Bakı. Trend:
Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin türk birliyi ideyasınaşəxsi sadiqliyi əməkdaşlığın daha da gücləndirilməsi üçün möhkəmzəmin yaradır.
Bunu Trend-əverdiyi özəl müsahibədə, Türk Dövlətləri Təşkilatının (TDT) başkatibi Kubanıçbek Ömüralıyev bildirib.
O qeyd edib ki, Azərbaycanın TDT-yə sədrliyinə böyük gözləntilərbəslənilir.
“Qəbələ sammitinin başa çatması ilə TDT-yə sədrlik rəsmi şəkildəQırğızıstandan Azərbaycana keçdi və bu da Təşkilatın fəaliyyətindəyeni bir mərhələnin başlanğıcını qoydu. Gözləntilərin yüksək olmasıAzərbaycanın strateji mövqeyindən, siyasi liderliyindən və iqtisadipotensialından irəli gəlir. Bu amillər Azərbaycanı TDT-ni dahadərin əməkdaşlığa, inkişaf və beynəlxalq nüfuza doğru aparmaq üçünunikal şəkildə mövqe sahibi edir. Sammitin mövzusundan da göründüyükimi, Azərbaycanın sədrliyindən regionda təhlükəsizlik və sabitliyəxüsusi diqqət yetirilməsi gözlənilir”, – deyə Ömüralıyevvurğulayıb.
TDT-nin baş katibi qeyd edib ki, Azərbaycan ərazilərinin azadolunması və Ermənistanla Vaşinqton razılaşmaları Cənubi Qafqazdadayanıqlı sülhün əsasını qoyub.
“Son illər təhlükəsizlik sahəsində əməkdaşlıq TDT üçün əsasprioritetə çevrilib. Buna qlobal və regional çağırışlar, dəyişəngeosiyasi dinamika və üzv dövlətlər daxilində təhlükəsizlikvəziyyətinin inkişafı təsir göstərib. "Türk Dünyası – 2040 Baxışı"və TDT-nin 2022–2026-cı illər Strategiyası siyasət və təhlükəsizlikməsələlərində daha sıx qarşılıqlı fəaliyyətin vacibliyinivurğulayır. Bu məqsədlərə dəstək üçün TDT çərçivəsində əsasmexanizmlər yaradılıb. Bunlara hökumət başçıları,vitse-prezidentlər, xarici işlər nazirləri, prezidentlərin xaricisiyasət üzrə köməkçiləri və müşavirləri, həmçinin nazir müavinlərisəviyyəsində mütəmadi çoxtərəfli siyasi məsləhətləşmələr daxildir.Bu görüşlər üzv ölkələrin ümumi maraqlarına və məqsədlərinə təsiredən məsələlər üzrə əlaqələndirməni təmin etmək, TDT-ninkonsolidasiya olunmuş mövqeyini formalaşdırmaq və vahid stratejibaxış hazırlamaq məqsədi daşıyır”, – deyə o bildirib.
Ömüralıyev qeyd edib ki, milli təhlükəsizlik şuraları, müdafiəsənayesi qurumları və xüsusi xidmət orqanlarının görüşləri mütəmadikeçirilir və bu görüşlər üzv ölkələrə regional və qlobaltəhlükəsizlik məsələlərini müzakirə etmək, yaranan təhdidlərfonunda TDT-nin birgə siyasətlərini formalaşdırmaq imkanıverir.
“Bu kontekstdə türk dövlətlərinin təhlükəsizlik sahəsində mövcudəməkdaşlığı və əlaqələndirməsini gücləndirmək niyyəti QəbələBəyannaməsində əksini tapıb. Sammitdə dövlət başçılarının çıxışlarıda türk ölkələrinin yeni beynəlxalq təhlükəsizlik mühitinəkollektiv səylərlə uyğunlaşmaq əzmini vurğuladı. Liderlər sülh vətəhlükəsizlik üçün yeni təhdidlərə, o cümlədən humanitar böhranlaraqarşı koordinasiyalı tədbirlərin vacibliyini, həmçinin stratejiproqnozlaşdırma və birgə təşəbbüslərin gücləndirilməsini qeydetdilər.
Prezident İlham Əliyevin beynəlxalq hüququn norma vəprinsiplərinin kobud şəkildə pozulduğu bir şəraitdə türkdövlətlərinin vahid güc mərkəzi kimi birləşməsinin və hərbi,müdafiə-texniki sahələrdə əməkdaşlığın möhkəmləndirilməsininəhəmiyyəti barədə bəyanatları Təşkilatın gələcək fəaliyyətinəistiqamət verən mühüm çağırış olmalıdır, ələlxüsus da Azərbaycanıntəşkilata sədrlik edəcəyi müddətdə. Onun 2026-cı ildə TDT-yə üzvdövlətlərin Azərbaycanda birgə hərbi təlimlərinin keçirilməsitəklifi bu mövqeyin təsdiqidir”, - deyə TDT baş katibibildirib.
Ömüralıyev xatırladıb ki, 2025-ci il iyulun 23-də İstanbuldakeçirilmiş TDT-yə üzv dövlətlərin müdafiə sənayesi qurumlarırəhbərlərinin ilk görüşünün nəticələrinə əsaslanaraq, 2026-cı ildəBakıda bu sahədə əməkdaşlığı daha da aktivləşdirmək məqsədiləikinci görüş təşkil olunacaq. Bundan başqa, 2026-cı ildəAzərbaycanda TDT-yə üzv dövlətlərin milli təhlükəsizlik şuralarıkatiblərinin beşinci görüşü keçiriləcək.
“Qlobal vəziyyətin dərindən təhlili və zəruri qərarların qəbuledilməsi üçün TDT-nin xarici işlər nazirləri və xüsusi xidmətorqanları rəhbərlərinin müntəzəm birgə görüşlərinin keçirilməsibarədə Özbəkistanın təklifi, eləcə də terrorizm, ekstremizm,transmilli cinayətkarlıq, kibertəhdidlər və digər mövcud risklərləmübarizədə səlahiyyətli orqanların əməkdaşlığının effektivliyiniartırmaq məqsədilə yeni təhlükə və çağırışlara qarşı birgəfəaliyyət mexanizmi üzrə saziş hazırlanması barədə Qırğızıstanıntəşəbbüsü TDT təhlükəsizlik sisteminin yaradılması istiqamətindəcəsarətli addımlardır.
Həmçinin, Azərbaycanın sədrliyi dövründə iqtisadiyyat,nəqliyyat, enerji və digər mühüm sahələrdə əməkdaşlığıngenişləndirilməsinə xüsusi diqqət yetiriləcəyi gözlənilir. Butəmələ əsaslanaraq, 2026-cı il ərzində Azərbaycan sədrliyi üzvölkələr arasında əlaqələrin dərinləşdirilməsinə və türk dünyasındankənarda da geniş əməkdaşlığın inkişafına yönəlmiş bir sıratəşəbbüslərə rəhbərlik edəcək. Azərbaycan RespublikasınınPrezidentinin güclü siyasi iradəsi və onun türk birliyi ideyasınaşəxsi sadiqliyi gələcək konsolidasiyanın möhkəm bazasını yaradır”,- deyə TDT baş katibi vurğulayıb.
Ömüralıyev xatırladıb ki, Prezident İlham Əliyev 14 fevral2024-cü il tarixindəki inaqurasiya mərasimində TDT barədədanışarkən belə deyib: “Bu, bizim üçün əsas beynəlxalq təşkilatdır,çünki bu, bizim ailəmizdir. Bizim başqa ailəmiz yoxdur. Bizimailəmiz Türk dünyasıdır”.
“Onun bu sözləri Azərbaycanın TDT-ni gücləndirmək və onu dünyaarenasında nüfuzlu güc mərkəzinə çevirmək əzmini parlaq şəkildə əksetdirir. Bu kontekstdə Azərbaycan sədrliyi dövründə flaqmantəşəbbüsü həyata keçirəcək. 1926-cı il Bakı Türkoloji Qurultayının100 illiyi və onun ən mühüm qərarlarından biri – türk dilləri üçünvahid latın qrafikalı əlifbanın qəbulunun ildönümü münasibətilə TDTçərçivəsində türk dövlətləri və türk əməkdaşlığı təşkilatları iləbirgə genişmiqyaslı yubiley tədbiri təşkil ediləcək”, - deyə oəlavə edib.
TDT-nin Qəbələ sammitinin əsas nəticələri
Ömüralıyev qeyd edib ki, “Regional sülh və təhlükəsizlik”mövzusu altında Qəbələdə keçirilən TDT-nin 12-ci sammiti mühüm birmərhələdə - Azərbaycanın suverenliyini və ərazi bütövlüyünü bərpaetməsi, eləcə də Ermənistanla sülh sazişinin mətninin paraflanmasıfonunda baş tutdu.
“Bu mühüm hadisələr Cənubi Qafqazda sabitlik və rifahın yenidövrünü açır, həmçinin regional sabitliyi konkret birgətəşəbbüslərə çevirmək üçün unikal imkan yaradır. Qəbələ sammiti ikiəsas nəticə ilə yadda qaldı. Qəbələ Bəyannaməsi 121 bənddən ibarətaydın fəaliyyət planını müəyyənləşdirdi. Bu plan siyasi məsələləri,xarici siyasəti, təhlükəsizliyi, iqtisadi və sektor inkişafını,xalqlar arasında əlaqələri, institusional koordinasiyanı və xaricitərəfdaşlarla əməkdaşlığı əhatə edir. Bundan əlavə, dövlətbaşçıları ‘TDT+’ formatını işə saldılar – bu, xarici tərəfdaşlarladialoqu genişləndirmək və Türk dünyasının beynəlxalq mövcudluğunugücləndirmək üçün çevik bir platformadır.
Bu təşəbbüs TDT-nin Birləşmiş Millətlər Təşkilatı və İslamƏməkdaşlıq Təşkilatında müşahidəçi statusu əldə etmək kimi ümumiməqsədlərini tamamlayır və daha dərin qlobal iştirak istiqamətindənövbəti addımdır. Qəbələ Bəyannaməsi Zəngəzur və Orta Dəhliz, Türkİnvestisiya Fondu və planlaşdırılan OTS-SAT 12U kubsatı kimi əsaslayihələri də daxil olmaqla iqtisadi, nəqliyyat və texnolojitəşəbbüslərin sürətləndirilməsini vurğulayır”, - deyə TDT başkatibi bildirib.
Eyni zamanda, o qeyd edib ki, xidmətlərin göstərilməsi vəinvestisiyaların asanlaşdırılması haqqında saziş üzrə danışıqlardavam edir və bu, iqtisadi inteqrasiyanın daha da dərinləşməsinətöhfə verəcək.
“Liderlər türk dövlətləri arasında siyasi əməkdaşlığıinstitusionallaşdıracaq və regional sülh üçün kollektiv məsuliyyətigücləndirəcək strateji tərəfdaşlıq, əbədi dostluq və qardaşlıqhaqqında saziş üzərində işin sürətləndirilməsi barədə razılığagəldilər. İnstitusional və mədəni əməkdaşlıq da əlavəgücləndirildi. Türkmənistan həm Türk Akademiyasında, həm də TürkMədəniyyəti və İrsi Fondunda müşahidəçi statusu aldı, TÜRKSOY-undaha da inkişaf etdirilməsi və gücləndirilməsi üzrə tədbirlərtəsdiqləndi ki, bu da türk dünyasının mədəni və institusionalbağlarını genişləndirir və möhkəmləndirir.
Ümumilikdə, sammit yalnız nailiyyətlərimizi əks etdirmədi, həmdə gələcəyə yönəlmiş, proaktiv bir gündəliyi müəyyənləşdirdi.Dövlət başçılarımızın qətiyyətli sadiqliyi sayəsində TDT hazırdaiqtisadi inteqrasiyadan və təhlükəsizlikdən tutmuş təhsilə və həttakosmosa qədər 40-dan çox sahədə çoxtərəfli əməkdaşlığıəlaqələndirir. Bu da həm üzv dövlətlər arasında yaxınlaşmanındərinləşməsini, həm də Təşkilatın artan beynəlxalq tanınmasınınümayiş etdirir”, – Ömüralıyev əlavə edib.
Türk əməkdaşlığı – Orta Dəhlizin uğur mühərrikikimi
Ömüralıyev qeyd edib ki, “Türk Dünyası - 2040 Baxışı”çərçivəsində Orta Dəhlizin inkişafı strateji prioritet kimi müəyyənolunub – bu, Şərqlə Qərbi birləşdirən ən qısa və təhlükəsizmarşrut, eləcə də türk ölkələrinin qlobal logistika şəbəkələrinəinteqrasiyasını təmin edən əsas amildir.
“O baxımdan Orta Dəhliz regional inteqrasiyanın və iqtisadiəməkdaşlığın təməl daşıdır. O, Şimal Dəhlizi ilə müqayisədə tranzitməsafəsini 2000 kilometr azaldır və Çinlə Avropa arasında yüklərincəmi 15 günə çatdırılmasına imkan yaradır — bu isə dəniz nəqliyyatıilə müqayisədə üç dəfə sürətlidir. Bu marşrutun potensialının tamreallaşdırılması türk dövlətləri arasında sıx əlaqələndirməninolmasını tələb edir. Çin–Qırğızıstan–Özbəkistan dəmir yolu kimibirgə infrastruktur layihələri vasitəsilə – ki, bu dəhlizin əsaselementi hesab olunur – üzv dövlətlər tranzitin səmərəliliyinixeyli artırır və illik buraxıcılıq qabiliyyətini 15 milyon tonaqədər genişləndirirlər. Eyni zamanda, Orta Dəhlizin uğuru üçüngömrük və logistika proseslərinin müasirləşdirilməsi də azəhəmiyyət kəsb etmir,” – deyə o bildirib.
Türk Dövlətləri Təşkilatının baş katibi qeyd edib ki, Azərbaycanvə digər üzv ölkələr ePermit (elektron nəqliyyat icazələri), eCMR(elektron yük-nəqliyyat qaimələri) və eTIR (elektron gömrük tranzitsistemi) kimi sistemləri uğurla tətbiq edirlər. Bu isə beynəlxalqdaşımaları daha sürətli, sadə və şəffaf edir.
“2025-ci ilin yanvarında Bakıda TDT-nin gömrük xidmətlərirəhbərlərinin görüşü zamanı eTIR sisteminin tam tətbiqinə dairregional Yol Xəritəsinin imzalanması bu prosesdə mühüm mərhələoldu. Bu addım regionda daha səmərəli və təhlükəsiz ticarətaxınlarının formalaşmasına yol açdı. 2022-ci ilin SəmərqəndSammitində qəbul olunmuş sadələşdirilmiş gömrük dəhlizləri vəbeynəlxalq yükdaşımalarla bağlı razılaşmalarla birgə bu təşəbbüslərOrta Dəhlizi daha da möhkəmləndirir, türk dövlətlərini regionaləlaqəlilik, səmərəlilik və dayanıqlılıq nümunəsinə çevirir,” – deyəo əlavə edib.
Türk Dünyasının birləşməsində TRIPP (ZəngəzurDəhlizi)-in rolu
Ömüralıyev hesab edir ki, Zəngəzur dəhlizinin gerçəkləşdirilməsiregional əlaqəlilik baxımından dönüş nöqtəsi ola bilər.
“Azərbaycanın əsas hissəsini Naxçıvanla birləşdirən 43kilometrlik tranzit xəttinin yaradılması ilə bu marşrut CənubiQafqaz üzərindən birbaşa quru əlaqəsini təmin edəcək, MərkəziAsiyanı Türkiyə ilə, daha sonra isə Avropa və dünya bazarları iləbirləşdirəcək,” – deyə o bildirib.
TDT baş katibi əlavə edib ki, iqtisadi və logistika effektindənəlavə, TRIPP layihəsi dərin geosiyasi əhəmiyyət daşıyır.
“Bu layihə 2025-ci ilin avqustunda Vaşinqtonda Azərbaycan vəErmənistan arasında imzalanmış Birgə Bəyanat və sülh sazişimətninin paraflanmasından sonra Cənubi Qafqazda yeni bir mərhələninbaşlanmasını simvolizə edir — regionda dayanıqlı sülhün, sabitliyinvə rifahın bərqərar olması istiqamətində tarixi addımdır. İstismaraverildikdən sonra, bu dəhliz TDT-nin təşviq etdiyi Orta Dəhliztəşəbbüsünə mühüm əlavə olacaq. Bu, ticarətin səmərəliliyiniartıracaq, tranzit vaxtını azaldacaq və türk regionunda logistikaəməkdaşlığını möhkəmləndirəcək,”- deyə o izah edib.
Dəyişən qlobal nizamda strateji oyunçu kimi TürkDövlətləri Təşkilatı
Ömüralıyev vurğulayıb ki, dəyişən qlobal mənzərə fonunda TDTözünü regionları birləşdirən, iqtisadiyyatları əlaqələndirən vəsabitliyə töhfə verən dinamik və perspektivli platforma kimi—Mərkəzi Asiyadan və Qafqazdan tutmuş Anadoluyadək və daha irəliyəqədər geniş bir ərazidə mövqeləndirir.
“‘Türk Dünyası – 2040 Baxışı’na əsaslanaraq, Təşkilat regionaləməkdaşlıq çərçivəsindən çıxaraq qitələri birləşdirən stratejikörpüyə çevriləcək, Avrasiya məkanında və onun hüdudlarındankənarda sülhə, sabitliyə və ümumi rifaha töhfə verəcək. Biz görürükki, üzv ölkələrimiz böyük potensiala malikdir və bu, səylərinəlaqələndirilməsi, eləcə də qlobal problemlərin birgə həlli üçünunikal imkanlar açır. Dövlətlərimiz artıq əsas məsələlər üzrə ortaqmövqe tutmağa başlayıblar. Bu proses daha da güclənəcək vəgələcəkdə bizə mühüm qlobal məsələlərdə daha vahid mövqe nümayişetdirməyə imkan verəcək,” – deyə o əlavə edib.
Enerji əməkdaşlığı vasitəsilə türk birliyininmöhkəmləndirilməsi
Baş katib bildirib ki, TDT üzv dövlətlər arasında iqtisadi vəenerji əməkdaşlığının gücləndirilməsi istiqamətində mühümnailiyyətlər əldə etməyə davam edir.
“Şərqlə Qərbin, Şimalla Cənubun kəsişməsində strateji mövqedəyerləşən, təqribən 170 milyon əhalisi və 4,5 milyon kvadratkilometr ərazisi olan regionumuz ticarət və iqtisadi qarşılıqlıəlaqənin genişlənməsi üçün böyük imkanlar yaradır. 2024-cü ildəümumi ÜDM 2,1 trilyon ABŞ dollarını, ticarət dövriyyəsi isə 1,1trilyon dolları ötüb. Bununla belə, üzv ölkələr arasındakı daxilitürk ticarətinin payı hələ də nisbətən azdır — ümumi ticarətdövriyyəsinin təxminən 7 faizini təşkil edir. Halbuki bir neçə ilöncə bu göstərici cəmi 3 faiz idi, bu da artım üçün böyükpotensialın mövcudluğundan xəbər verir.
Azərbaycan TDT çərçivəsində iqtisadi əlaqələringücləndirilməsində fəal rol oynayır. Təkcə 2024-cü ildəAzərbaycanın üzv dövlətlərlə ticarət dövriyyəsi təxminən 7 milyarddollara çatıb ki, bu da ölkənin ümumi xarici ticarət dövriyyəsinin14,5 faizinə bərabərdir. Əsas tərəfdaşlar isə Türkiyə və Qazaxıstanolub. 2025-ci ilin ilk yeddi ayında ticarət dövriyyəsi artıq 4,41milyard dollar təşkil edib. Bu səyləri dəstəkləyən əsasmexanizmlərdən biri Türk Dövlətləri Ticarət və Sənaye Palatalarıİttifaqıdır. Bu qurum 2 milyondan çox şirkəti birləşdirərəksahibkarların praktiki əməkdaşlığını təşviq edir,” – deyəÖmüralıyev vurğulayıb.
O, həmçinin Prezident İlham Əliyevin təşəbbüsü ilə yaradılan vəMacarıstanın iştirakı ilə ilkin 500 milyon dollardan 600 milyondollara qədər artırılmış Türk İnvestisiya Fondunun əhəmiyyətini dəxüsusi qeyd edib.
“Bu fond qarşılıqlı investisiyaları dəstəkləyir, innovasiyalarıtəşviq edir və sahibkarlığın, xüsusilə kiçik və orta biznesininkişafına təkan verir. Azərbaycanın TDT üzv ölkələrinə birbaşainvestisiyaları artıq 20 milyard dolları ötüb və bu, birgəlayihələr və iqtisadi inteqrasiyanın dərinləşməsi üçün möhkəm təməlyaradır.
Nəhayət, TDT rəqəmsal transformasiya istiqamətində mühümaddımlar atıb. Bişkekdə keçirilən 11-ci sammitdə Rəqəmsalİqtisadiyyat üzrə tərəfdaşlıq sazişinin imzalanması rəqəmsalticarətin və regional iqtisadi modernləşmənin qarşısındakımaneələri aradan qaldırmaq baxımından vacib mərhələ olub. Enerjisektoru isə prioritet olaraq qalır, çünki türk dövlətləri birlikdədünyanın aparıcı enerji tədarükçüləri üçlüyünə daxildirlər. Birgəlayihələr təkcə enerji təhlükəsizliyini artırmır, həm də “yaşılkeçid” üçün platforma yaradır. Bunun parlaq nümunəsi Azərbaycan,Qazaxıstan və Özbəkistan arasında bərpa olunan enerji sahəsindəstrateji tərəfdaşlıqdır; bu tərəfdaşlıq Orta Dəhliz boyunca “YaşılEnerji Körpüsü”nün yaradılmasına yönəlib,” – deyə Ömüralıyev əlavəedib.
Bundan başqa, TDT baş katibinin sözlərinə görə, Azərbaycan,Gürcüstan, Macarıstan və Rumıniya enerji sahəsində “yaşıl dəhliz”təşəbbüsü çərçivəsində əməkdaşlığı inkişaf etdirirlər.
“Layihənin əsasını Qara dənizin altı ilə çəkiləcək yüksəkgərginlikli sualtı kabel təşkil edir. O, Cənubi Qafqazı Avropaİttifaqının enerji sistemi ilə birləşdirəcək. Layihə əsasən küləkvə günəş enerjisi olmaqla, Azərbaycanın və Gürcüstanın enerjipotensialını Rumıniya vasitəsilə Macarıstan və daha geniş Avropaenerji şəbəkəsinə inteqrasiya etmək məqsədi daşıyır.
Azərbaycanın külək enerjisi potensialı xüsusilə təsirlidir — 157QVt səviyyəsində qiymətləndirilir, bu isə ölkənin daxili tələbatınıxeyli üstələyir və Avropaya “təmiz enerji” ixracı üçün genişimkanlar açır. 2024-cü ildə Bakıda keçirilən COP29 zamanı SOCAR,Səudiyyə Ərəbistanının “ACWA Power” və Birləşmiş ƏrəbƏmirliklərinin “Masdar” şirkətləri ilə təxminən 3,5 QVt gücündədəniz külək enerjisi layihələrinin işlənməsi üzrə AnlaşmaMemorandumu imzalayıb.
Bütün bu təşəbbüslər türk dünyasının enerji təhlükəsizliyininmöhkəmləndirilməsinə, dayanıqlı inkişafın təşviqinə və iqtisadiinteqrasiyanın dərinləşməsinə sadiqliyini bir daha nümayiş etdirir.Bu istiqamətdə Azərbaycanın mərkəzi və fəal rol oynaması xüsusilədiqqətəlayiqdir”, – deyə o qeyd edib.
Yeni təşəbbüslər və TDT-nin gələcək baxışı
Ömüralıyev qeyd edib ki, iqtisadiyyat və enerji kimi əsasistiqamətlərlə yanaşı, TDT təhsil, turizm, idman, mədəniyyət vəbeynəlxalq əməkdaşlıq sahələrində də mühüm nailiyyətlər əldəedib.
“Turizm sahəsində "Türk İpək Yolu", "Tabarruk Ziyarət" və "TürkDünyasının Turizm Paytaxtı" proqramları kimi təşəbbüslər uğurlahəyata keçirilir və ortaq irsimizin təbliğinə xidmət edir.Qırğızıstanın Cəlalabad şəhəri 2025-ci il üçün Türk DünyasınınTurizm Paytaxtı elan olunub və regionun turizm potensialını nümayişetdirən, tərəfdaşlıqları gücləndirən Beynəlxalq Turizm Forumuna evsahibliyi edib. 2026-cı ildə isə bu statusu Ankara daşıyacaq və bizpaytaxtın zəngin mədəni irsini tanıtmağa və Türk Dünyası üzrəturizmin inkişafına töhfə verəcək yeni təşəbbüsləri səbirsizlikləgözləyirik.
Qış turizmi də inkişaf mərhələsindədir — Özbəkistanda keçirilənTürk Qış Kuboku və Azərbaycanın Şahdağ bölgəsində təşkil olunanTürk Dünyası xizək kurortları sammiti bu istiqamətdə önəmliaddımlardır. "Vahid xizək kartı", "Vahid muzey bileti" və "Turk ID"kimi layihələr üzv ölkələr arasında səyahətləri daha daasanlaşdırır. Gənclərin və idmançıların iştirakı ilə keçiriləntədbirlər də fəal şəkildə genişlənir: Çolpon-Atada keçirilən IIITürk Universitetlərarası Oyunları, Almatıda açılan Türk DünyasıGənclər Mərkəzi, Daşkənddə baş tutan III Diaspor Gəncləri Forumu,Qəbələdə keçirilən İdman Könüllüləri Forumu və İstanbulda təşkilolunan “Turkic Red Network” könüllülər düşərgəsi bu sahədə mühümnümunələrdir,” – deyə o bildirib.
TDT baş katibi vurğulayıb ki, təhsil təşkilatın inteqrasiyasəylərinin mərkəzi elementi olaraq qalır.
O, yaxın vaxtlarda keçirilmiş sammitdə liderlərin TəhsilTəşəbbüsləri Katibliyinin yaradılması, "ORHUN" mübadilə proqramınınyenidən təşkili və Türk Ali Təhsil Məkanının formalaşdırılmasıbarədə razılığa gəldiklərini xatırladıb.
“Bu istiqamətdə mühüm mərhələ 2025-ci il oktyabrın 15-dəDaşkənddə keçirilən TURKUNIB Baş Assambleyasının 8-ci iclası oldu.İclasda Türk Universitetləri Birliyinin (TURKUNIB) DaimiKatibliyinin, Proqram Fondu və "ORHUN" Mübadilə Proqramınınyaradılmasına dair konseptual sənəd qəbul edildi. Assambleyada 62yeni universitet birliyə qoşuldu və üzvlərin ümumi sayı 109-açatdı. Qəbələ Bəyannaməsinə əsasən, TDT "ORHUN" MübadiləProqramının genişləndirilməsinə və Türk Ali Təhsil Məkanınınyaradılmasına dəstək üçün 1 milyon ABŞ dolları ayırıb. Macarıstanınhər il 1 milyon avro məbləğində Elmi Tədqiqat, İnkişaf vəİnnovasiya Fonduna töhfəsi isə türkdilli ölkələr arasında akademikəməkdaşlığı daha da gücləndirəcək,” – deyə Ömüralıyevvurğulayıb.
O əlavə edib ki, mədəni təşəbbüslər də təhsil sahəsindəkisəyləri tamamlayır.
Ömüralıyevin fikrincə, Türkiyə Prezidenti Rəcəb Tayyib ƏrdoğanınQəbələ Sammitində səsləndirdiyi “Ortaq Türk Əlifbasınınyaradılması” təşəbbüsü, TDT-nin mədəni birliyi gücləndirməkmissiyasına tam uyğun gəlir. Xüsusilə də 1926-cı ildə keçirilmişBakı Türkoloji Qurultayının 100 illiyinin yaxınlaşdığı bir dövrdəbu məsələ xüsusi rəmzi əhəmiyyət daşıyır — məhz həmin qurultaydatürkdilli xalqlar üçün vahid latın əlifbası ideyası ilk dəfə irəlisürülmüşdü.
“Qarşıdakı illərdə baş tutacaq tədbirlər — 2027-ci ildəkeçiriləcək III Türk Dünyası Mədəniyyət Forumu, Mahmud Kaşğarinin950 illiyi, Qırğızıstanın ev sahibliyi edəcəyi VI Köçəri Oyunlarıvə Türkmənistanın Aşqabadda mədəni yubiley tədbirinə dəvəti —irsimizin, kimliyimizin və mədəni əməkdaşlığımızın qorunmasına olansadiqliyimizi göstərir. Beynəlxalq arenada isə TDT BMT agentlikləri(UN-Habitat, ÜST, FAO, UNIDO), ATƏT, ƏƏT, İƏT, İƏT, ASEAN, İƏT vəAfrika İttifaqı kimi əsas təşkilatlarla əməkdaşlığı genişləndirib.Ən mühüm razılaşmalar arasında UN-Habitat ilə davamlı şəhərsalmasahəsində Anlaşma Memorandumu və UNIDO ilə təmiz enerji və “yaşılartım” mövzusunda Birgə Bəyanat xüsusi qeyd olunmalıdır”, - deyə oəlavə edib.
Ömüralıyev vurğulayıb ki, TDT-nin 2024–2025-ci illər üçün ÜSTilə Fəaliyyət Planı səhiyyə təhlükəsizliyi, fövqəladə hallarahazırlıq və regional rifah məsələlərinə fokuslanır.
“İctimai diplomatiya sahəsində 2024-cü ildə TDT BMT-nin Cenevrəofisində "Türk Həftəsi"ni uğurla təşkil etdi və türk əməkdaşlığınıqlobal səviyyədə nümayiş etdirdi. Tədbirin uğurundan sonra 2025-ciildə Vyanada keçiriləcək ikinci "Türk Həftəsi"nin hazırlıqlarıartıq başlanıb. Bu isə TDT-nin beynəlxalq əməkdaşlığa açıq vədinamik qurum kimi rolunu daha da gücləndirəcək,” – deyə obildirib.
TDT Baş katibi hesab edir ki, bu ilin əsas hadisələrindən biriİstanbulda keçirilən və UNIDO ilə TÜBİTAK tərəfindən birgə təşkilolunan “Təmiz Texnologiyalar Günləri – 2025” olub. Tədbirhökumətləri və innovatorları bir araya gətirərək təmiztexnologiyaların təşviqinə və kiçik-orta sahibkarlığın inkişafınadəstək verib.
“Bu tədbir bir daha sübut etdi ki, TDT artıq yalnız regionaltəşkilat deyil, həm də qlobal dayanıqlı inkişaf təşəbbüslərindəfəal iştirak edən mühüm tərəfdaşdır. Gələcəyə baxaraq, TürkDövlətləri Təşkilatı türk dünyasında birliyi, sülhü və rifahımöhkəmləndirmək missiyasına sadiq qalacaq. Azərbaycanın sədrliyidövründə Qəbələ Sammitində müəyyən edilmiş prioritetlər – regionaltəhlükəsizliyin gücləndirilməsi, iqtisadi və nəqliyyat əlaqələriningenişləndirilməsi, enerji əməkdaşlığının dərinləşdirilməsi,həmçinin mədəni və humanitar əlaqələrin inkişafı istiqamətindəfəaliyyətlər həyata keçiriləcək. "Türk Dünyası 2040 Baxışı" vədövlət başçılarımızın müəyyən etdiyi strateji istiqamətlər əsasındaTDT bütün sahələrdə əməkdaşlığı daha da dərinləşdirəcək. Birgənailiyyətlərimiz göstərir ki, türk dövlətləri birgə hərəkət etdikdəbiz yalnız regionumuzu deyil, həm də qlobal sabitlik və inkişafamühüm töhfə veririk,” – deyə o yekunlaşdırıb.
