Azərbaycan Mərkəzi Bankının açıqladığı son statistikaya əsasən, 2024-cü ilin oktyabrın 1-nə geniş mənada pul kütləsi (M3) 47 milyard 985,7 milyon manat təşkil edib. Bu göstərici əvvəlki ayla müqayisədə 0,5 faiz, ilin əvvəlinə nisbətən 3,2 faiz, ötən ilin eyni dövrü ilə müqayisədə isə 5,3 faiz artımı ifadə edir. Manatla olan pul kütləsi (M2) 37 milyard 188,1 milyon manata çatıb, bu da aylıq 1 faiz, illik müqayisədə 4 faiz çox deməkdir. Hesabat dövründə tələbli depozitlər (M1) 29 milyard 468,4 milyon manat səviyyəsində olub. Bank sistemindən kənarda dövr edən nağd pul (M0) isə 17 milyard manatı ötüb və son bir ildə 7,5 faiz artım nümayiş etdirib.
Göstəricilərin strukturuna diqqət edildikdə aydın olur ki, Azərbaycanın pul bazarında artım dinamikası əsasən nağd pul və tələbli depozitlər hesabına formalaşır. Bu, iqtisadi fəallığın artması ilə yanaşı, bir tərəfdən monetar tələbin yüksəlməsini, digər tərəfdən isə iqtisadiyyatda nağd dövriyyənin hələ də mühüm rol oynadığını göstərir. İnflyasiyanın 2023-2024-cü illərdə sabitləşməsi fonunda M3 aqreqatının artımı daha çox iqtisadi genişlənməni və fiskal stimullaşdırıcı siyasətin nəticələrini əks etdirir. Dövlətin infrastruktur layihələrinə və qeyri-neft sektoruna yönəltdiyi xərclər bank sisteminə yeni likvidlik axınını gücləndirib. Bununla yanaşı, M0 aqreqatının yüksəlməsi ticarət sektorunda və kiçik sahibkarlıqda nağd ödəniş dövriyyəsinin hələ də üstünlük təşkil etdiyini göstərir.
Nağd pulun artımı, adətən, istehlak yönümlü xərclərin genişlənməsi və ev təsərrüfatlarının gəlirlərində nisbi artımla bağlı olur. Ancaq bu dinamika maliyyə sektorunda rəqəmsallaşma tempinin hələ tam istənilən səviyyəyə çatmamasını da nümayiş etdirir. İnkişaf etmiş ölkələrin təcrübəsində M0 aqreqatının ümumi pul kütləsindəki payı getdikcə azalır, çünki rəqəmsal ödəniş sistemləri və banklaşdırma səviyyəsi iqtisadiyyatın əsas dayaq mexanizmlərinə çevrilir. Azərbaycanda isə bu göstəricinin mütəmadi artımı pul bazarının strukturunda müəyyən tarazlığın hələ tam formalaşmadığını göstərir, baxmayaraq ki, son illərdə bank sektorunun rəqəmsal infrastrukturunda ciddi irəliləyişlər müşahidə olunur.
Tələbli depozitlərin (M1) cüzi azalması ilin əvvəlinə nisbətən qısamüddətli likvid aktivlərə ehtiyacın azaldığını, vəsaitlərin daha çox yığım və ya investisiya məqsədli istiqamətlərə yönəldiyini göstərir. M2 aqreqatının artımı isə tədricən maliyyə sabitliyinin qorunması, faiz dərəcələrinin stabil saxlanılması və pul siyasətinin çevik tənzimlənməsi ilə əlaqələndirilə bilər. Qlobal miqyasda oxşar meyillər, xüsusilə də inkişaf etməkdə olan bazarlarda, post-pandemiya dövründə monetar genişlənmənin daha dayanıqlı mərhələyə keçidini göstərir. Azərbaycan da bu baxımdan pul siyasətində balanslı yanaşmanı qoruyur, həm daxili bazarda manatın sabitliyini, həm də iqtisadi dövriyyənin real sektorla uyğunluğunu təmin etməyə çalışır.
Ümumilikdə, M3 aqreqatının 48 milyard manata yaxınlaşması iqtisadiyyatın nominal miqyasının böyüməsi, valyuta sabitliyi və dövlətin investisiya yönümlü siyasətinin təsir göstəricisidir. M0 və M2 arasında fərqin genişlənməsi maliyyə inklüzivliyinin və kapital bazarının dərinləşməsi baxımından gələcəkdə daha çox institusional addımların atılmasının vacibliyini ortaya qoyur. Əgər bu proses davamlı xarakter alarsa, 2025-ci ildə pul aqreqatlarının artım templəri iqtisadiyyatın real sektoru ilə daha sinxron şəkildə formalaşa bilər ki, bu da həm bank sisteminin dayanıqlığına, həm də ümumi pul dövriyyəsinin sağlam strukturuna müsbət təsir göstərəcək.
