin sosial yoluxma və modelləşdirmə nəzəriyyələrinə əsaslanır.
Bəs, bu effekt ilk dəfə necə kəşf edilib?
Effekt ilk dəfə 1974-cü ildə amerikalı sosioloq David Phillips tərəfindən elmi şəkildə izah edilib.
Bu termin alman yazıçısı Yohann Volfqanq Götenin 1774-cü ildə yazdığı "Gənc Verterin iztirabları" romanından götürülüb.
Romanda Verter adlı gənc, qarşılıqsız sevgiyə dözməyib intihar edir. Kitab yayımlandıqdan sonra Avropada bir çox gəncin eynilə Verter kimi geyinib, eyni səbəblərlə intihar etdiyi halların artdığı müşahidə olunub. Bu hadisələrə görə, bir çox ölkədə romanın yayımlanması qadağan edilmişdi.
Məsələ ilə bağlı psixoloq Vüsalə Əmiraslanova SİA-ya açıqlamasında bildirib ki, Verter effekti kütlə psixologiyasına təsir edən bir effektdir:
“İnsanlar həmin əsəri oxuduqdan sonra düşünmədən, kor-koranə şəkildə intihar etməyə başlayırdılar. Bundan əlavə, elə musiqi, filmlər var ki, verter effekti kimi təsir göstərir. Yəni insan həmin əsəri oxuduqda və ya həmin musiqini dinlədikdə özünü tamamilə unudur, intihara meyl edir. Əlbəttə ki, verter effektinin insan psixologiyasına mənfi təsirləri çoxdur. Çünki biz düşünmürük, hiss etmirik, sadəcə orda olanı təkrarlamağa çalışırıq. Bu da bir seçim deyil, insanın kor-koranə verdiyi bir qərardır”.
Sosial psixologiyada Verter effekti
Bir şəxs haqqında yayımlanan intihar xəbəri (xüsusilə də məşhur şəxsdirsə və ya hadisə romantikləşdirilərsə), bəzi həssas insanlarda eyni davranışı təkrarlama istəyi yarada bilər. Bu xüsusilə aşağıdakılar üçün keçərlidir:
Emosional cəhətdən qeyri-sabit olanlar
Depressiyada olanlar
Özünü sosial təcridə uğramış hiss edənlər
Gənclər və yeniyetmələr.
Bəs, həqiqətən də dünyada bu cür ard-arda intihar hadisələri baş verib?
Araşdırmalara görə, Robin Uilyamsın intiharından sonra ABŞ və bəzi ölkələrdə intihar nisbətində artım olmuşdu.
Cənubi Koreyada K-pop ulduzlarının intiharı media vasitəsilə geniş yayımlandıqdan sonra oxşar hallar artmışdı.
Bəs, bu effekt insana necə təsir edir?
Sosial öyrənmə — insanlar davranışı başqalarını müşahidə edərək öyrənirlər.
Model rolunda görmək — tanınmış, sevilən və ya empatı hiss olunan şəxs intihar edirsə, bəzi insanlar onu model kimi qəbul edə bilər.
Romantizasiya və qaçış düşüncəsi — intihar bəzən “qaçış” və ya “azadlıq” kimi təqdim olunduqda daha cəlbedici görünə bilər.
Normalizasiya — intihar hallarının çox və təkrarlanan şəkildə verilməsi onu “normal” və “yayğın” davranış kimi göstərə bilər.
Bəs, qarşısı necə alınmalıdır?
Bununla bağlı Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı (ÜST) və bir çox ölkə aşağıdakı prinsipləri tövsiyə edir:
1. Mediada sensasiyalı başlıqlardan çəkinmək
2. İntihar üsulunu detallı göstərməmək
3. Alternativ həll yollarından bəhs etmək (psixoloji yardım, dəstək)
4. Zərərçəkənə simpatiya ilə deyil, neytral yanaşmaq
5. Yardım xəttləri və dəstək məlumatlarını paylaşmaq
Əks effekt – Papageno effekti
Bu, Verter effektinin əksi olan bir fenomendir. Yəni intihardan çəkinən və psixoloji problemlərlə mübarizə aparan insanların hekayələri yayıldıqda, intihar halları azalır.
Bəs, bu effektin tarixçəsi nədir?
Bu effekt adını Mozartın "Sehrli Fleyta" operasındakı Papageno obrazından alır.
Papageno intihar etmək istəyəndə, ona həyatın dəyərini xatırladan biri olur və o fikrindən daşınır.
Nəticə etibarilə, Verter və Papageno effektləri, intiharın mediada necə işıqlandırıldığının cəmiyyətə və fərdlərə necə təsir etdiyini göstərən mühüm sosial-psixoloji anlayışlardır. Bu mövzuya həssas və məsuliyyətli yanaşma, xüsusilə media nümayəndələri, müəllimlər, psixoloqlar və siyasətçilər üçün həyati əhəmiyyət daşıyır. Hər bir fərd üçün doğru informasiya və dəstək vacibdir — həyat seçimlərini dəyişmək və yaşamaq üçün ümid həmişə var.
Daha ətraflı məlumat və yeniliklər üçün ain.az saytını izləyin.
