8 noyabr 2020-ci il Azərbaycan tarixində əbədi olaraq Zəfər Günü kimi yadda qaldı. Həmin gün xalqımız, dövlətimiz və ordumuz birlikdə əsrlər boyu milli yaddaşda qalmış bir ədalətsizliyi aradan qaldıraraq, Azərbaycanın mədəni və strateji incisi olan Şuşanı azad etdi. Bu hadisə yalnız hərbi əməliyyatın uğurla nəticələnməsi deyil, həm də Azərbaycanın dövlətçilik fəlsəfəsinin, milli iradəsinin və xalqın birliyinin təntənəsi idi. Şuşanın azad olunması Vətən müharibəsinin simvoluna, Azərbaycanın XXI əsrdə qazandığı ən böyük tarixi nailiyyətə çevrildi.
Şuşa Azərbaycanın tarixində və kimliyində xüsusi yer tutur. Qarabağın mərkəzi və mədəni beşiyi olan bu şəhər XVIII əsrdə Pənahəli xan tərəfindən salındığı gündən etibarən Azərbaycan dövlətçiliyinin, musiqisinin, poeziyasının və mənəvi mədəniyyətinin rəmzi olub. Üzeyir Hacıbəyli, Bülbül, Natəvan kimi şəxsiyyətlərin adı ilə bağlı olan Şuşa xalqımızın milli ruhunu, mənəvi dirənişini və azadlıq sevgisini təcəssüm etdirir. 1992-ci ildə şəhərin işğalı təkcə torpaq itkisi deyil, həm də mənəvi sarsıntı idi. Bu itki xalqımızda ədalətin bərpası və azadlığın yenidən qazanılması arzusu kimi dərin iz buraxdı. 28 il ərzində Şuşanın azadlığı həm dövlətin, həm də xalqın milli məqsədinə çevrildi və bu məqsəd nəhayət, 2020-ci ildə reallaşdı.
Şuşa Zəfərinin reallaşması təsadüfi proses deyildi. Bu, uzun illər ərzində planlı şəkildə aparılmış hərbi, siyasi və diplomatik strategiyanın nəticəsi idi. Ali Baş Komandan İlham Əliyevin liderliyi ilə Azərbaycan dövlətinin qurduğu müasir ordu modeli, texnoloji üstünlüklər və müasir döyüş strategiyası 44 günlük Vətən müharibəsində öz bəhrəsini verdi. Lakin Şuşanın azadlığı təkcə texnologiyanın deyil, eyni zamanda əsgər və zabitlərimizin fədakarlığının, xalqın ordusuna sonsuz inamının və siyasi rəhbərliyin qətiyyətli iradəsinin göstəricisidir. Düşmənin yüzlərlə illik hərbi istehkamını piyada döyüşlərlə yararaq azad edilən Şuşa Azərbaycan əsgərinin qəhrəmanlıq simvoluna çevrildi.
Bu Zəfərin siyasi ölçüləri də son dərəcə dərin və çoxşaxəlidir. Şuşa əməliyyatı təkcə hərbi qələbə deyil, həm də beynəlxalq hüququn ədalətli prinsiplərinin bərpasıdır. 1990-cı illərdən etibarən beynəlxalq təşkilatların qəbul etdiyi qətnamələr Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü tanısa da, bu sənədlərin icrası illərlə təmin olunmadı. 8 Noyabr Zəfəri Azərbaycanın beynəlxalq hüquq normalarına əsaslanaraq öz suveren hüququnu bərpa etməsi anlamına gəlir. Bu, həm də beynəlxalq sistemdə illərlə mövcud olmuş ikili standartlara verilən ən ədalətli cavab idi. Azərbaycan bu qələbə ilə göstərdi ki, ədalət, əgər güclü dövlətçilik və milli birliklə müşayiət olunursa, mütləq bərpa olunur.
Şuşanın azadlığı regional geosiyasət baxımından da yeni reallıqlar yaratdı. Azərbaycan Cənubi Qafqazda güc balansını əsaslı şəkildə dəyişdi, sülh və əməkdaşlığa əsaslanan yeni təhlükəsizlik modelinin memarına çevrildi. Postmüharibə dövründə Şuşa Azərbaycanın mədəni diplomatiyasının, milli birliyinin və türk dünyası ilə inteqrasiyasının mərkəzinə çevrildi. 2021-ci ildə imzalanan Şuşa Bəyannaməsi bu şəhərin tarixi missiyasını daha da gücləndirərək, Azərbaycan-Türkiyə qardaşlığını strateji müttəfiqlik səviyyəsinə qaldırdı. Bu sənəd həm də göstərdi ki, Zəfər təkcə hərbi nəticə deyil, gələcəyə yönəlmiş siyasi konsepsiyadır.
Şuşa Zəfəri Azərbaycan xalqının milli yaddaşında əbədi yer aldı. Bu Zəfər bir daha sübut etdi ki, dövlət və xalq arasında etimad, ordu və cəmiyyət arasında birliyin olduğu yerdə heç bir qüvvə milli iradəni sındıra bilməz. Şuşa bu gün bərpa olunur, yenidən qurulur, lakin onun simasında bərpa olunan yalnız şəhər deyil, həm də Azərbaycan xalqının milli qüruru, tarixi ədalətə inamı və dövlətçilik ideyasıdır. Bu Zəfərin ideoloji əhəmiyyəti xüsusilə gənc nəslin tərbiyəsində mühüm rol oynayır. Şuşa artıq dərsliklərdə, tədris proqramlarında, mədəni layihələrdə və vətənpərvərlik tərbiyəsində milli özünüdərkin nümunəsi kimi təqdim olunur. Gənclər Şuşa Zəfərinin timsalında dövlətin, ordunun və xalqın bir amal uğrunda necə səfərbər olduğunu öyrənir. Bu, yeni nəsildə məsuliyyət, vətən sevgisi və dövlətə sadiqlik hissini daha da gücləndirir. Zəfər irsi artıq yalnız tarix dərsi deyil, milli ideologiyanın canlı tərkib hissəsinə çevrilib.
8 Noyabrın Zəfər Günü kimi qeyd olunması həm də milli birliyin və dövlətçilik fəlsəfəsinin möhkəmlənməsinə xidmət edir. Bu gün Şuşa Azərbaycan xalqının ruhunda həm qələbənin, həm də bərpa olunmuş ədalətin simvoludur. O, keçmişin ağrılarını gələcəyə çevrilən gücə, mübarizəni qürura, qələbəni isə birliyə çevirən tarixi hadisədir. Şuşa Zəfəri göstərdi ki, azadlıq və ədalət ideyası yalnız inam, liderlik və xalq iradəsi birləşəndə reallığa çevrilə bilər.
Nəticə etibarilə, Şuşa Zəfəri Azərbaycanın müasir tarixinin zirvəsidir. Bu qələbə təkcə 44 günlük müharibənin deyil, yüzillərlə davam edən milli mübarizənin məntiqi yekunudur. O, xalqımızın kimliyinin, dövlətimizin suverenliyinin və milli ideallarımızın bərpa olunduğu tarixi dönəmdir. Şuşa bu gün yalnız azad edilmiş şəhər deyil, müstəqil Azərbaycanın gələcək nəsillərinə miras qalan, güc, iradə və birliyin rəmzidir.
Emin Şıxəliyev,
Naxçıvan MR Ali Məclisinin deputatı, Naxçıvan Dövlət Universitetinin dosenti, tarix elmləri doktoru
